مايكوبە مەن شوپتىكول ەلدى مەكەندەرىندەگى ءتيىمسىز جوبا

جالپى، باياناۋىلدىڭ ماي­كوبە مەن شوپتىكول اۋىلدارى جىلدار بويى سۋدى تاسىمال­داپ جەتكىزۋ بويىنشا پايدالانىپ كەلەدى. بۇل ماسەلە جاقىندا وبلىستىق اكىمدىكتەگى جيىن بارىسىندا دا ايتىلدى. مايكوبە اۋىلىنداعى سۋ قۇبىرى قۇرىلىسىن مەردىگەر «دانەكەر» جشس كەشىكتىرىپ وتىر. ال شوپتىكول اۋىلىندا سۋ الاتىن ۇڭعىما اۋىلدان الىس، سون­دىقتان ورتالىق سۋمەن جابدىق­تاۋ جوباسى وتە قىمباتقا تۇسەدى.

– سۋدى سىرتتان جەتكىزۋ – وت­كەن زامان­نىڭ سارقىنشاعى، – دەدى وبلىس اكىمى ابىلقايىر سقا­­قوۆ. – بۇل اۋىل­داردىڭ سۋ ماسە­لەسىن شۇعىل تۇردە شە­شۋىمىز كەرەك.

قازىر مايكوبە مەن شوپتىكول اتالاتىن بۇل ەكى اۋىل مايقايىڭ كەنتىنە قارايدى. كەنتتىڭ بۇدان باسقا ۇشق ۇلىن، سۇلۋجوندەگەن اۋىلدارى دا بار. بۇرىن حالقى كوپ بولعاندا ارقايسىسى جەكە-جەكە اۋىل بولعان-دى. كەنتتە اۋىلدارىمەن قوسقاندا بارلىعى 9 686 تۇرعىن تۇرادى، اۋلا سانى – 2 486. كەنتتىڭ وزىندە 8 971 تۇرعىن بولسا، اۋىلداردا، مىسالى، ۇشق ۇلىندا – 20 اۋلا (324 ادام)، سۇلۋجوندا – 49 (194 ادام)، مايكوبەدە – 66 اۋلا (186 ادام)، شوپتىكولدە 42 اۋلا (156 ادام) بار. اۋىلدىقتار سۋ قاشان كەلەدى، جول قاشان جوندەلەدى دەپ زارىعا كۇتۋمەن جۇرگەندە جىلدار ءوتتى. جىلدار بويى جالعاسقان سارقىنشاق ماسەلەنىڭ شۇعىل تۇردە شەشىلۋى دە مۇمكىن ەمەس بولار. ءۇمىت ءۇزىپ، امالسىزدان جاقسى جەر ىزدەپ كوشكەنى كوشىپ كەتتى، كوشپەگەندەرى سۋ دا كەلەر، جول دا جوندەلەر دەگەن كۇتۋ­مەن اۋىلدا قالدى. حالىق سانى ازايدى. باياناۋىلداعى جولساپاردان كەلە جاتىپ مايكوبە مەن شوپتىكول اۋىل­دارىنا دا جولاي بۇرىلا كەتكەن ەدىك. ۇيلەرى ابدەن توزىپ كەتىپتى. ءبىر قاراعاندا-اق اۋىلعا جانىڭ اشيدى. شوپتىكولدىڭ قاسىنداعى كومىر كەنىشى جابىلعان، بىراق كەن قازعان ورىندار سول كۇيى اشىق قالىپ، ءىشى سۋعا تولىپ كەتكەن سەكىلدى. اۋىلدار ءۇشىن بۇل دا ءبىر ەكولوگيالىق ماسەلە. ويتكەنى ەكى اۋىلدىڭ قاسىندا «مايكوبەن-ۆەست» اق كومىر مەن كەرەگە­تاس كەنىشتەرى ورنالاسقان. جىلدار بويى كەنىش­تەن ۇشقان كۇلدى جۇتىپ، دالاعا شىعا الماي قيىندىق كورىپ كەلدى. بيزنەستىڭ الەۋمەتتىك جاۋاپكەرشىلىگى دەگەن ماسەلەدە سۋ مەن جولدىڭ شاراپاتىنا دا كوڭىل اۋدارسا دەيسىڭ.

2012 جىلدارى وبلىستىق ءماسليحات­تىڭ ەكولوگيا جانە قورشاعان ورتانى قورعاۋ ماسەلەلەرى جونىندەگى تۇراقتى كوميسسياسى بولاتىن-دى. قازىر دە دەپۋتاتتار يەسىز قالعان شوپتىكول كەنىشىندە پاي­دا بولاتىن ەندوگەندىك ورتتەر جو­نىندە ماسەلە قويۋى كەرەك. بۇل ورتتەر اي­ماق ەكولوگياسىنا، سونداي-اق حالىق دەن­­ساۋلىعىنا ۇلكەن زيان كەلتىرەدى. جەر­گىلىكتى دەڭگەيدە ەكولوگيالىق اپاتقا جول بەرمەۋ ءۇشىن قازىر كەن قازبايتىن شوپ­تىكول كەنىشىنىڭ بۇرىنعى يەسىن تابۋ دا اسا قاجەت.

ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ قاتى­سۋىمەن جىل سايىن وتكەن شەتەل­دىك ينۆەستورلار كەڭەسىندە كاسىپكەرلەر الىپ-ساتۋمەن ەمەس، كەن ورىندارىن دامىتۋمەن جانە قارجى­لان­دىرۋمەن اينالىسۋى تيىستىگىن ايتقانىن ۇمىتپايىق.

سول جىلدارى كەنىشتىڭ قاراۋىنداعى №14 سكۆاجينانى اۋداندىق اكىمدىك كەنىش­پەن بىرلەسىپ، اۋىلعا تارتىلاتىن سۋ قۇبى­رىنىڭ جوبالاۋ قۇجاتتارىن جاساۋ­ى قاجەت بولعان-دى. بۇل ماق­سات ءۇشىن «مايكوبەن-ۆەست» جشس №14 سكۆاجينانىڭ سۋ قورىن زەرتتەۋ­گە 12 ملن تەڭگە ءبولۋ، سودان باسقا جوبا­لاۋ-سمە­تالىق قۇجاتتامانى ازىرلەۋ جۇمىس­تارىن قارجىلاندىرۋدى جوسپارلايدى دەپ ۋادە بەرگەن-ءدى. ال باسقارما باسشىسى قادىلجان ساتيەۆتىڭ ايتۋىن­شا، شوپتىكول اۋىلىندا 42 ۇيدە 150 ادام تۇرادى. سۋ قۇبىرىن تارتۋ جوباسىنىڭ قۇنى 1 ملرد تەڭگەگە جۋىق، شاعىن اۋىل­عا وسىنشاما قارجى ءبولۋ ءتيىمسىز بول­عاندىقتان، بلوك-مودۋل ورناتۋ قا­جەت نەمەسە سۋ كوزىن جاقىن جەردەن ىز­دەۋ قاراستىرىلۋدا. قانداي جوبا بول­سىن الدىمەن ەلەپ-ەكشەۋدەن، زەرت­تەۋدەن، تەكسەرۋدەن، قوعامدىق تىڭ­داۋدان وتكىزىپ بارىپ جاسالاتىنى بەل­گىلى. بىزدىڭشە، شوپتىكول اۋىلىنا سۋ قۇبى­رىن تارتۋدىڭ ءتيىمسىز بولاتىن تاعى ءبىر سەبەبى، اۋىلداعى ۇيلەر ابدەن توزعان، ەر­تەڭ ءار ۇيگە سۋ قۇبىرىن وتكىزگەندە ەسكى ۇيلەردىڭ قابىرعاسى قۇلاپ كەتۋى دە مۇم­كىن. سوندىقتان مەملەكەت قارجىسىن ۇنەم­دەۋ ءۇشىن ءتيىمسىز ەكەنى ونسىز دا بەل­گىلى جوبانى قايتا زەرتتەۋدىڭ دە قاجەتى جوق سياقتى.

ەندى كەلەسى ماسەلەگە كەلەتىن بولساق، ماي­كوبە اۋىلىنا سۋ تارتۋ وتكەن جىلى اياقتالۋى ءتيىس ەدى. بىراق مەردىگەر كومپانيا – «دانەكەر» جشس اۋدانداعى 4 اۋىلعا سۋ قۇبىرى جوباسىن بىردە جال­عاستىرىپ، بىردە توقتاتىپ، ءالى ىسكە قوس­قان جوق. قازىر كوپشىلىك مەردىگەر كوم­­پانيالار جوبالاردىڭ كونكۋرسىن جەڭىپ الىپ، ناتيجەسىندە جوبا اياق­تالماي، دۇرىس جۇرگىزىلمەي قالاتىنى بەلگىلى. سول سياقتى «دانەكەر» جشس-دا اۋىلدارعا سۋ جەتكىزۋگە «دانەكەر» بولا الماي وتىر. مەردىگەرلەردىڭ سوتتاسۋى دەگەن قازىر تاڭسىق ەمەس، ۇي­رەن­شىكتى ادەت­كە اينالعانداي. ەستۋىمىزشە، كومپانيا پورتال ارقىلى ەلىمىز بو­يىنشا 70-كە جۋىق جوبانى جەڭىپ العان ەكەن. سوندىقتان قايسى جوبانى جۇزەگە اسىرارىن بىلمەي جۇرگەن سياقتى.

قۇرىلىس باسىندا كورگەنىمىزدەي، تەحني­كالىق كولىكتەرى، جۇمىسشىلارى، ەكسكاۆتور­لارى جەتىسپەي قالاتىنى باي­قالادى. اۋدان اكىم­دىگى قازىر مەردىگەر كوم­­پانيانى سوتقا بەرىپ، سوت ءىستى قاراۋدا. باسقارمانىڭ مالى­مەتىنشە، 2023 جىلعا دەيىن وڭىردەگى 67 اۋىلعا سۋ قۇبىرلارىن سالۋ قاجەت بولسا، 33 اۋىلعا كەشەندى بلوك-مودۋلدەر (كبم) ورناتۋ قاجەت. قازىر اۋىلداردا 221،8 مىڭ حالىق تۇرادى. ازىرگە 172 اۋىل­عا قۇبىر ارقىلى سۋ جەتتى، 107 اۋىلدا سۋ جەرگىلىكتى كوزدەردەن الىنسا، تاعى 71 اۋىل تۇرعىندارى ونى كبم ارقىلى الۋدا. ءتىپتى 13 اۋىل سۋ قۇبىرلارىن ورناتۋدان باس تارتىپ، جەرگىلىكتى سۋ كوزدەرىن قول­دانۋ­دى ءجون كورگەن ەكەن.

باسقارما باسشىسى قادىلجان ساتيەۆتىڭ سوزىنە سەنسەك، بيىل «نۇرلى جەر» مەملەكەتتىك باعدارلاماسى اياسىندا جال­پى قۇنى 11 ملرد تەڭگە تۇراتىن اۋىلداردى سۋمەن جابدىقتاۋ جونىندەگى 35 جوبا ىسكە اسىرىلماق. قازىر 33 جوبا بويىن­شا قۇرىلىس-مونتاجداۋ جۇمىس­تارى جۇر­گىزىلسە، تاعى ەكى جوبا بويىنشا كونكۋرستىق شارا­لار وتۋدە. جىل سوڭىنا دەيىن 30 جوبا اياقتا­لادى.

ەگەر 30 اۋىلعا سۋ جەتەتىن بولسا، ارينە، قۋانىشتىمىز. سونىمەن قاتار بيىل 324 شاعىن اۋىلعا كبم ور­ناتۋعا 314،7 ملن تەڭگە ءبولىنىپتى. قىرۋار قارجى ءبولىنىپ ورناتىلعان كەشەندى بلوك-مودۋلدەردى كۇتىپ-ۇستاۋ مىندەتى جەرگىلىكتىاكىمدىكتەرگە تاپسى­رىلادى. ال كەشەندى كۇتىپ-ۇستاۋ جاۋاپكەرشىلىگى اۋىل اكىمدىگىمەن بىرگە تۇرعىندارعا دا مىن­دەتتى.ويتكەنى جەرگىلىكتى سۋمەن جاب­دىقتاۋ جۇيەلەرىنىڭ سۋبسيديالاۋعا ارنال­عان ءتىزىمىن بەكىتۋ قۇزىرەتى جەر­گىلىك­تى اتقارۋشى بيلىككە بەرىلدى.

بۇرىنعى جىلدارى باياناۋىل اكىمدىگى شوپتىكولدىكتەرگە باسقا جەرگە، نە اۋدان ورتالىعىنا، نە كورشى اۋىلدارعا كو­شىڭدەر دەپ بىرنەشە رەت ۇسىنىس تا جاساپ كوردى. ەندى، مايقايىڭ كەنتىنە ءۇي سالىپ، تۇر­عىنداردى وسى جەرگە كوشىرسە دەيتىن دە ۇسىنىس بار. ءتيىمدىسى وسى. ويتكەنى وسىدان ون جىل بۇرىن بايان­اۋىلدىڭ جاپالاق، قامبابا، ماياجون، قاراشوقى، ەرباي، بالتەن، ەرتىسباي، جۋان­توبە، جاپا، قاراشات، قىزىلاسكەر، سارىجال، جانىبەك، قىزىلشىلىك، سارى­ولەڭ، اقتوبە، يسا، مەرگەن، الكە، امان­تاۋ، جارقياق جانە باسقا دا بىر­نەشە اۋىل­ى ەسەپتىك دەرەكتەردەن شىعىپ، بولا­شاعى جوق اۋىل اتالدى. سول كەزدە ءبىر كۇندە ەل وتىرعان، ال بۇگىندە ورنى عا­نا قالعان بۇل اۋىلداردىڭ كۇيىن باس­قا­لا­رى كەشپەسە ەكەن دەدىك. ورنىندا بار وڭا لار دەپ كۇتتى حالىق. بىراق جىلدار بويى سۋى جوق، جولى جوق اۋىلدا ەندى ءارى قاراي ءومىر ءسۇرۋ دە مۇمكىن ەمەس بو لار.

– قازىر شوپتىكولگە جاڭادان سۋ تاسيتىن ماشينا ساتىپ الۋ قاراستىرىلۋدا. بۇعان دەيىن دە اۋىلدىقتار 1 اپتاعا
جەتەتىندەي سۋ جيناپ الاتىن، جەتپەي قال­عان جاعدايدا اكەلىپ بەرەمىز، دەيدى كەنت اكىمى ەرباتىر مولداقۇلوۆ.