گەنا مەن چەبۋراشكا

بۇگىندە بۇل ەكى دوس الەمنىڭ كوپتەگەن ەلىن­دە تانىمال، ءتىپتى جاپون، شۆەد تىلدەرىندە سويلەسەدى. بىراق جارتى عاسىر بۇرىن وسىنشا تانىمال بولادى دەگەن وي ەشكىمنىڭ قاپەرىنە كىرمەگەن، ءتىپتى جازۋشى ەدۋارد ۋسپەنسكيدىڭ ءوزى دە ويلاماعان بولار. «قولتىراۋىن گەنا جانە ونىڭ دوستارى» كىتابىنىڭ العاشقى باسىلىمى 1966 جىلى بالالار ادەبيەتى باسپاسىندا ۆالەري الفەەۆسكيدىڭ سۋرەتتەرىمەن جارىق كوردى. بۇل وسىعان دەيىن «كوڭىلدى ءپىل» اتتى پوەزيا جيناعىن شىعارعان ۋسپەنسكيدىڭ العاشقى پروزالىق رومانى-تۇعىن. ءۇش جىلدان سوڭ رومان كاچانوۆتىڭ ايگىلى «كروكوديل گەنا» انيماتسيالىق ءفيلمى كوپشىلىككە جول تارتتى، وسىدان سوڭ-اق فيلم كەيىپكەرلەرى اتاقتى بولىپ شىعا كەلدى. بۇدان سوڭ دا گەنا مەن ونىڭ دوستارى جايىندا تاعى ءۇش مۋلتفيلم جارىق كوردى. مۋلتفيلمدەگى وبرازداردى جاقسارتا ءتۇسۋ ءۇشىن كەيىپكەرلەر كەلبەتىن وزگەرتۋگە تۋرا كەلدى. ماسەلەن، قويۋشى-سۋرەتشى لەونيد شۆارتسماننىڭ تىكەلەي قاتىسۋىمەن قۇلاعى كىشكەنتاي سۇيكىمسىز كورىنەتىن چەبۋراشكا دەرەۋ قالقانقۇلاق بولىپ، كوزى باقىرايىپ شىعا كەلدى. «قولتىراۋىن گەنا جانە ونىڭ دوستارى» كىتابىنىڭ العىسوزىندە ايتىلعانداي، چەبۋراشكا – كىتاپ اۆتورىنىڭ بالالىق شاعىنداعى سۇيىكتى ويىنشىعى بولعان. اكە-شەشەسىنىڭ ايتۋىنشا، ويىنشىق جاڭادان ساتىپ الىنعاندا تروپيكالىق ورمانداردا ءومىر سۇرەتىن جانۋار بولعان كورىنەدى. ابدەن توزىعى جەتكەن ويىنشىقتىڭ ايۋ، يا قويان ەكەنى ايىرعىسىز بولىپ، ايتەۋىر ويىنشىق بەلگىسىنەن ۇلكەن كوزى مەن جالپى ءبىتىمى قالسا كەرەك. سوندىقتان نەگىزگى ماتىندە شىنىمەن بەلگىسىز تروپيكالىق جانۋار كەيپىندە سۋرەتتەلەتىن چەبۋراشكا اپەلسين تولى قوراپتا ۇيىقتاپ قالىپ، ۇلكەن قالاعا تاپ بولادى. اپەلسينگە تويىپ العان جانۋار ءسۇرىنىپ، قۇلاي بەرگەن سوڭ ديرەكتور «چەبۋراشكا» اتاپ كەتەدى.

ال قولتىراۋىن ءپروتوتيپى بالانىڭ ويىن­­شىعى ەمەس، ول كادىمگى كومپوزيتور يان فرەنكەلدىڭ ءوزى بولاتىن. 1983 جىلى «بالالار ادەبيەتى» باسپاسىنىڭ 50 جىلدىق مەرەيتويىندا ۋس­پەنسكي ساحناعا كوتەرىلىپ: «قىمباتتى دوس­تار، ەندى سىزدەرگە قولتىراۋىن گەنا كىمگە ارنالدى دەگەن قورقىنىشتى قۇپيانى اشقالى تۇرمىن. ول وسىندا، ءدال الدارىڭىزدا وتىر» دەدى. زال­داعىلار بولسا تورالقا مۇشەلەرى مە دەپ ءبىر-بىرىنە قاراسىپ، گەنانى ىزدەپ جاتتى. ۋسپەنسكي اۋديتورياداعى كۇلكىنىڭ باسەڭدەۋىن كۇتىپ: «يان ابراموۆيچ، تۇرىڭىز، وتىنەمىن» دەدى. فرەنكەل ورنىنان تۇرىپ، جينالعاندارعا تاعزىم ەتتى. شاماسى، كومپوزيتوردىڭ مىنەزى مەن بولمىسى راسىندا قامقور، مەيىرىمدى كەلگەن قولتىراۋىنعا ۇقساس بولسا كەرەك.

بىراق ءمۋلتفيلمدى ءتۇسىرۋ كەزىندە سۋرەت­شىلەر يان فرەنكەلدىڭ بەينەسىن ەمەس، تۇمسىقتى كەلگەن ناعىز قولتىراۋىننىڭ بەينەسىن قول­داندى. مۋلتفيلمدە گەنا تىگىنەن ءجۇرىپ، كوس­تيۋم، باسكيىم كيەدى، كۇن سايىن حايۋاناتتار باعىنا بارىپ، سوندا قولتىراۋىن بولىپ جۇمىس ىستەيدى. ونىڭ جۇمىس ورنىنىڭ ۇستىندە: «افري­كالىق قولتىراۋىن گەنا. جاسى ەلۋدە. تاماقتاندىرۋعا جانە سيپاۋعا بولادى» دەپ جازىلعان.

ال كىتاپتاعى تاعى ءبىر كەيىپكەر، ول – شاپو­كلياك ەسىمدى كەمپىر (كونە باسكيىمنىڭ اتاۋى). ءبىزدىڭ ەكى دوستىڭ باستى قارسىلاسى. سيۋجەت جەلى­سىنە سايكەس، باستى مىندەتى – «ز ۇلىمدىق جيناۋ». جالپى، بۇل كەيىپكەردىڭ شىعۋ تەگى قىزىق. اۆتور باسپاسوزگە بەرگەن ءبىر سۇحباتىندا اتالعان كەيىپكەر ءبىرىنشى ايەلىنىڭ ءپروتوتيپى ەكەنىن مويىنداعان ەدى، ال مۋلتفيلم كەيىپكەرلەرىنىڭ سىرتقى پوشىمىن ويلاپ تاپقان سۋرەتشى لەونيد شۆارتسمان شاپوكلياكتى قايىن ەنەسىنەن ازداپ «كوشىرىپ العان» دەسەدى.

جوعارىدا ايتقانىمىزداي، 1970 جىلدارى شۆەتسيا سەريال، راديوحابارلار، گرامموفون جازبالارىن جانە كوميكس جۋرنالدارىن شىعارىپ، ونداعى كەيىپكەرلەردى درۋتتەن مەن گەنا («Drutten och Gena») دەپ اتادى. ياعني شۆەد تىلىندە چەبۋراشكا درۋتتەن دەپ اتال­­دى. قۇلاۋ، ءسۇرىنۋ ءسوزى اۋىزەكى شۆەد تىلىندە درۋتتەن دەگەنگە سايادى. ال رومان كاچا­نوۆتىڭ مۋلتفيلمدەرىنە قۇرمەت رەتىندە جاپون رەجيسسەرى ماكوتو ناكامۋرا گەنا مەن چەبۋراشكانى «چەبۋراشكا» (2013) تولىق مەترلى قۋىرشاق فيلمىنە اينالدىردى. اڭىزعا اينالعان كەڭەستىك ءمۋلتفيلمنىڭ مىنەزىن ساقتاۋ ءۇشىن بارلىق قۋىرشاق پەن دەكوراتسيا قايتا جاسالدى: ميميكا مەن كەيىپكەر داۋىستارىن بارىنشا ءدال بەرۋگە تىرىستى.

دوستىق بىرىكتىرەدى، قيىندىق شىڭدايدى. اتى اڭىزعا اينالعان ءمۋلتفيلمنىڭ ايتار ويى وسى جولداردا جاتقانداي. ءبىر-بىرىنە قالت­قىسىز سەنگەن دوستار وسى كۇنى ۆاگونعا جاي­عاسقان كۇيىندە تىم ۇزاققا ساپارلاپ بارادى. جاقسىلىققا سەنەتىندەر جايىندا كوڭىلدى ءان شىرقاپ بارادى.