جاڭا زاڭ جارىلقاي ما؟

ەۋروپا كوميسسياسى ماۋسىم ايىندا ايماقتاعى كومپانيالارعا قا­تىس­تى تالاپتاردى كۇشەيتۋگە بەل بۋعان-دى. بۇعان قىتاي كوم­پانيا­لارىنىڭ بالالار كۇشىن پاي­دا­لانۋعا قاتىستى وقيعاسى سەبەپ بولدى. ناقتى ايتار بول­ساق، شىڭجان پروۆينتسياسىندا كاكاو جيناۋ كەزىندە بالالار ءماج­بۇر­لى تۇردە جۇمىسقا تارتىلادى ەكەن. دەگەنمەن بريۋسسەل شەشىم قابىل­داۋدى كەيىنگە قالدى­رىپ وتىر. ساراپشىلار بۇعان لوببيس­تەر­دىڭ قاتىسى بار دەگەن پىكىر ايتادى.

كومپانيالاردى الاڭداتىپ وتىرعان تاعى ءبىر ماسەلە – وسى قۇ­جاتتىڭ باسى-قاسىندا جۇر­گەن ادىلەت كوميسسارى ديدە رەين­دەرستىڭ ەندى ماسەلەدەن ال­شاق­­تاتىلۋى. قازىر قۇجات ىشكى نارىق بويىنشا كوميسسار تەرري برەتون­نىڭ قۇزىرەتىندە. ول – كەزىندە فرانتسياداعى بىرقاتار كەلىسسوزدى باسقارعان بىلىكتى مامان دەسەدى.

كوميسسيا تاۋارلاردى جەتكىزۋ­دە شەكتەن شىعۋدان بولەك، ۇجىم­دىق باسقارۋ، ديرەكتورلار كە­ڭەسىنىڭ جۇمىسىن دا قامتي­دى. بۇل جاڭالىق سولتۇستىك ەۋرو­پا­داعى جانە ايماقتاعى ۇلكەن كومپا­نيالاردىڭ كوڭىلىنەن شىقپادى. ال قاتارداعى كومپانيالار اكىم­شىلىك ءىس جەتكىزۋ ءۇردىسىن ودان سا­يىن قيىنداتادى دەگەن ويدا.

كوميسسيا وكىلى شەشىمنىڭ كە­شىك­­­ت­ىرىلەتىنىن رەسمي مالىمدەپ، كۇز­­گە تامان عانا حابار بەرىلەتىنىن ايت­­­تى. ول بۇعان جان-جاقتى دا­يىن­­­دىق­تىڭ قاجەت ەكەنىن، بار­لىق تا­­راپ­­تىڭ ءارتۇرلى تالابى مەن تەڭ­گە­­رى­مى ساقتالۋى كەرەكتىگىن العا تارتادى.

كوميسسيانىڭ تاعى ءبىر وكىلى بۇل ىسكە بەرتوننىڭ ارالاسۋىن قۇپ كورىپ، بىرلەسىپ باسقارىلعان دۇنيەنىڭ جاقسى ەكەنىن ايتادى. ويتكەنى ەكى باسشى دا ءوز تاجىريبەسىنە سۇيەنىپ، قۇجاتتى ودان دا ءتيىمدى ەتە الادى.

دەگەنمەن بەرتون ەنگىزگەن «جاڭالىقتار» ەۋروپاداعى ادام قۇقىقتارىن قورعاۋ بويىن­شا جۇمىس ىستەيتىن Global Witness كومپا­نياسىنا ۇناي قويمادى. «باس­شىلىقتىڭ وزگەرۋى ەسكى ەرەجەنىڭ قايتارىلۋىنا سەبەپ بولا­دى. ال ەسكى ەرەجە تەك قىس­قا­مەرزىمدى پايداعا نەگىزدەل­گەن. ال ەسكى ەرەجە ءبىزدى داعدارىسقا الىپ كەلدى»، دەيدى ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىم وكىلى ريچارد گاردينەر.

بەلسەندى زاڭگەرلەر مەن زاڭ جوباسىن جاساۋعا قاتىسۋشىلار كوميسسيا كاسىپكەرلەرگە قىسىم جاساماۋى كەرەك دەگەن ويدا. «ەۋروپا پارلامەنتى كوميسسيادان نە كۇتەتىنىن انىق ءارى اشىق ايتتى. ەگەر جاعدايدى باقىلاۋدان شى­عارىپ الساق، تۇگەل ەۋروپا ودا­عىن دا جوعالتىپ الامىز. شە­شىم­نىڭ كەشىكتىرىلۋى ەسكى ەرە­جە­لەر­دىڭ قالۋىنا الىپ كەلمەس دەپ سەنەمىز. ەرىكتى مەحانيزمدەر كاسى­بي جاۋاپكەرشىلىكتى سەزىنە وتى­رىپ، وڭتايلاندىرۋى كەرەك. باسقا جول جوق»، دەيدى ەۋروپا پارلا­مەنتىنىڭ مۇشەسى، «جاسىل كەڭەس» پارتياسىنىڭ دەپۋتاتى حەيدي حاۋتالا.

«زاڭ قابىلداۋ پروتسەسىن جە­دەل­دەتۋ كەرەك. بۇل وداققا مۇ­شە ەل­دەردىڭ مۇددەسى قورعالىپ، تاراپ­­تىڭ قىزىعۋشىلىعىنا قاراي بۇر­مالانباۋى ءۇشىن ماڭىزدى»، دەيدى پارلامەنتتىڭ تاعى ءبىر مۇ­شەسى لارا ۋولتەرس. سونىمەن قاتار دە­پۋ­­تات ادام قۇقىعى مەن قور­ش­اعان ورتاعا قاتىستى ماسەلە كوپ كۇت­­تىر­مەۋى كەرەكتىگىن ايتتى. «بۇل ماسە­لە ارنايى زاڭدى قاجەت ەتەدى. ءبىز ءبىر نەگىزگە سۇيەنىپ قانا شەشىم قابىل­داي الامىز»، دەدى ساياساتكەر.  

دەگەنمەن بۇل ۆەتونى جاقسى قابىلداعان ۇكىمەتتەر مەن كومپانيالار از ەمەس. اسىرەسە ەركىن ساۋدا جۇيەسى بويىنشا جۇمىس ىستەي­تىن سولتۇستىك ەۋروپاداعى كوم­پانيالار قۋانىشتى. كاسىپ­كەرلەر ۇجىمدىق باسقارۋعا قاتىستى تۇستى قايتا قاراۋدى ۇسىنادى. ولاردىڭ ويىنشا، بۇل وزگەرىس ايماق ىشىندە كاسىپ جۇرگىزۋگە كەدەرگى كەلتىرمەك.

«بۇل جاقسى جول ەمەس. دۇرىس ءارى ەرەجەگە ساي جۇمىس ىستەپ جۇرگەن كومپانيالارعا شەكتەۋ بولماۋى كەرەك. ەۋروپا وداعى دەگەنىمىزبەن، ءار ەلدە ەجەلدەن قالىپتاسقان الۋان ءداستۇر، قۇرىلىم مەن مودەل بار. وسىنى ەسكەرسەك، ورتاق ەرەجە قانداي جاقسى ناتيجە بەرە الاتىنىن ەلەستەتۋ قيىن»، دەيدى دانيانىڭ يندۋستريا، بيزنەس جانە قارجى ىستەرى ءمينيسترى سيمون كوللەرۋپ.