باقىلاۋسىز قۇرىلىس كىمگە ءتيىمدى؟

«Kazakhstan Project» جشس وكىلى مۇرات ءالجانوۆتىڭ ايتۋىنشا، مەملەكەتتىك ساتىپ الۋلارعا قاتىساتىن كومپانيالارعا ەرەكشە تالاپتار قاجەت. ويتكەنى ليتسەنزياسى بار كومپانيالاردىڭ بارلىعى بىردەي مەملەكەتتىك ساتىپ الۋلارعا قاتىسادى. كومپانيالارعا قۇرىلىس سالاسىنداعى بىلىكتىلىك تالاپتارى، قۇرىلىس ماماندارىنىڭ جەتكىلىكتى بولۋى قاجەت دەگەن تالاپ كەرەك. بىراق قۇرىلىس كومپانيالارى بۇل تالاپتاردان گورى تابىستىڭ كوپ بولىگىن سالىق رەتىندە وتەگەندەرىن ءتيىمدى سانايدى. سوندىقتان كەيبىرەۋلەر مەملەكەتتىك كونكۋرستا جەڭىسكە جەتۋ ءۇشىن قوسىمشا سالىق تولەۋگە دەيىن بارادى.

مىسالى، وبلىس اكىمدىگى 2020 جىلى «پاۆلودار» الەۋمەتتىك كورپوراتسياسىنىڭ قارجىسى ەسەبىنەن 216 پاتەرلى ەكى ءۇي سالىنىپ، ونىڭ 174-ءى «وتباسى بانك» اق سالىمشىلارىنا ساتىلادى، 10 پاتەر ءۇي كەزەگىندە تۇرعان تۇرعىندارعا بەرىلدى» دەپ حابارلاعان-دى. بىراق بۇل ۇيلەردىڭ سالىمشىلارى ءالى كۇنگە جاڭا پاتەرلەرىنە قونىستانعان جوق.

تاپسىرىس بەرۋشى تاراپىنان «ەگەر قۇرىلىس كومپانياسى ينجەنەرلىك جەلىلەردى بىردەن جۇرگىزسە، پاتەرلەردىڭ شارشى مەترىنىڭ باعاسى قىمباتتاي تۇسەدى. جەرگىلىكتى اكىمدىك جەلىلەردى 2020 جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن تارتۋعا ءتيىس بولاتىن. مەملەكەتتىك كونكۋرس ارقىلى مەردىگەردى انىقتاۋ كەزىندە قيىندىقتار كەزدەستى. سوندىقتان تۇرعىن ۇيلەر ورتالىقتاندىرىلعان ينجەنەرلىك جەلىلەرگە قوسىلماعان» دەگەن سەبەپتەر دە ايتىلدى.

بۇعان قالالىق اكىمدىكتىڭ «تۇرعىن ۇيلەر قۇرىلىسىنىڭ كەشەۋىلدەۋىنە ءۇيدىڭ قۇرىلىسى مەن كوممۋنالدىق جەلىلەردى تارتۋ جۇيەسىنە ەكى ءتۇرلى كونكۋرس وتكىزىلگەن» دەگەن مالىمەتىن قوسىڭىز. كورپوراتسيانىڭ باسقارما توراعاسى مەيرام وتەشوۆ بولسا، ء«بىز ەشقايدا قاشىپ كەتپەيمىز، بارلىعىنا جاۋاپ بەرەمىز» دەپ ەندى عانا جاۋاپكەرشىلىكتى موينىنا الدى.

ماسەلەنىڭ مانىسىنە كەلسەك، وبلىس ورتالىعىنداعى «دوستىق» شاعىن اۋدانى لادوجسكايا كوشەسىندەگى قوس تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسى بىلتىر اياقتالعان ەدى. بىراق تۇرعىنداردىڭ قونىستانۋىنا ءۇيدىڭ ءوزى دە، اۋماعى دا دايىن ەمەس-ءتىن. ءسويتىپ، تۇرعىنداردىڭ ارىز-شاعىمى قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنان بۇرىن وبلىس اكىمدىگىنە جەتتى. وبلىس اكىمى ابىلقايىر سقاقوۆ باستاعان كوميسسيا وكىلدەرى كەش تە بولسا، پاتەرلەرى قىس بويى جىلۋسىز قالعان، اۋلالارى قورشالماعان، جارىقتاندىرۋى جوق، ەسىك-تەرەزەلەرى دۇرىس ورناتىلماعان، ەدەندەرى تەگىس ەمەس، توبەدەن سۋ اعاتىن، قىسقاسى، «پايدالانۋعا بەرىلدى» دەگەن اتى عانا بار جاڭا ۇيلەردى ءوز كوزدەرىمەن كورىپ قايتتى. ينجەنەرلىك-كوممۋنيكاتسيالىق جەلىلەردى وتكىزبەي قۇرىلىس سالعان كورپوراتسيانىڭ ارەكەتى وبلىستىق اكىمدىكتى بىرنەشە جەدەل جيىن وتكىزۋگە ءماجبۇر ەتتى. وبلىستىق قالا قۇرىلىسى جانە جەردى باقىلاۋ باسقارماسىنىڭ باسشىسى ارمان بەكبوسىنوۆتىڭ ايتۋىنشا، ءوڭىردىڭ قۇرىلىس سالاسىنداعى مىندەتتەردى ورىنداۋعا بىرقاتار ماسەلە كەدەرگى كەلتىرۋدە. بىرىنشىدەن، وبلىستاعى 958 قۇرىلىس كومپانياسىنىڭ 163-ءى عانا جۇمىس ىستەيدى. جوبامەن اينالىساتىن 283 كومپانيانىڭ 6-ىن عانا جوبالاۋ كومپانياسى دەپ اتاۋعا بولادى. ەكىنشىدەن، قۇرىلىس سالاسىندا دا ماماندار تاپشى، كىرپىش قالاۋشىلار از. «وبلىس ورتالىعىنداعى تورايعىروۆ ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ينجەنەر فاكۋلتەتى قۇرىلىس سالاسىنا قاجەتتى مامانداردى دايارلايدى. بىراق جۇرگىزىلىپ جاتقان قۇرىلىس بارىسىمەن تانىسىپ، تاجىريبە الماسپاعاننان كەيىن ستۋدەنتتەر بىلىكتى قۇرىلىسشى بولا المايدى. سوندىقتان قازىر ولاردىڭ وندىرىستىك-تاجىريبەلىك پراكتيكالارىن قۇرىلىس الاڭدارىندا ەڭبەك قاۋىپسىزدىگىن ساقتاي وتىرىپ وتكىزۋ مۇمكىندىكتەرى قاراستىرىلۋدا»، دەيدى ول.

ال فاكۋلتەت باسشىلىعى ەگەر بيلىك پەن بيزنەس تاراپىنان قولداۋ بولسا، قۇرىلىس يندۋسترياسىنا كەرەكتى كادرلاردى دايارلاۋعا ءازىر ەكەنىن ايتادى. مىسالى، بىلتىر عانا وبلىس ورتالىعىنداعى ج.ايماۋىتوۆ اتىنداعى تەاتر عيماراتىنا كۇردەلى جوندەۋ جۇمىستارىن جۇرگىزگەن «اتتيك-ستروي» جشس-دا بىردە-ءبىر اتتەستاتسيالانعان قۇرىلىسشى بولماعان. عيماراتتى جوندەۋگە «جۇمىسپەن قامتۋدىڭ جول كارتاسى – 2020» مەملەكەتتىك باعدارلاماسى اياسىندا رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتەن 302 ملن تەڭگە بولىنگەن. جوندەۋ جۇمىستارى ۋاقىتىندا اياقتالعان جوق. مەردىگەر كومپانيانىڭ ساپاسىز جۇمىسىن كورگەن تەاتر باسشىلىعى ولاردى سوتقا بەردى.

– قازىر قۇرىلىس سالاسىنداعى جاعداي وسى. جاۋاپسىز مەردىگەرلەردى سوتقا بەرۋ ۇيرەنشىكتى ادەتكە اينالدى. باقىلاۋدىڭ جوقتىعى – جاۋاپسىز مەردىگەرلەرگە ءتيىمدى. نەگە قۇرىلىس سالاسىندا جاۋاپكەرشىلىك پەن باقىلاۋ جوق؟ سەبەبى قۇرىلىس كومپانيالارىنىڭ بارلىعى جەكەمەنشىكتە. ولاردىڭ ارەكەتى ء«وزىم بىلەمگە» سايادى، ادام، قوعام دەگەن ۇعىمداردى ۇمىت قالدىرعان، – دەيدى قۇرىلىس ارداگەرى ءا.قابىلبەكوۆ.

سونىمەن بىرگە قۇرىلىستاعى قارقىنعا كەيبىر مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەر بىلىكتىلىگىنىڭ تومەندىگى مەن كادر تاپشىلىعى دا كەدەرگى. ا.بەكبوسىنوۆتىڭ ايتۋىنشا، وڭىردەگى كەيبىر سالا باسشىلارى ەگەر بولىنگەن بيۋدجەتتىڭ قارجىسى جەتپەسە، جوبادان كەز كەلگەن تۇستى الىپ تاستاۋى مۇمكىن. بۇدان سوڭ، جوبالىق-سمەتالىق قۇجاتتامالاردى قايتادان جاساپ، مەملەكەتتىك ساراپتامادان وتۋگە تۋرا كەلەدى.

ال ەندى باقىلاۋسىز قۇرىلىستىڭ مانىسىنە كەلسەك، قازىر قاي قۇرىلىس بولسىن، بىرنەشە مەردىگەرگە بەرىلەدى. باس مەردىگەر جۇمىسقا قوسالقى مەردىگەرلەردى تارتىپ، سونىڭ سالدارىنان تالاپ پەن ءتارتىپ السىرەگەن. بۇل جايدىڭ مىسالىن «دوستىق» شاعىن اۋدانىنداعى تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسىن جۇرگىزگەن مەردىگەرلەردىڭ جۇمىسىنان-اق كورۋگە بولار. بۇل جەردەگى باس مەردىگەر «پورتال پۆ» جشس سىرتتان كومپانيا تارتاتىن بولسا، بۇل جايىندا تاپسىرىس بەرۋشى كورپوراتسيانى، تەحنيكالىق باقىلاۋ كومپانيالارىن حاباردار ەتىپ بارىپ، كەلىسىمدەرىن الۋى قاجەت. ءتىپتى تەحنيكالىق باقىلاۋشى ۇيىمداردىڭ ءبىر ەمەس، بىرنەشە قۇرىلىس نىساندارىندا جۇمىس ىستەيتىنى انىقتالىپتى.

– وسى ءبىرلى-ەكىلى تەحنيكالىق باقىلاۋ كومپانيالارى تاپسىرىستى مولشەردەن تىس كوپ الادى دا، سوڭىنان قۇرىلىس بارىسىن مۇلدە ۋىسىنان شىعارىپ الادى. بۇدان كەيىن قۇرىلىستان قانداي ساپا كۇتۋگە بولادى؟ – دەيدى قۇرىلىس مامانى الكەن دوسوۆ. ونىڭ ايتۋىنشا، ەگەر باس مەردىگەر تاراپىنان قوسالقى مەردىگەرلەردى تارتۋ ەرەجەلەرى ورىندالاتىن بولسا، وندا قۇرىلىس بارىسى مەردىگەرلەر اراسىندا بىركەلكى بولىنەدى. ولار اتتەستاتسيالاۋدان وتكەن قۇرىلىس ماماندارى بولۋى كەرەك. بۇل قۇرىلىس ساپاسىنىڭ جاقسارۋىنا، بەلگىلەنگەن مەرزىمدە اياقتالۋىنا جول اشادى، – دەيدى ا.بەكبوسىنوۆ. سوندىقتان تەحنيكالىق باقىلاۋدى قاداعالاۋ ۇيىمدارى قوسالقى مەردىگەرلەرگە بەرىلەتىن جۇمىس كولەمدەرى تالاپقا ساي بولۋىن قاداعالاۋ كەرەك. ولاي بولماسا، كەلىسىمشارتتاردا باس مەردىگەردىڭ قوسالقى مەردىگەرلەرگە جۇمىس كولەمىن بەرۋ كەزىندە ەرەجە تالاپتارىن بۇزۋشىلىقتارعا جول بەرگەنى ءۇشىن جاۋاپكەرشىلىككە تارتۋ ماسەلەسىن قۇزىرلى ورىندارعا ۇسىنۋعا بولادى.

ءبىراز جىل وڭىردەگى قۇرىلىس سالاسىن باسقارعان، قازىر «گسۋ قۇرىلىس» جشس-نىڭ وكىلى داۋلەت ءمۇستافيننىڭ ايتۋىنشا، كەيدە مەملەكەتتىك كونكۋرس نەگىزىندە رەسىمدەلگەن جانە قۇرىلىس كومپانيالارىنا بەرىلگەن جوبالاردا ايتارلىقتاي وزگەرىستەر دە كەزدەسەدى. بۇرىن جوبانىڭ ەلەكتروندى جانە قاعاز جۇزىندەگى نۇسقالارى بەرىلسە، بۇگىندە ءمورى جوق كوشىرمەلەر عانا قولعا ءتيىپ ءجۇر. «مىسالى، تۇرعىن ءۇيدىڭ جوباسىن قاعازعا سىزباي-اق، كومپيۋتەردە جاساۋعا بولادى. مونيتورعا قاراپ، ينفراقۇرىلىم ىشىندەگى بارلىق كەم-كەتىكتى ءتىنتۋىردى ءارى-بەرى جىلجىتىپ-اق كورۋگە بولادى. قازىر قالاي؟ ەگەر ينسپەكتور قۇرىلىس نىسانىنداعى اقاۋدى بايقاسا، ونى دالەلدەۋ ءۇشىن بارلىق ورگانعا بارۋى كەرەك. بىراق ول بارمايدى. ال كەيىن پاتەر العان تۇرعىندار زارداپ شەگىپ، «سۋ اقتى، قابىرعا جارىلىپ تۇر» دەپ شاعىمدانا باستايدى. سوندىقتان ەلىمىزدەگى قۇرىلىس سالاسىنا قاتىستى زاڭداردى تۇگەلىمەن قايتا قاراۋ كەرەك»، دەيدى ءا.دوسوۆ.

جالپى، وبلىس ورتالىعىندا جاڭا ۇيلەرگە ينجەنەرلىك-كوممۋنيكاتسيالىق جەلىلەر تارتۋ ماسەلەسى بۇرىننان بار. وعان قالاداعى جىلۋ، سۋ قۇبىرلارىندا ءجيى بولاتىن اپاتتاردى قوسىڭىز. قىس بويى تۇرعىندار جىلۋى جوق پاتەرلەرىندە بۇرسەڭدەپ، توڭىپ شىعادى. الداعى قىستا قالاي جىلىناتىنىمىزدى ويلاۋدىڭ ءوزى قورقىنىشتى، ويتكەنى جىلۋ، سۋ جەلىلەرى تۇگەل توزعان. بۇل جاعدايدى وبلىس اكىمى ءا.سقاقوۆقا باق وكىلدەرىمەن بولعان بەيرەسمي كەزدەسۋدە جەتكىزگەنبىز.

جىلۋ، سۋ جەلىلەرى ماماندارىنىڭ ايتۋىنشا، وبلىس ورتالىعىنداعى جەر استى كوممۋنيكاتسيا جۇيەلەرىنىڭ كارتاسى دا جوق. توزعان جەلىلەردى جاڭارتۋ ءۇشىن 5 ملرد تەڭگە قاراجات كەرەك كورىنەدى. قازىر قوسىمشا ستانسا سالىنۋدا. الداعى جىلىتۋ ماۋسىمىنا دەيىن جم-42 جاڭا جىلۋ ماگيسترالىنىڭ قۇرىلىسى اياقتالسا، دوستىق، ساياجاي، ۋسولكا شاعىن اۋداندارىنا دا جىلۋ جەتەدى.

ەكونوميست-مامان نۇرلان جىلقىبايدىڭ ايتۋىنشا، اكىمدىكتەر ستراتەگيالىق سەرىكتەس تاۋىپ، مەملەكەت-جەكەمەنشىك ارىپتەستىك اياسىندا جۇمىس ىستەگەنى دۇرىس. مىسالى، تۇرعىن ءۇي سالۋعا قاجەتتى اۋماقتى قۇرىلىس كومپانيالارى ساتىپ الادى، توزعان ۇيلەردىڭ ورنىنا جاڭاسى سالىنادى. كومپانيالار رەسۋرستاردى باسقارۋدىڭ اۆتوماتتاندىرىلعان جۇيەلەرىنە كوشۋى كەرەك. ويتكەنى ءالى كۇنگە دەيىن قاعاز بلانكىلەرى، ەلەكتروندى كەستەلەر نەمەسە ءتىپتى اۋىزشا بايلانىس سياقتى ەسكىرگەن دەرەكتەردى جيناۋ ادىستەرى بار.

مالىمەتتەر كورسەتكەندەي، سوڭعى ەكى جىلدا وڭىردە تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسىندا 12 پايىز ءوسىم تىركەلىپ، 2 280 پاتەرلى 35 تۇرعىن ءۇي سالىنعان. ونىڭ ۇشتەن ءبىرى كەزەكتە تۇرعان تۇرعىندارعا بەرىلگەن. وبلىس ورتالىعىندا «سارىارقا» جانە «دوستىق» شاعىن اۋداندارىندا بىرنەشە تۇرعىن ۇيلەر كەشەنىنىڭ قۇرىلىسى جالعاسۋدا. قۇرىلىسقا قولدانىلاتىن ماتەريالداردىڭ 40 پايىزى − جەرگىلىكتى وندىرۋشىلەردىڭ ءونىمى. بىلتىر تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسىنا 38،7 ملرد تەڭگە سالىنعان. قارجىلاندىرۋدىڭ 38 پايىزى − مەنشىكتى قاراجات بولسا، 61،9 پايىزى بيۋدجەتتىڭ اقشاسى.

سونىمەن بىرگە «نۇرلى جەر» باعدارلاماسى بويىنشا پاۆلودار، ەكىباستۇز قالالارىندا 4 ءۇي، «جۇمىسپەن قامتۋدىڭ جول كارتاسى» باعدارلاماسى بارىسىندا 2020-2021 جىلدارى وبلىستىڭ اۋداندارى مەن قالالارىندا بىرنەشە تۇرعىن ءۇي، جەكە قۇرىلىس سالۋشىلارى 242،1 مىڭ شارشى مەتر ءۇيدى پايدالانۋعا بەرگەن. قولدانىسقا بەرىلگەن تۇرعىن ۇيلەردىڭ 57،3 پايىزى − پاۆلودار قالاسىنىڭ ۇلەسىندە. ال بيىل ءبىرىنشى توقساندا تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسىنىڭ قارقىنى باسەڭدەگەن. جوسپارلانعان 48 مىڭ شارشى مەتر باسپانانىڭ 24،5 مىڭ شارشى مەترى سالىنىپتى.

ءيا، وڭىردەگى قۇرىلىس سالاسىنىڭ نارىعى زاماناۋي تەحنولوگيالاردان ارتتا قالدى. پانەلدىك پليتالاردى قولدانۋ، ءمونوليتتى-كاركاستىق جانە قۇرامالى قۇرىلىس تاسىلدەرى سياقتى بالامالى جاڭا تەحنولوگيالارعا كوشۋ ارقىلى عانا قۇرىلىس سالاسىن دۇرىستاۋعا بولادى. سوندىقتان وسى ماسەلەگە وبلىس اكىمدىگى دەن قويىپ، ونى جوسپارلى تۇردە جۇزەگە اسىرماقشى. قۇرىلىس سالاسىنداعى ماسەلەلەرگە ارنالعان جەدەل وتكىزىلگەن جيىن قورىتىندىسى وسىنداي.

جيىن بارىسىندا وڭىردەگى قۇرىلىس سالاسىندا سەرىكتەس كومپانيالاردىڭ ازدىعى، جەرگىلىكتى قۇرىلىس يندۋسترياسىنىڭ دايىن ەمەستىگى، ءوڭىر قۇرىلىسىنا ينۆەستورلار تاراپىنان قىزىعۋشىلىقتىڭ جوقتىعى جالپى قۇرىلىس كولەمىنىڭ تومەندەۋىنە اسەر ەتكەنى تالقىلاندى. ال جاڭا ستراتەگيالىق باعدارلاما مامانداردى وقىتۋدان باستاپ، جوبالاۋ، نىسانداردى سالۋعا دەيىنگى بارلىق جۇمىستار، قاداعالاۋ، باقىلاۋ تالاپتارىنا ساي كەڭ اۋقىمدى باعىتتار بويىنشا جاسالادى. وبلىس اكىمى ءا.سقاقوۆ وڭىرلىك قۇرىلىس يندۋسترياسىن دامىتۋدىڭ جول كارتاسىن ازىرلەۋدى، وعان قوعامدى، قۇرىلىس سالاسىنا قاتىستى تاجىريبەسى مول، وي-پىكىرى قالىپتاسقان قاۋىمداستىق وكىلدەرىن تارتۋدى تاپسىردى.