اقش-تا بيزنەس جۇرگىزۋدىڭ ارتىقشىلىعى مول

– ايگەرىم، پاندەميا كەزىندە ينۆەستيتسيا تارتۋ دەڭگەيى قانشالىقتى تومەندەدى؟ شەتەلدىك ينۆەستورلاردى قازاقستانعا الىپ كەلۋدى قيىن ءارى قىمبات دەپ باعالاۋعا بولا ما؟

– پاندەميانىڭ شەتەلدىك سەرىكتەستەرمەن جۇمىس ىستەۋدى قيىنداتقانى راس. دەگەنمەن، بۇل جاعداي كوپ ماسەلەنى قاشىقتان شەشۋگە دە بولاتىنىن كورسەتتى. كەي كەلىسىمشارتتارعا وفلاين رەجىمگە قاراعاندا جىلدامىراق قول قويىلدى. ارينە پاندەميا ىنتىماقتاستىققا كەرى اسەرىن تيگىزبەدى دەپ ايتا المايمىز. سوعان قاراماستان بەلگىلى ءبىر ناتيجەلەرگە قول جەتكىزدىك.

– كومپانيانىڭ ينۆەستيتسيالاردى قولداۋ نارىعىنداعى قازىرگى ۇلەسى مەن بەدەلى قانداي؟

– 2014 جىلدان بەرى شەتەلدىك ينۆەستورلارمەن جۇمىس ىستەپ كەلەمىز. نەگىزىنەن جاسىل تەحنولوگيا، ءوندىرىس، قۇرىلىس جانە تاۋ-كەن ءوندىرىسى سالالالارى بويىنشا جۇمىس ىستەيمىز. بلوكچەين جانە IT تەحنولوگيالاردىڭ قارقىندى دامىپ كەلە جاتقانىنا بايلانىستى بۇل سەكتورعا دا كوڭىل بولە باستادىق. 2018 جىلدان باستاپ قارجى ينستيتۋتتارىمەن دە بايلانىستى كۇشەيتتىك. سونىڭ ىشىندە امەريكالىق Security exchange commission جانە شۆەيتسارياداعى FINMA قارجى ينستيتۋتىمەن ىنتىماقتاستىق ورناتتىق.

– قازىرگە دەيىن قازاقستانعا قانشا ينۆەستيتسيا كەلدى؟ ولار ءوز ناتيجەسىن بەردى مە؟

– قازاقستان تەرريتورياسىندا 20-دان استام جوباعا قاتىسامىز. وسى كەزگە دەيىن جالپى قۇنى 500 ملن دوللار بولاتىن جوبالاردى جۇزەگە اسىرىپپىز. كوپتەگەن جوبا ءالى جاسالۋ كەزەڭىندە. باستالا سالىسىمەن جاقسى ناتيجە كورسەتىپ جاتقان تىرناقالدى جوبالار دا بار.

– كومپانياڭىزدىڭ اقش-تاعى جۇمىس بارىسى تۋرالى ايتا كەتسەڭىز. اقش-تا زاڭگەرلىك كومپانيا تىركەپ، ونىڭ جۇمىسىن جۇرگىزۋ قانشالىقتى قيىنعا سوقتى؟

– اقش-تا ءبىز ءبىرشاما زاڭدى تۇلعالارمەن جۇمىس ىستەيمىز. ونىڭ ىشىندە پوستكەڭەستىك ەلدەردەن شىققان ازاماتتار دا بار. جالپى، امەريكالىق، ەۋروپالىق جانە تمد ەلدەرىنىڭ كومپانيالارى ءبىزدىڭ كليەنتتەر بولىپ وتىر. ارينە جۇمىستى باستاعان كەزدە ءتۇرلى قيىندىقتار كەزدەسەدى. سول ەلدىڭ مەنتاليتەتىن جەتىك بىلمەۋدىڭ ءوزى جۇمىسقا كەرى اسەرىن تيگىزەدى. بىراق ءبىز حالىقارالىق دەڭگەيدەگى زاڭگەرلەر بولعاندىقتان قۇقىق ءتىلى بارشاعا ورتاق. بيزنەستى اقش-تا جۇرگىزۋدىڭ وزىندىك ەرەكشەلىگى مەن ارتىقشىلىعى بار. نيۋ-يوركتەگى حالىق سانى – 8،405 ملن جانە اگلومەراتسيا – 20،63 ملن ادام. ەگەر قالا حالقىنىڭ 10 پايىزىن عانا جانە قۇقىقتىق قىزمەت ۇسىناتىن كومپانيالار سانىن الار بولساق، وندا سۇرانىس بولادى دەپ تۇجىرىمداۋعا بولادى. ال دەموگرافيالىق احۋال جانە زاڭنىڭ ۇقساستىعىنا بايلانىستى تمد ەلدەرىندە ونداي سۇرانىس بولمايدى. الداعى ۋاقىتتا اقش-تاعى جۇمىس شەڭبەرىمىزدى كەڭەيتە تۇسكىمىز كەلەدى.

– «استانا» حالىقارالىق قارجى ورتالىعىمەن بىرلەسە جۇمىس ىستەۋ جۇمىس پروتسەسىن قانشالىقتى جەڭىلدەتەدى؟

– مەنىڭشە، احقو – سوڭعى جىلدارى قازاقستان قول جەتكىزگەن ەڭ ۇزدىك جوبالاردىڭ بىرەگەيى. ول جەردە انگلو-ساكسوندىق قۇقىق اياسىندا سەنىمدى جۇمىس ىستەۋگە مۇمكىندىك بار. بۇل حالىقارالىق كەلىسىمشارتتارعا قول قويۋ جانە كەلىسىم مىندەتتەمەسى بويىنشا تاراپتاردىڭ كونسەنسۋسقا قول جەتكىزۋ پروتسەسىن الدەقايدا وڭايلاتادى.

– قازىر قاي ەلدە وكىلدىكتەرىڭىز بار؟ ونى قانداي كريتەريلەرگە سۇيەنە وتىرىپ اشاسىزدار جانە قاي ەلدەگى وكىلدىك جۇمىسى بەلسەندى ءجۇرىپ جاتىر؟

– قازىرگى كەزدە اقش-تا جۇمىس ىستەيمىز. ەۋروپاداعى وفلاين كەڭسەمىز ميلاندا ورنالاسقان. نەگىزگى قىزمەت تۇرلەرى بويىنشا شۆەيتساريا جانە انگليادا قىزمەت كورسەتەمىز. سونداي-اق قازاقستان مەن ماسكەۋدە دە وكىلدىكتەرىمىز بار. جاقىندا گونكونگتەن اشۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز. وسى كەڭسەلەردىڭ جۇمىسىن ءبىر ارناعا سالۋ ارقىلى كوپتەگەن حالىقارالىق كومپانيا ءۇشىن ستراتەگيالىق كوپىر ورناتقىمىز كەلەدى. كەز كەلگەن ەلدە وكىلدىگىمىزدى اشار كەزدە ولار ءبىزدىڭ قىزمەتىمىزگە قانشالىقتى مۇقتاج دەگەن ساۋالعا جاۋاپ ىزدەيمىز. سونىمەن قاتار ول ءوڭىردىڭ بيزنەسكە تارتىمدىلىعىن دا ەسكەرەمىز.

– پاندەميا وتاندىق ەكونوميكا سەكتورىنا ەلەۋلى تۇردە زاردابىن تيگىزدى. قانشاما كاسىپورىننىڭ جۇمىسى توقتاپ، شاعىن جانە ورتا بيزنەسكە اۋىر سوققى ءتيدى. سوڭعى كۇندەرى قايتادان كارانتين شەكتەۋلەرى ەنگىزىلە باستادى. مۇنىڭ ءبارى بيزنەسكە كەدەرگى. مۇنداي تىعىرىقتان شىعۋ ءۇشىن قانداي نۇسقا، ايلا-ءتاسىل ۇسىنار ەدىڭىز؟ كوروناداعدارىس كەزىندە قازاقستان ينۆەستيتسيالىق تارتىمدىلىعىن تومەندەتىپ الماي ما؟

– بۇل ساۋالعا بايلانىستى ءار ادام ءارتۇرلى پىكىر ايتىپ، ءارتۇرلى امال-ءتاسىل ۇسىنىپ جاتىر. ءار جاعدايدى جەكە قاراستىرۋ كەرەك بولعاندىقتان ءبارىنىڭ دە پىكىرى ورىندى. ءبىز ءار كەز بيزنەستى بالامەن سالىستىرىپ قارايمىز. ءار بالانىڭ ءوزىنىڭ دامۋ جاسى، مىنەز-قۇلقى بولادى. بيزنەستە دە سولاي. بىرىنشىدەن، وعان قانشالىقتى جايلى بولادى، قانداي جاعدايدا ول ءومىر ءسۇرىپ كەتە الادى جانە ءسىزدىڭ قانداي دا ءبىر ارەكەتىڭىز ونىڭ دامۋىنا كەدەرگى جاساماي ما دەگەن ماسەلەگە ءمان بەرۋ قاجەت. مەنىڭشە، كوروناداعدارىستان قازاقستان قۇلدىراپ كەتپەيدى. سەبەبى قازاقستان – ەۋرازيانىڭ جۇرەگى. ەۋروپا مەن ازيانى جالعاپ جاتىر. سونداي-اق ەلىمىزدىڭ كوپۇلتتى بولۋى جانە «قورعاس» سياقتى اۋقىمدى شەكارا ماڭى ورتالىعىنىڭ بولۋى دا قازاقستاننىڭ ينۆەستيتسيالىق تارتىمدىلىعىن جوعالتپايدى. ەۋرازياعا كەلگەن جانە ورتالىق ازياعا باس سۇققان ينۆەستور ءبىرىنشى كەزەكتە بىزگە نازار اۋدارادى.

– «قورعاس» شەكارا ماڭى ىنتىماقتاستىعى ورتالىعىن دامىتۋدىڭ ءبىز ءۇشىن، باسقالار ءۇشىن ماڭىزى قانداي بولماق؟

– ءبىز «قورعاستى» حالىقارالىق كەلىسىمشارتتار جاسالاتىن اۋقىمدى ستراتەگيالىق نۇكتە رەتىندە قاراستىرا الامىز. قازاقستان بىرقاتار ەلمەن ۆيزاسىز رەجىم تۋرالى كەلىسىم جاساسقان. سول مەملەكەتتەر ەلىمىزدىڭ، ونىڭ ىشىندە «قورعاستىڭ» تەرريتورياسىندا بولا الادى. مىسالى، اقش، ەۋروپالىق ەلدەر، لاتىن امەريكاسى ەلدەرى قىتاي نارىعىنا كىرە المايدى جانە ءبىزدىڭ قىتايلىق سەرىكتەستەرىمىزبەن كەزدەسە المايدى. سوندىقتان كەلىسسوزدى نەمەسە بەلگىلى ءبىر ءونىم تۇرلەرىنىڭ پرەزەنتاتسياسىن، باسقا دا ىنتىماقتاستىق ماسەلەلەرىن ۇزاققا سوزىپ الماس ءۇشىن وسىنداي ورتاق الاڭ ۇسىنۋدىڭ تيىمدىلىگى مول بولماق.

مىسالى، يتاليا ازاماتى قازاقستانعا كەلىپ، جەڭىل ونەركاسىپ سالاسىندا زاۋىت اشقىسى كەلدى دەلىك. ارينە قۇرىلعى مەن ءونىمنىڭ ءبىر بولىگىن قىتايدان ساتىپ العىسى كەلۋى مۇمكىن. نە بولماسا زاۋىتتان شىققان ءونىمدى قىتايعا تاسىمالداۋدى جوسپارلاۋى مۇمكىن. ول ءۇشىن قازاقستان – وتە ءتيىمدى الاڭ. كەز كەلگەن كاسىپكەر «قورعاس» ارقىلى ءوزىنىڭ تاۋارىن، قۇرىلعىسىن، ءونىمىن قىتايعا ەكسپورتتاۋعا مۇمكىندىك الادى. الداعى 5-10 جىلدا بۇل الاڭدا ءىرى بيزنەس كەلىسىمشارتتارى جاسالىپ، بۇكىل الەمگە ىڭعايلى بيزنەس الاڭى رەتىندە تانىلادى دەپ ويلايمىن.

جالپى العاندا، ءدال قازىر «قورعاس» قىزمەتىنە حالىقارالىق بيزنەس تە، ترانسۇلتتىق كومپانيالار دا، شەتەلدىك ينۆەستور دا ەرەكشە قىزىعۋشىلىق تانىتۋدا. ويتكەنى ول جەردە ەكونوميكالىق ايماقتىڭ ليبەرالدى ءتارتىبى بار. اكىمشىلىك كەدەرگى بولمايدى. مۇنداي جاعدايمەن شاعىن جانە ورتا بيزنەستى دامىتۋعا مۇمكىندىك مول. ءارى قىتاي نارىعىنا ەركىن شىعىپ كەتۋگە بولادى.

ءبىزدىڭ ەۋروپالىق، امەريكالىق سەرىكتەستەرىمىز «قازاقستان گەوگرافيالىق تۇرعىدا قىتاي، رەسەي سياقتى الپاۋىت ەلدەرمەن كورشى بولعانى ءۇشىن قۋانۋى كەرەك. سەبەبى ىشكى نارىققا الاڭداماي-اق، سىرتقى نارىق ءۇشىن ەكسپورتتىق الەۋەتتى ەمىن-ەركىن ارتتىرا الادى» دەيدى. راسىندا، ۇكىمەتتىڭ ءتۇرلى قولداۋ باعدارلامالارى، سالىق جەڭىلدىكتەرى ءبىزدىڭ كاسىپكەرلەردىڭ كورشىلەس ۇلكەن نارىقتارعا دەگەن جولىن اشىپ وتىر.

اڭگىمەلەسكەن

اباي ايماعامبەت،

«Egemen Qazaqstan»