العا باسقان ازاماتتىق قوعام

ءححى عاسىردىڭ تىنىس-تىر­شى­لىگىن، مەملەكەتتىڭ دامۋ بارىسىن ازاماتتىق قوعامنىڭ قاتىسۋىنسىز ەلەستەتۋ مۇمكىن ەمەس. الەمنىڭ كوپ­تەگەن مەملەكەتتەرىندە ۇكىمەت­تىك ەمەس سەكتوردىڭ قىزمەتى مەن ونىڭ قوعامداعى ءرولى الدەقاشان ايقىن­دالعانىمەن، ەلىمىز تاۋەلسىزدىككە قول جەتكىزگەن العاشقى جىلدارى ازاماتتىق قوعامنىڭ اياق الىسى كوڭىل كونشىتە قويعان جوق. وسى تۇستا ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ كوپ­تە­گەن تۇيتكىلدى ماسەلەلەردىڭ ءتۇيى­نىن تارقاتىپ، ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىم­داردىڭ قىزمەتى جۇيەلى جول­عا قويىلا باستادى.

ماسەلەن، ەلباسى «ازاماتتىق قوعام جانە مەملەكەت: ديالوگ. سەرىكتەستىك. سەنىم» تاقىرىبىندا وتكەن VIII ازاماتتىق فورۋمنىڭ جالپى وتىرىسىندا سويلەگەن سوزىندە «ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمدار سانى 2003 جىلى 5 مىڭ بولسا، 2018 جىلى 22 مىڭعا دەيىن جە­تىپ، ءتورت ەسەدەن استام وسكەن. مەم­لە­كەتتىك الەۋمەتتىك تاپسىرىستى قارجىلاندىرۋ كولەمى 65 ەسە ءوسىپ، قازىرگى كەزدە 20 ميل­­ليارد تەڭگەدەن اسىپ وتىر. ناتي­جە­سىندە، بۇگىندە ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمداردىڭ قىزمەتى، ءىس جۇزىندە، قوعامىمىزدىڭ ماڭىزى بار بارلىق سالاسىن قامتيدى»، دەگەن بولاتىن.

ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمداردىڭ سانىنىڭ كوبەيگەندىگى – ەلى­مىزدەگى ازاماتتىق قوعامنىڭ دامى­عان­دىعىنىڭ، بەلسەندى ازاماتتاردىڭ سانى ارتقاندىعىنىڭ بىردەن-ءبىر كورسەتكىشى دەۋگە بولادى. مۇنىڭ ءوزى بيلىك پەن قوعام اراسىنداعى ديالوگتى جانداندىرا ءتۇستى.

بۇگىندە ۇكىمەتتىك ەمەس سەك­توردىڭ دامۋ قارقىنى ەلباسى سالىپ بەرگەن سارا جولدان تايعان جوق. ماسەلەن، ەلىمىزدەگى ۇكىمەتتىك ەمەس سەكتوردى دامىتۋدىڭ جاڭا ۆەكتورىن قامتيتىن 2020-2030 جىلدارعا ارنالعان تۇجىرىمداما قابىلداندى. بۇل تۋرالى 29 قاڭتاردا وتكەن اقپارات جانە قوعامدىق دامۋ مينيسترلىگىنىڭ القا وتىرىسىندا ۆيتسە-مينيستر بولات تلەپوۆ ايتقان بولاتىن. 

«ازاماتتىق قوعام وكىلدەرىنىڭ حالىقتىڭ جالپى الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق جاعدايىن جاق­سار­تۋعا قاتىسۋى – مەملەكەتتىك مۇددە سانالادى. بۇگىندە ەلىمىزدە 22 مىڭنان استام ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىم تىركەلگەن. سونىڭ ىشىندە 16 مىڭى ءىس جۇزىندە قىزمەت ىستەپ جاتقان بولسا، 5 مىڭنان استامى بەلسەندى ۇيىمدار قاتارىنا كىرەدى. وسى ۇيىمداردىڭ بارلىعىنا مەملەكەت تاراپىنان جىل سايىن بولىنەتىن الەۋمەتتىك تاپسىرىس­تار، گرانتتار مەن قارجىلاي سىي­ا­قىلار قولجەتىمدى. ماسەلەن، بىل­تىر قوعامدىق ۇيىمداردىڭ قاتى­سۋىمەن ەلىمىزدە 1250-دەن اسا الەۋ­مەتتىك جوبا ىسكە استى. جۇزدەگەن ۇيىم ارى قاراي دامۋعا مۇمكىندىك السا، 38 قوعامدىق ۇيىم قارجىلاي سىياقى الدى»، دەيدى ۆەدومستۆو باسشىسىنىڭ ورىنباسارى.

ۆيتسە-ءمينيستردىڭ ايتۋىن­شا، ۇكىمەت قاۋلىسىمەن 2020-2030 جىلدارعا ارنالعان ازامات­تىق قوعامدى دامىتۋدىڭ تۇجىرىم­داماسىن ىسكە اسىرۋ جونىندەگى ءىس-شارالار جوسپارى بەكىتىلگەن. بۇل تۇجىرىمداما ەكى كەزەڭ بويىنشا ىسكە اساتىن بولادى. ءبىرىنشى كەزەڭ 2020-2025 جىلدارعا نەگىزدەلسە، ەكىنشى كەزەڭ – 2026-2030 جىلدار ارالىعىندا قولعا الىنادى دەپ جوسپارلانۋدا. وتكەن جىلى ءبىرىنشى كەزەڭدە ىسكە اسىرىلاتىن 5 نەگىزگى باعىت بويىنشا 33 ءىس-شارا قامتىلعان. دالىرەك ايتقاندا، ازا­ماتتىق قوعامنىڭ دامۋىن قۇقىق­تىق جەتىلدىرۋ; ازاماتتىق بەلسەن­دىلىكتى دامىتۋ جانە قولداۋ; سونداي-اق، تۇرعىنداردى مەملە­كەتتىك باسقارۋعا قاتىسۋعا كەڭىنەن تارتۋ سياقتى شارالار قاراستىرىلعان.

«ۆولونتەر جىلى تابىستى اياقتالىپ، وسى سالانىڭ دامۋىندا وڭ سەرپىن بايقالدى. اتاپ ايتقاندا، بۇگىندە ۆولونتەرلەر ۇيىمدارى مەن توپتاردىڭ سانى 3 ەسەگە ارتتى. 2020 جىلدىڭ باسىندا نەبارى 224 ۇيىم بولسا، بۇگىندە مۇنداي ۇيىمداردىڭ سانى 600-گە جەتىپ وتىر. ال ۆولونتەرلەردىڭ سانى ەكى جارىم ەسەگە ۇلعايىپ، بىلتىر پاندەميانىڭ ورشىگەن كەزىندە 100 000 ادامعا دەيىن جەتتى. «Biz birgemiz» باستاماسى اياسىندا 7 جوبا جۇزەگە اسىرىلىپ جاتىر. مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ قاتىسۋىمەن ۆولونتەرلەردىڭ رەسپۋبليكالىق كەڭسەسى ىسكە قوسىلىپ، وعان ىلەسە ەلىمىزدىڭ بارلىق ايماعىندا 17 وڭىرلىك فرونت-كەڭسە اشىلدى. جىل بويى ساباقتاستىق، ساۋلىق، تازا الەم، اسىل مۇرا، قامقور، ءۇمىت، ءبىلىم سياقتى ماڭىزدى باعىتتار بويىنشا 7 جالپىۇلتتىق ۆولونتەرلىك جوبا جۇزەگە اسىرىلدى. جالپى، رەسپۋبليكا بويىنشا ۆولونتەرلەردى قولداۋدىڭ 18 ورتالىعى اشىلدى»، دەيدى ۆيتسە-مينيستر.

اقپارات جانە قوعامدىق دامۋ مي­نيسترلىگى قولدانىستاعى ۇكىمەت­تىك ەمەس ۇيىمدارعا ارنالعان گرانت بەرۋ قاعيدالارىن جەتىلدىرگەن. وزگەرىستەر ەنگىزىلگەن نورماتيۆتىك-قۇقىقتىق اكتىنىڭ جوباسى ازا­ماتتىق قوعام سالاسىنداعى ساراپشىلارمەن بىرلەسە ازىرلەنگەن. جاڭاشىلدىقتار ساراپشىلار ءتىزىمىن قالىپتاستىرۋ جانە جۇر­گىزۋ ءتارتىبىن رەگلامەنتتەۋگە قا­تىس­تى. جاڭا قاعيدا بويىنشا، ساراپ­شىلار ءتىزىمى 1 جىل مەرزىمگە جاسالادى جانە كوپشىلىككە جاريا­لى بولىپ سانالادى. سونداي-اق گرانتتاردىڭ تاقىرىپتارى قوعام تالقىسىنان كەيىن جوسپارلانىپ، ىسكە اسىرىلادى.

«وتكەن جىلعى ناتيجەگە كە­لەتىن بولساق، جالپى 88 قوعامدىق ۇيىمنىڭ قاتىسۋىمەن 117 گرانتتىق جوبا ورىندالدى. سونىڭ اياسىندا 667 وقىتۋ ءىس-شاراسى، 54 زەرتتەۋ جۇرگىزىلدى. سونىمەن قاتار الەۋمەتتىك قىزمەت كورسەتۋگە نەگىز­دەلگەن 4 جوبا ىسكە اسىپ، 15 ۆەب-رەسۋرس قۇرىلىپ، 52 ورتالىق اشىلدى. جالپى، وسى الەۋمەتتىك جوبالار بارىسىندا ەل بويىنشا 1 ملن-نان استام ادام ناقتى كومەك الدى»، دەيدى ب.تلەپوۆ.

ۆيتسە-مينيستر وتكەن جىلى 1500-دەن اسا ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىم وكىلدەرىنىڭ باسىن بىرىكتىرگەن ءىح ازاماتتىق فورۋم ءوتىپ، سونىڭ اياسىندا 40-قا جۋىق زيالىلىق الاڭى ۇيىمداستىرىلعانىن، ون­لاين فورماتتا جالپى سانى 20 000-عا جۋىق قاتىسۋشى تىر­كەل­گەنىن جەتكىزدى. سونىمەن قاتار ورتالىق مەملەكەتتىك ورگان باس­شىلارىنىڭ دەڭگەيىندە 12 كەزدەسۋ ءوتىپتى. ناتيجەسىندە، قوعامدىق ۇيىمداردان 650-دەن استام ۇسىنىس كەلىپ تۇسكەن ەكەن. بۇگىندە اتالعان فورۋمنىڭ ناتيجەسى بويىنشا ازىرلەنگەن ءىس-شارالار ۇكىمەتتىك دەڭگەيدە جۇزەگە اسىرىلىپ جاتىر.

«ازاماتتىق قوعام وكىلدەرىمەن ورتالىق جانە جەرگىلىكتى مەم­لە­كەت­تىك ورگانداردىڭ بىرلەسە اتقارعان جۇمىستارى مۇنىمەن شەكتەلگەن جوق. «حالىق ۇنىنە قۇلاق اسا­تىن مەملەكەت» قالىپتاستىرۋ مىن­دەتتەرىن ورىنداۋدا قولعا الىنىپ وتىرعان جۇمىستاردىڭ باستى با­عىتتارىنىڭ ءبىرى – اقپاراتتىڭ قولجەتىمدىلىگىن قامتاماسىز ەتۋ. 2020 جىلى 30 جەلتوقساندا ەل پرەزيدەنتى ءتيىستى زاڭعا قول قويعان بولاتىن. سوعان سايكەس، ەندى ءاربىر مەملەكەتتىك ورگاندا اقپاراتقا قول جەتكىزۋ ماسەلەلەرى بويىنشا ۋاكىلەتتى تۇلعا نەمەسە ءبولىم اينالىساتىن بولادى. سونداي-اق بيىل العاش رەت مەملەكەت باسشىسىنا ەلدەگى اقپاراتقا قولجەتكىزۋ سالاسىنىڭ جاي-كۇيى تۋرالى ەسەپ ازىرلەنەدى»، دەيدى ۆەدومستۆو باسشىسىنىڭ ورىنباسارى.

وسى وتىرىستا ەلىمىزدەگى ۇكى­مەت­تىك ەمەس ۇيىمداردىڭ ءمانى مەن ماڭىزىن «قازاقستاننىڭ ازامات­تىق اليانسى» زاڭدى تۇلعالار بىرلەستىگىنىڭ پرەزيدەنتى بانۋ نۇر­عازيەۆا دا ايرىقشا اتاپ ءوتتى. ونىڭ ايتۋىنشا، بەلسەندى ازاماتتىق قوعام – مەملەكەتتىڭ ستراتەگيالىق مىن­دەت­تەرىن تابىستى شەشۋدىڭ باستى فاكتورى سانالادى. ءبىر عانا مىسال، پاندەميا باستالعان كەزدە ۇكى­مەتتىك ەمەس ۇيىمدار ءار ءتۇرلى سالادا جۇرگەنىمەن، كەز كەل­گەن قيىنشىلىقتى ەڭسەرە الا­تىندىعىن بايقاتتى. وتانداستارى­مىز ىندەتتىڭ اينالاسىندا ازا­مات­تىق قوعام وكىلدەرىنىڭ توپتاسا العانىنا جانە ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمدار حالىق پەن بيلىك اراسىن­داعى ءوزارا ءتيىمدى ديالوگتى قام­تۋعا ىقپال ەتەتىندىگىنە كۋا بولدى.

ەلباسى «ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىم­داردىڭ اتسالىسۋىمەن مۇمكىن­دىگى شەكتەۋلى ادامدار، ەرەكشە مۇقتاج بالالار مەن جاستار ءۇشىن اسا بەلسەندى ورتانىڭ قالىپتاسۋى جاقسى ءۇردىس سانالادى. ينكليۋزيۆتى قوعامدى دامىتۋ – الەمدىك تاجى­ريبە جانە بارلىق دامىعان ەلدەر­دىڭ ازاماتتىق قوعامى جۇزەگە اسىراتىن ماڭىزدى الەۋمەتتىك مىندەتتەردىڭ ءبىرى»، دەگەنى ەسىمىزدە. بۇل رەتتە، ەلىمىزدە 30 جىلدان استام تاريحى بار قازاقستان مۇگە­دەكتەرى وداعى جۇمىس ىستەپ كەلە جاتقانىن ايتۋعا بولار ەدى. اتالعان ۇيىمنىڭ توراعاسى ءالي امانباەۆ ازاماتتىق قوعامنىڭ دامۋ بارىسىنا توقتالا كەلىپ، وتكەن 30 جىلدى ەلىمىزدەگى ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمداردىڭ جۇمىسى اناعۇرلىم العا باسقانىن ايتتى.

ء«بىز كەيدە وسىدان 10-20 جىل بۇرىن بولعان وقيعالاردى، باس­تان وتكەرگەن كوپتەگەن قيىن­شى­لىقتاردى ۇمىتىپ كەتىپ جاتامىز. ەموتسياعا ەرىك بەرىپ، باردى باعالاي المايتىن كەزدەرىمىز دە بولادى. بىراق مەن وسىناۋ ءجۇرىپ وتكەن جولىمىزعا قاراپ وتىرىپ، 30 جىلدا كوپتەگەن جۇمىس ىستەلگەنىن ەسكە تۇسىرە الامىن. جا­سالعان جاقسىلىق پەن يگى ىستەردى، تىڭ باستامالاردى جاسىرىپ قالۋعا بولمايدى. ماسەلەن، توقسانىنشى جىلدارى قالانىڭ قاق ورتاسىنداعى كوپقاباتتى ۇيلەردىڭ اۋلالارىندا وت جاعىپ، اس ازىرلەگەن كەزدەرىمىز بولدى. سودان بەرى كوپ دۇنيە وزگەردى. وسى ازاماتتىق قوعامنىڭ ارقاسىندا ۇكىمەتتىڭ ەرەكشە قاجەتتىلىگى بار ادامدارعا دەگەن كوزقاراسى وزگەردى. كوپتەگەن قوعامدىق بىرلەستىكتەر، قوعامدىق ۇيىمدار قۇرىلدى. سول ۇيىمدار بۇگىندە اۋقىمدى جۇمىستاردى قولعا الىپ جاتىر. ولارعا ۇكىمەت تاراپىنان سان ءتۇرلى تاپسىرىستار بەرىلىپ كەلەدى. ياعني ۇكىمەتتىك ەمەس سەكتوردىڭ قوعامدى العا باستىرۋداعى، دامىتۋداعى ۇلەسى زور. سوندىقتان، ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمداردى جۇدىرىقتاي جۇمىلىپ، مەملەكەتكە بارىنشا كومەك كورسەتۋگە شاقىرامىن»، دەيدى ءا.امانباەۆ.   

ءيا، 30 جىلدا ەلىمىزدەگى ۇكى­مەت­تىك ەمەس ۇيىمدار تالاي بيىككە تابان تىرەپ ۇلگەردى. بۇل – ەڭ الدى­مەن، ەلباسى نۇرسۇلتان نازار­باەۆتىڭ ولارعا كورسەتكەن قولداۋى مەن قامقورلىعىنىڭ جەمىسى. ەندىگى رەتتە، ەلباسى ايتىپ وتكەندەي، «ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمدارعا مەم­لەكەتتىك قىزمەتتەردى بەرۋ جو­نىندەگى جۇمىستاردى جالعاستىرعان ءجون» دەر ەدىك. وسىلايشا، ازا­ماتتىق قوعامعا جۇكتەلگەن ما­ڭىزدى مىندەت مەملەكەت دامۋىنا دا سەنىمدى سەرپىن بەرەتىنى انىق.