نارتسيسس جانارىنداعى ايدىن

مىنە، ناعىز نارتسيسس كىم دەگەن سۇراق وسىلاي تۋادى. پاۋلو كوە­لونىڭ «الحيميگىنىڭ» العاشقى بەتتەرىن اشقاندا-اق وسى ويلاردىڭ جە­تەگىنە ەرىپ، ءبىز دە الدەقاشان سول ايدىنعا جۇتىلىپ كەتە بارعان ەدىك. شىن مانىندە ناعىز نارتسيسس اي­دىننىڭ ءوزى عوي. ول ءوزىنىڭ سۇلۋلىعىن كورۋ ءۇشىن بەيشارا بوزبالانى ويلان­باستان قۇربان ەتە سالدى. كوز­سىز عا­شىقتىڭ جولىندا كوپ نارسە قۇر­­باندىققا شالىنادى. نارتسيسس – سول قۇربانداردىڭ بىرەۋى عانا.

ءدال وسى پايىم نيتسشەنىڭ «قۇر­دىمعا ۇزاق قاراپ تۇرا بەرسەڭ ءبىر ۋاقىتتا، قۇردىم دا ساعان قاراي باس­تايدى» دەگەنىمەن دە ۇندەسەتىندەي.

جالپى برازيليالىق قالامگەر پاۋ­لو كوەلونىڭ «الحيميگىن» وقى­عان ءار وقىرمان قولىنا قالام الماۋى مۇمكىن ەمەس دەپ ويلايمىن. ويتەتىن سەبەبى، رومان ىشىندەگى نەبىر كۇرمەۋى كۇردەلى، شەشىمى شي­مايلانىپ قالعان ۇلى ويلار سا­عان ەشقاشان مازا بەرمەس ەدى. ءتىپ­تى، نارتسيسس وقيعاسىنىڭ ءبىر ۇشىن سوناۋ ءجۇسىپ پايعامبارعا اپارىپ قوساقتايتىنىڭ قىزىق. ءجۇسىپ پاي­عامباردىڭ سۇلۋلىعىنان حابارى بار جان رەتىندە ونىڭ نەبىر قيىن سىناقتاردى ارقالاي ءجۇرىپ مىسىر ەلىنە بارۋىن، ءتۇس جورۋشى ەكەنىن البەتتە روماندى وقىپ وتىرىپ ەسى­ڭە الاسىڭ. ەڭ قىزىعى، ءنارتسيستىڭ سۇ­لۋلىعى جۇسىپتىكى بولعانىمەن، ونىڭ ەسسىز عاشىقتىعى زىليحانىڭ بولمىسى ەدى.

ەكى كوزى اششى جاستان سۋ قاراڭعى بولىپ قالعان زىليحا ءجۇسىپتى كوردىم دەگەن جاندارعا بۇكىل التىن-كۇمىسىن سىيعا تارتىپ، ەڭ سوڭىندا:  ء«جۇسىپ دەگەن كىم؟» دەگەندەرگە: ء«جۇسىپ – ول مەنمىن»، دەمەۋشى مە ەدى؟

ادام ءوز بولمىسىن ۇزاق تانيدى. رو­مانداعى باستى كەيىپكەر باقتاشى سانتياگونىڭ ۇزاق ساپارعا شىعۋى – بۇل ادامنىڭ ءوزىن-ءوزى تانۋىنىڭ ۇزاق جولى بولاتىن. ال­بەتتە سول جولدا ادامدار ءوزارا ءبىر-بىرىنە اينا ەكەندىكتەرىن كوپ ەس­كەرە بەرمەيدى. بىلاي قاراساڭىز، ال­دىندا بەس-التى قويىنان باسقا ەش­تەڭەسى جوق قويشى سانتياگونى ساليم دەگەن ەلدىڭ بىلدەي ءبىر پاتشاسى مەلحيسەدەكتىڭ ءوزى ىزدەپ كەلۋى – بۇل دا ادامداردىڭ ءبىر-بىرىنە اينا ەكەندىكتەرىن ۇقتىرادى. كەيىن الىپ ساحارادا نەبىر وقيعالارعا تاپ بولا ءجۇرىپ العا قويعان ماقساتىنان تايماعان سانتياگو ءتىپتى ۇشى-قيىرى جوق شولگە دە اينا بولادى. قايدان ۇشىپ، قايدا قونارى بەلگىسىز قۇيىن جەل دە سانتياگودان ءوزىن كورەدى. الىپ كۇن دە سانتياگودان ءوز بولمىسىن تانيدى.

روماننىڭ ايتار ويى دا سول، ءبىز الەم­نىڭ كىشكەنتاي عانا بولشەگى ەمەس، ۇلكەن مانگە يە نەگىزگى كىلتىمىز دە­گەن­دى ۇندەيدى. ءبىز الەمدى سۇيگەندە سول الەمدەگى ءوزىمىزدى سۇيەتىنىمىزدى تۇسى­نەمىز.

ەل كەزىپ، جەر شارىنىڭ جارتىسىن جاياۋلاپ قازىنا ىزدەگەن باقتاشى سانتياگو اقىر سوڭىندا قازىنانى ءوزى ءتۇس كورىپ ويانعان جەردەن تابادى. شىعارما يسپانيانىڭ اندالۋسيا جازىعىنداعى قيراعان شىركەۋدىڭ ماڭىندا ۇيىقتاپ جاتقان باقتاشى سانتياگونىڭ عاجايىپ تۇسىنەن باستالادى. باستى كەيىپكەر تۇسىندە مىسىر پيراميدالارىنا بارىپ، سول ماڭنان مول قازىناعا كەنەلگەنىن كورەدى. ەكى كۇن قاتارىنان كورگەن ءتۇسىن باق­تاشى سانتياگو سىعان ايەلىنە جورىتىپ، بولاشاقتا قول جەتكىزەتىن باي­لىعىنىڭ وننان ءبىر بولىگىن ءتۇس جورۋشىعا بەرەتىن بو­لىپ جولعا شىعادى. قانشاما قيىن­دىقتارعا، قىزىقتارعا تاپ بولا ءجۇرىپ دىتتەگەن جەرىنە اقىرى جەتەدى. الايدا ول جەردە ەشقانداي دا التىن جوق ەدى. قولىنداعى ازىن-اۋلاق بايلىعىن تارتىپ العان قاراقشىلار قارقىلداپ كۇلەدى. قايداعى ءبىر تۇس­كە سەنىپ سونشا جەر كەزگەن نەندەي ناقۇرىسسىڭ دەپ مازاق ەتەدى. قاراق­شىلاردىڭ بىرەۋى: «ونداي ءتۇس­تى مەن دە كورگەم. سو­ناۋ شال­عاي­داعى يسپانيانىڭ قيراعان ءبىر شىركەۋىنىڭ تۇبىنەن التىن تاۋىپ الىپ جاتقانىمدى تۇسىمدە مەن دە كورگەم، الايدا ونداي بىلشىلعا سەنەتىن مەن ەمەس»، دەپ كەتە بارادى. ونىڭ تۇسىندە كورگەن جەرى – سان­تياگونىڭ رومان باستالعاندا ەڭ ال­عاش قوزعالعان مەكەنى ەدى. مىنە، شىعارمانىڭ باس-اياعى وسى.

جالپى سانتياگو قازىنانى ەش­قايدا ساپارلاماي-اق تاۋىپ الۋى دا مۇمكىن ەدى عوي. بىراق سول جولدى ول مىندەتتى تۇردە ءوتۋى ءتيىس بو­­­لاتىن. روماندا ايتىلعانداي، كەي­­دە ادامدار بۇكىل ءومىرىن التىن ىزدەۋمەن وتكىزەدى، الايدا سول ال­­تىندى ىزدەۋگە اپاراتىن جول جاي­لى مۇلدە ويلانبايدى. جول – دا­نالىق كىتابى. باقتاشى سانتياگو ۇزاق جولدا ومىرلىك دانالىقتى ۇي­رەندى، جۇرەگىنىڭ تۇبىنە اپارار جول­دىڭ سوقپاعىن تاپتى، تانىدى، تالپىندى. شىعارمانى وقىپ بول­عان ادام سونشاما ۋاقىت بويى سان­تياگو قازىنانى ەمەس، ءوزىن-ءوزى ىزدە­گەنىن كورەدى. الحيميكتەر مىس، قورعاسىن سياقتى قاراپايىم مەتالدى التىنعا اينالدىراتىن سيقىرلى تاستى ىزدەيدى. سانتياگو دا باسىندا قاراپايىم ادامداردىڭ قاتارىندا ەدى. ول ءوزىن-ءوزى ىزدەي كەلە، ءوزىن-ءوزى شىڭداي كەلە دۇنيەنىڭ ءتىلىن ءتۇسى­نىپ، كىلتىن تابادى. تاۋىپ قانا قوي­ماي قارا قورعاسىننان التىنعا اي­نالدى. ادام ءوزىن-ءوزى تاپپاي تۇ­رىپ، باقىتتى تابا قويۋى ەكىتالاي. ءوزىڭ­نىڭ ارمانىڭ ءۇشىن اداسقان جولدىڭ ءوزى ءتۇزۋ، دۇرىس.

 * * *

«الحيميكتىڭ» نەگىزگى سيۋجەتى ەۋروپالىق فولكلوردان باستاۋ الا­دى دەگەنىمىزبەن، ارا-اراسىندا اعىلشىن ەرتەگىلەرىنىڭ كەيبىر كورىنىستەرى، سونداي-اق «مىڭ ءبىر ءتۇننىڭ» دە ەپيزودتارىنا سوعىپ وتىراتىنىن بايقايمىز. ودان بولەك، ءىنجىل، ءتاۋرات، قۇران قاعيدالارى دا شىعارماعا وزەك بولادى. سونداي-اق روماندا ورىن الاتىن وقيعالاردىڭ كوبى ماركەستىڭ ء«جۇز جىلدىق جال­عىزدىعىن» ەسكە تۇسىرمەي قو­مايدى. ونداعى وقيعا سوڭىندا قۇيىن­داتاتىن الىپ بۇرقاسىن، سىعان مەل­حيادەستىڭ بۋەنديا اۋلەتىنە كەلۋى، دۇنيەنىڭ ءتىلىن تۇسىنۋگە تالپىنعان كەيىپ­كەرلەر ۇندەستىگى وقىرمانعا عايىپتان جول كورسەتىپ وتىرعانداي اسەر­گە بولەيدى. بۇلاردى كوشپەلى مو­تيۆتەر دەۋگە كەلمەس، دەگەنمەن ەكى شىعارماداعى كەيىپكەرلەردىڭ كوڭىل-كۇيى ورتاق ءبىر قۇبىلىستى مەڭزەپ تۇرادى. بالكىم ول ادام جانىنىڭ تۇك­پىرىنە ساپارلاپ بارا جاتقان جولاۋ­شى-كەيىپكەرلەردىڭ ورتاق جولدارى، ورتاق ۋاقىتتارى بولار.

پاۋلو بۇل روماندا كەز كەلگەن ادام ءوز ارمانىنا جەتۋ جولىندا ەش­قانداي كەدەرگىلەرگە قاراماي العا ءجۇ­رۋ كەرەكتىگىن ناسيحاتتاي وتىرىپ، ءوز ارمانىنان باس تارتقانداردى دا جا­ناما كەيىپكەرلەر رەتىندە ىلەستىرە وتى­رادى. ءتىپتى ولاردى الدىڭعى پلانعا دا شىعارىپ جىبەرەدى. با­سىندا بوزبالا باقتاشى سانتياگو دا قايداعى جوق ءتۇس ءۇشىن سونشاما جولدى كەسىپ وتۋگە، الدىنداعى ءبىر وتار قويىن تاستاپ كەتۋگە جۇرەكسىنەدى. الايدا مەلحيسەدەك پاتشا وعان ءوز تاعدىرىڭا ءوزىڭ ەگەسىڭ، ءوز مۇراتىڭا ءوزىڭ جاقتاس بولماساڭ، ءومىر بويى جۇگەرى ساتىپ تۇرعان اناۋ ساۋداگەر­دەن ەش ايىرماڭ بولمايدى دەپ كون­دىرەدى. سانتياگو ۇلكەن ساپارعا وسىلاي اتتانادى. مەلحيسەدەك پاتشا سول جەردە تاعى ءبىر عاجاپ وقيعانى بايان ەتەدى.

الدەبىر كوپەس ۇلىن اقىلگوي كەمەڭ­گەرگە باقىتتىڭ قۇپياسى نە­دە ەكەنىن بىلۋگە اتتاندىرادى.­ قىرىق كۇن ءشولدى كەسىپ وتكەن بالا داناگويدىڭ تاۋ باسىنداعى الىپ قورعانىنا كىرەدى. قورعان ءىشى سوپىنىڭ مەكەنىنە مۇل­دە ۇق­سامايدى، جارقىراعان ءزاۋ­لىم قابىر­عالاردىڭ ءىشى عاجاپ. دا­ناگويگە قاي­بىر ۋاقىتتاردا كەزەگى جەتىپ ال­دىنا كەلگەن بالا باقىتتىڭ كىل­تى قايدا دەگەن ساۋالىن قويادى. دانا­گوي ەشتەڭە دەمەستەن قولىنا ماي تام­شىلارى قۇيىلعان قاسىقتى ۇس­تاتىپ، الىپ قورعاندى ارالاپ كە­لۋىن سۇرايدى. بالا ارالاپ كەلەدى. الايدا دانىشپاننىڭ «سارايىم قانداي ەكەن؟» دەگەن سۇراعىنا جاۋاپ بەرە المايدى. سەبەبى، ول كۇنى بويى قاسىقتاعى ماي تامشىلارىنىڭ توگىل­مەۋىن عانا قاراۋمەن بولعان ەدى. داناگوي قاسىققا ماي تامشىلارىن قايتا قۇيىپ، سارايدى تاعى ءبىر مارتە ارالاپ كەلۋدى تاپسىرادى. ەكىنشىسىندە سارايدىڭ عاجاپ كورىنىستەرىن ەسى شىعىپ ارالاعان بالا قولىنداعى قاسىقتى مۇلدە ۇمىتىپ كەتەدى. دانىشپاننىڭ سوندا بالاعا ايتقان دانالىعى: «باقىتتىڭ ءمانى – دۇنيەنىڭ عاجابىن مەيلىنشە تانۋ، تاماشالاۋ، سويتە تۇرا قاسىقتاعى ەكى تامشىنى توكپەۋ»، دەيدى.

جالپى ادام ءوز-وزىنە ۇيرەنگەن كۇنى ناعىز توقىراۋ باستالدى دەي بەرىڭىز. بوزبالا سانتياگو ءوز ارمانىن جۇزەگە اسىرۋ جولىندا كوپ قيىندىققا تاپ بولادى. ساپارعا شىققان بەتتە الدەبىر الاياقتارعا جەم بولىپ، بۇكىل اقشاسىنان ايى­رىلىپ حرۋستال ساتاتىن دۇكەن­شى­گە كومەكشى بولىپ جۇمىسقا تۇ­رادى، كەيىن سول جەردە جيناعان قارا­جا­تىنىڭ ارقاسىندا مىسىر پيراميدالارىنا اتتانادى. دۇكەنشى ءبىز جوعارىدا ايتقانداي، ءوز-وزىنە ابدەن كوندىككەن، جوسپارلى كۇنتىزبەدەن ەش­قاشان تايقىپ كورمەگەن وتە بىر­قالىپتى ادام ەدى. ارينە، ارمانسىز ادام – قاناتسىز قۇس. دۇكەنشىنىڭ دە كەزىندە اسقاق ارماندارى بولعان. مۇسىلمان ادامنىڭ بەس پارىزى­نا جاتاتىن قاجىلىق ساپارعا شىعۋدى بالا جاسىنان دۇكەنشى دە ارمان ەتكەن. الايدا تاعدىر جولىنداعى بول­ماشى كەدەرگىلەرگە كەلىسىپ، ءوز ار­مانىنان باس تارتقان. بىلاي الىپ قا­راساق، مىسىرداعى پيراميدانى كو­رۋگە ساپارعا شىققان سانتياگونىڭ ار­مانى ۇلكەن بە، الدە حاق دىنىنە مويىن­سۇنىپ مەككەدەگى قاعبا تاسىنا ءتاۋ ەتكىسى كەلگەن دۇكەنشىنىڭ مۇراتى بيىك پە؟ ماسەلە، ادامنىڭ ىشكى ۇستانىمىندا دەۋىمىز كەرەك شى­عار.

سانتياگونىڭ ومىرىنە ەرەكشە اسەر ەتكەن جانداردىڭ ءبىرى وسى ساۋ­دا­گەر ەدى. ءوزىنىڭ كۇندەلىكتى ىسى­نە ابدەن بەرىلگەن، بەلگىلەنگەن شەڭ­بەردى ەشقاشان بۇزعىسى كەلمەيتىن كونبىس جان ارمانشىل بوزبالاعا ۇلكەن ساباق بولىپ كەزىگەدى. بار اقشاسىن ۇرلاتىپ، ءبىر ءۇزىم نانعا زار بولىپ كەلە جاتقان سانتياگو سول دۇڭگىرشەككە كىرەدى. شاڭ باس­قان حرۋستالدارعا كوزى تۇسكەن بوز­بالا دۇكەن يەسىنە حرۋستالدار­دى جارقىراتىپ جۋىپ بەرگىسى كەلە­تىنىن ايتادى. ەڭبەگىنىڭ وتەۋىنە تاماق سۇرايدى. دۇكەنشى باسىندا جاي قىزىق ءۇشىن كەلىسەدى. الايدا جۋىلعان حرۋستالدار دەرەۋ وتە باس­تايدى. ەكەۋى وسىلاي تانىسادى. شىن مانىندە شاڭ حرۋستالداردى ەمەس، ءوزىنىڭ جاپ-جارىق ارمانشىل بولمىسىن دۇكەنگە كومىپ تاستاعان دۇكەنشىنى باسقان ەدى.

يسپاندىقتاردا مىنانداي ماتەل بار ەكەن: «ەڭ ۇلكەن قاراڭعىلىق – تاڭ الدىنداعى قاراڭعىلىق». سانتياگو ءوزىنىڭ دە شاڭ باسقان حرۋستالدارعا اينالىپ بارا جاتقانىن سەزەدى. سە­زەدى دە دەرەۋ ساپارىنا دايىندالادى. باقتاشى بوزبالاعا ءبارى اينا ەدى. ساپار بارىسىندا، اعىلشىن وقى­مىستىسىمەن تانىسادى، كەرۋەن باسى­مەن سويلەسەدى، مال ايداۋشىمەن سۇحبات قۇرادى، الحيميك تۋرالى ەستي­دى. كەيىن ءال فايۋم وازيسىندا ول ال­حيميكپەن تانىسادى دا. سايىپ كەل­گەندە الحيميك سانتياگونىڭ ناق ءوزى ەدى.

جالپى اۆتوردىڭ ايتپاعى – الەم­نىڭ بار جاراتىلىسى ءبىر-ءبىرىن ۇعاتىن جالعىز ءتىل ماحاببات دەپ تۇ­جىرادى. دەي تۇرىپ، باي­لىق تا، پاتشالىق تا، ءتىپتى ماحاببات تا ار­ماندارىڭنان باس تارتۋعا تۇر­مايدى دەگەندى ايتادى. سانتياگو ساحا­رانىڭ قاق ور­تاسىنداعى قۇدىق با­سىندا الەمدەگى ەڭ عاجاپ سۇلۋ پە­ريزات فاتيماعا جولىعادى. عا­شىق­تىڭ ءحالى بەلگىلى، قىزدىڭ شار­پىعان ىستىق لەبىنە ماس ءماجنۇن ءدال سول جەردە قازىنادان دا، وتار قويىنان دا، پاتشالىقتان دا، بار ارمان-مۇراتتارىنان دا باس تارتاتىنىن جەتكىزەدى. سوندا فاتيما: ء«بىز ساحارانىڭ تابيعاتىنان الىس كەتكەن ەمەسپىز. ءبىزدىڭ بولمىسىمىز كۇتۋدەن تۇرادى. تاعدىر جازسا كەلەرسىز، ال قازىر جولىڭىزدان قال­ماڭىز»، دەيدى.

سانتياگو جۇرەگىن تىڭدايدى. جۇرەگى وعان سول ساتتەن باستاپ جول­باس­شى بولادى. ءومىر بەلگىلەرىن انىق تاني تۇسەدى. ءتىپتى، سەنىڭ جو­لىڭدى توسقان قاراقشىلاردىڭ ءوزى ارمانىڭدى جۇزەگە اسىرۋعا كەلگەن بەل­گىلەر دەپ قابىلداۋىڭ كەرەك.

الەم ءبىر عانا قولمەن جازىلعان ۇلكەن شىعارما دەيدى. سانتياگو ەڭ باستى قازىنا – الىپ ساحارانىڭ ور­تاسىنداعى وازيستە ءومىر ءسۇرىپ جات­قان فاتيماعا عاشىق بولدى. جالپى ىزدەگەن قازىناسىن مىسىردا ەمەس، ءوزىنىڭ وتانىندا – يسپانيادا تابادى دەسەك تە، ونىڭ ەڭ ۇلكەن قازىناسى تاعدىرىنىڭ تىم كۇردەلى جولىندا كەزىگىپ، قۇدىقتىڭ جانىندا قالعان فاتيما ەدى.

رومان دا: «فاتيما، مەن وزىڭە قاراي اپاراتىن ۇلى ساپارعا شىق­تىم»، دەگەن سانتياگونىڭ عاشىق سوزىمەن اياقتالادى.

ءومىر ءبارىمىزدىڭ ءوز تاعدىرىمىزعا بەيجاي قاراماۋىمىزدى قالايدى. جالپى ءبىر ادام كەلەسى ءبىر ادامنىڭ ومىرىنە كىرۋگە، وعان يەلىك ەتۋگە ۇم­تىلىپ تۇراتىنداي. سول باسقىن­شىلاردان ءوز پاتشالىعىڭدى قورعاي الۋ – سوعىستىڭ ەڭ ۇلكەنى. ونى جازۋشى ءوز ويلارىنىڭ بىرىندە «كوپشىلىك ادام اقيقات دەپ سانايتىن دۇنيە اقيقاتقا اينالادى» دەپ تۇيەدى. بۇل ويىن تاعى بىردە «ەڭ مىقتى جاۋىنگەر – ءوز دۇشپانىن دوسىنا اينالدىرا بىلگەن جاۋىنگەر»، دەپ قورىتادى. «جەڭىسكە سەنگەن كەزدە سەن جەڭەسىڭ، ويتكەنى جەڭىس ساعان سەنەدى»، دەپ تاعى ءبىر قايىرادى.

سانتياگو – ناعىز جەڭىمپاز كەيىپ­كەر.