گەتە اقساقال: «ورىندالعان ۇساق ماقسات­تان ورىندالماسا دا بيىك ماقسات ارتىق» دەپ، نەگە ايتتى ەكەن، ءا...

داڭقتى جازۋشى ۆيكتور گيۋگونىڭ كىشى قىزىنىڭ قاسىرەتىنە قارتاڭ تاريح «ادەل سيندرومى» دەگەن دياگنوز قويدى. فورتە­پيانودا شەبەر وينايتىن بيازى بويجەتكەن ماحاببات ءۇشىن ءبارىن مانسۇق ەتتى. بۇل انتەك ارەكەت اقىرى اقىلدى قىزدىڭ اياعىنا تۇساۋ سالدى. ءبىر ادامعا رياسىز قۇمارلىق جانىن قاسىرەتكە بايلادى. شىنايى سۇيگەن ادامى قولجەتپەسىنە اينالعان ساتتە الداعى ءومىرى بىرسىدىرعى كورىندى. ماحاببات ماگياعا ۇلاستى. ەڭسەسىن ەزگەن تورىعۋ، نازالانۋ سەزىمى كوڭىلىنە ۇيىرسەك بولعانى سونشا، ءبىر ساتكە بولسا دا وسىناۋ وزىندەي ادامعا تارشىلىق ەتكەن دۇنيەدەن اۋلاق كەتكىسى كەل­دى. ونىڭ سارتاپ ساعىنىشى قىزبالىق­قا جەتەلەدى. جازىلماس دەرتتىڭ جالىنا جا­بىسقان ايانىشتى تاعدىرى، ادامزاتتى وسىلاي ويلاۋعا ماجبۇرلەدى.

كەربەزدىك، مۋزىكالىق تالانت، اقشا مەن اتاق، باقىتتى ءومىر ءسۇرۋ ءۇشىن قاجەت دۇنيەنىڭ بارلىعى ادەل گيۋگونىڭ قولىندا تۇرعان. بىراق ونىڭ ەرتەگى ءومىرى اعىلشىن وفيتسەرى البەرت پينسون كەلگەن مەزەتتە كۇل-تالقانى شىقتى. اكە-شەشەنىڭ ايالى الاقانىن سەزىنىپ وسكەن سۇلۋ قىزدىڭ ماڭ­دايىنا جازىلعان ماحاببات ازابى ايدى اسپانعا شىعاردى.

الايدا ادەلدىڭ ومىرىندەگى الاڭسىز كۇندەر ون ءۇش جاسىندا اياقتالىپ قويعان ەدى. 1843 جىلى تۋعان اپكەسى لەوپولدينا كۇيەۋىمەن بىرگە كرۋيزبەن ساياحاتقا شىعىپ، الىپ داۋىلعا تاپ بولادى. اجالدىڭ قارما­عىنا ىلىككەن اپكەسى تەڭىزگە باتىپ ولەدى. ايە­لىن قۇتقارا الماعان كۇيەۋى چارلز دا سۇيىك­تىسىنىڭ سوڭىنان باقيعا اتتانىپتى. بۇل قاي­عىلى وقيعا بۇكىل گيۋگو اۋلەتىنىڭ تىنىش­تىعىن بۇزادى. اكەسى ۆيكتور ۇزاققا سوزىلعان دەپرەسسياعا ءتۇسىپ، جەتى جىلدا بىردە-ءبىر جول جازبايدى. ال اناسى ۇلكەن قىزىنىڭ رۋحىمەن سويلەسۋدى ادەتكە اينال­دىرعان. اپكەسىنە وتە جاقىن بولعان ادەل دە بۇل قايعىدان ارىلا المايدى. ءجيى ءتۇس كورىپ، ءوزىن قىلقىندىرۋعا وقتالعان ەلەس­تەر­دىڭ شىرماۋىندا قالىپ قويعانداي بولادى.

بالكىم، ادامنىڭ الىپ-ۇشپا كوڭىلى ىلۋ­دە ءبىر جابىعىپ العانى جاقسى دا شىعار. ءتاڭىر جاراتقان ءاربىر قۇبىلىس ادامزاتتىڭ جۇرەگىنەن ءوتۋى ءتيىس. جاقسى مەن جاماننىڭ اراجىگىن ايىرۋ ءۇشىن دە، امبە ءوزىڭنىڭ ومىردە بار ەكەنىڭدى سەزىنۋ ءۇشىن دە. مەيلى ول وراسان قۋانىش بولسىن، مەيلى ول الاپات قايعى بولسىن. ويتكەنى ءپارۋايلى پەندە ءۇشىن ەڭ اۋىر قاسىرەت – زەرىگۋ. ومىردەن زەرىگۋ. تۇمشالى وي مەن تىنىمسىز جالىعۋ ادامعا ۋداي زيان نارسە. ءدۇدامال ۇمىتپەن دەمىن ىشىنە تارتىپ ءوز قايعىسىنا قامالعان ادەلدىڭ تاعدىرىنىڭ تۇسپالداماسى.

1851 جىلى وجەت جازۋشى ۆيكتور گيۋگو III ناپولەوندى سىناعانى ءۇشىن فرانتسيادان قۋىلادى. ول الدىمەن بريۋسسەلگە قونىس اۋداردى، كەيىنىرەك لا-مانشتاعى گەرنسي ارالىنا قونىستاندى. قايدا بارسا دا اتاقتى قالامگەر وتباسىن وزىمەن بىرگە ەرتىپ ءجۇردى. ال تۋعان توپىراعى پاريجدەن الىستاعان كىشكەنتاي ادەل ءوزىن ناشار سەزىنە باستادى. جالعىزدىقتىڭ تۇبىنە ءتۇستى. سونداي الاساپىران كۇندەردىڭ بىرىندە باتىل ءارى سىمباتتى اعىلشىن وفيتسەرى البەرت پينسونمەن كەزدەسەدى. العاشىندا سەرى سارباز فرانتسۋز جازۋشىسىنىڭ قىزىنا قىزىعۋشىلىق تانىتىپ، كەزدەسۋگە شاقىرعانىمەن سىلقىم ادەل ۇسىنىسىنان باس تارتادى. سول تۇستا تاكاپپار بويجەتكەن بۇل ارەكەتى ومىرىندەگى ەڭ ۇلى وكىنىشكە اينالاتىنىن سەزبەسە كەرەك.

سانقۇمار بيكەش كورسەقىزار وفيتسەرگە عاشىق ەكەنىن كەيىن بايقايدى. البەرت كاناداعا قىزمەتپەن اۋىسقاندا، اتا-اناسىنا ەشتەڭە ايتپاستان سوڭىنان ىلەسە بارادى. قۇمار ويىنعا اۋەس جىگىتتىڭ قارىزىن وتەپ بەرمەك نيەتتە اكەسىنە الداپ حات جازىپ، اقشا الادى. ءوزىنىڭ اتاقتى جازۋشىنىڭ بالاسى ەكەنىن بارىنشا جاسىرۋعا تىرىسادى. جاڭا ورتادا البەرت ەكەۋى ءبىر-بىرىنە ولەردەي عاشىق ەكەنىن ايتىپ قاۋەسەت تە تاراتادى. ءسويتىپ اتى-ءجونىن ادەل پين­سون­عا اۋىستىرادى. الايدا جالىندى دا جى­گەرلى وفيتسەر فرانتسۋز قىزىنىڭ قيسىنسىز قا­رەكەتىن كوزگە ىلگەن دە جوق. وعان اكەسىنىڭ ابى­رويى مەن بايلىعى دا اسەر ەتپەدى.

گاليفاكس قالاسىنىڭ تۇرعىندارى باقىت­سىز ادەلگە جانى اشىدى. بۇل ونىڭ يلليۋزيالارىن ودان ءارى كۇشەيتۋگە كومەكتەستى. اعاسى فرانسۋا-ۆيكتورعا اقىرى وفيتسەر پين­سوننىڭ ايەلى بولعانىن سەندىرىپ جازدى. ۆيكتور گيۋگو ءباسپاسوز بەتتەرىنە قىزى­نىڭ كوپ ۇزاماي «پينسون حانىم» بولادى دەپ جاريالادى. جالعان اقپارات جار بەر­مەدى. شاراسىز ادەل البەرتتى وزىنە ۇسى­نىس جاساۋعا ءماجبۇر ەتۋ ءۇشىن گيپنوزعا جۇ­گىندى. بىراق بۇل قادامى دا ناتيجەسىز اياق­تالدى. جاس وفيتسەر جەرگىلىكتى سۋديانىڭ قىزىنا ۇيلەنۋگە وقتالعاندا، ءوزىنىڭ ەكىقابات ەكەنىن ايتىپ، قورعاۋشى ارقىلى ولاردىڭ كەلىسىمدەرىن بۇزدى. ءۇي-ءىشىنىڭ ەلگە قايت دەگەن ءوتىنىشىن عاشىق بويجەتكەن قۇلاعىنا قىستىرعان جوق.

ءوزىن ادال ايەل رەتىندە ەلەستەتىپ، انگليا، كانادا، مالتا، امەريكا، ءتىپتى باربادوس ارالىنا دەيىن ىزىنەن ەرىپ جۇرە بەردى. البەرت ۇيىنە قايتىپ كەلە جاتقاندا الدىنان توسىپ تۇرعان جۇدەۋ تارتقان ايەلدى كورەتىن. ءومىرى قورقىنىشتى تۇسكە اينالعان ادەلدىڭ پسيحيكالىق جاعدايى اسقىنىپ كەتتى. وزىنە قاراۋدان قالعان قىز عاشىعىنا ۇنەمى حات جازىپ، ودان حابارلاما كۇتۋمەن عۇمىر كەشتى. باتىس ءۇندىستاننىڭ باتپاعىنا شىلانىپ ءجۇرىپ، ون جىلدان كەيىن وتانىنا ورالدى. بىراق ءبارى دە كەش ەدى...

وكىنىشتىسى سول، فرانتسيادا ادەلدى اكەسى عانا قارسى الدى. اناسى دۇنيەدەن وزىپ قارا جامىلعان وتباسىنا قاراسار اعايىن-تۋىس تا جوق ەدى. جازۋشى كوڭىل كۇيىنىڭ بۇ­راۋىن بۇزسا دا جالعىز پەرزەنتىن ەلدەگى پسي­حياتريالىق كلينيكالاردىڭ بىرىنە وتكىزدى. ءومىرىنىڭ سوڭعى كۇنىنە دەيىن كوز الدىندا باياعى ەركە دە سىلقىم قالپىندا ساقتالعان بالاسىنىڭ حال-جاعدايىن ءبىلىپ تۇردى.

اۋرۋحانا قىزمەتكەرلەرىنىڭ ايتۋىنشا، ناۋقاس ايەل ارقاشان دا سۇيىكتىسىن اۋزىنان تاستاماي، وعان قايتىپ ورالارىنا سەنگەن. ءوزىنىڭ جانىندا ءومىر سۇرگەن اۋىر دا ءتاتتى جىلدار تۋرالى ەستە­لىكتەرىن ساقتاعان كۇندەلىگىن قولىنان تاس­تاماعان. ونى ۇنەمى وقىپ، جانى ءلاززات تاباتىن.

1915 جىلى 84 جاسىندا ادەل گيۋگو كوز جۇمدى. ونىڭ سوڭىنان ىلەسكەن داقپىرت كۇللى الەمنىڭ كوكەيىندە مازدادى. جاۋاپسىز ماحاببات ءداۋىرىنىڭ پورترەتىنە اينالعان قايعىلى وقيعا فرانتسۋز رەجيسسەرى فرانسۋا تريۋفونى سەزىم ازابىن شەككەن بويجەتكەن تۋرالى فيلم تۇسىرۋگە شابىتتاندىردى. 1975 جىلى «يستوريا ادەل گ.» اتتى كينوكارتينا الەمدى شارلاپ كەتتى. ادەل ءرولىن ايگىلى فرانتسۋز اكتريساسى يزابەل ادجاني وينادى. كەيىن يزابەل دە ادەلدىڭ ازابىن ارقالادى.

ادەل عاشىق بولعان كۇنى ءولدى. ونىڭ جانى سۇيگەنىنە كوشتى. جاۋاپسىز ماحاببات جولىندا ءوزىن قۇرباندىققا شالدى. قۇر ءتانىن سۇيرەتكەن كولەڭكەسىز سۇلۋ دەنە كوشەلەردى كەزىپ جۇرەتىن بولدى. ەسسىز قۇشتارلىقپەن ەگىلە ءسۇيدى. ونىڭ كۇناسى دە سول ەدى. بەيكۇنا كۇنا. وسىناۋ وڭاشا، ماعىناسىز عۇمىرى كەيدە الدەبىر سىرقاتى مەڭدەگەن ناۋقاستىڭ دارىگەر مەڭزەگەن مەجەلى كۇنى كەلگەندە ءومىر سۇرۋگە ورشەلەنگەن ولەرمەندىگىن نە بولماسا بىرەۋگە تيەسىلى زاتتى تارتىپ الۋعا تىرىسقان بالاباقشاداعى ءسابيدىڭ جۇمساق بازىناسىن ەسكە تۇسىرەدى. جۇماق ىزدەگەن جولاۋشىنىڭ ءشول دالادا اداسىپ، ءبىر تامشى سۋعا زار بولىپ قۇدايدى قارعاعانى سەكىلدى ەسسىز، ەرگەجەيلى قارەكەتى ساناڭدى قارىپ وتەدى.

 وسى ءبىر قارەكەتتىڭ سىرتىندا تىنىش­تىق پەن ءلاززات سىيلار ءومىر بارى ەسىنە قو­نىپ كورگەن ەمەس. كوز جانارى بايلاۋلى، قاراشىعى ورتكە ورانعان سوقىردىڭ باع­دارشامنىڭ جاسىل ءتۇسى جانعاندا تاس جولدى كەسىپ وتۋگە وق­تالعانىنداي. قايتا مۇنىڭ بارىنەن كوڭى­لىندە اۋىق-اۋىق ءبۇر جاراتىن، ءسابي كۇ­نىن­دە كوزىمەن ايقىن كورگەن اپكەسىنىڭ سۋعا باتىپ بارا جاتقانداعى اجال سۋرەتى، ۇرەي قوي­نىن­داعى ازابىمەن سا­لىستىرعاندا الدەقايدا جەڭىل، ارزان كو­رىنگەن شىعار. سول ۇرەي ونى ءومىر بويى وكشەلەپ قۋىپ كەلە جاتقانىن سەزسەيشى...

ۇلى جازۋشىنىڭ ۇرپاعى ءداۋىر تاسپاسىنا ءمۇساپىر كۇيىندە ەندى. جۇرەگىندە باقي­لىققا ۇيىپ قالعان سۇيىسپەنشىلىك اۋىش اتان­دىردى. سەزىمگە ماس كۇيى ۇزاق ساپارعا ات­تاندى. سول ساپار كەلمەستىڭ ساپارى ەكە­نىن اڭداعان دا جوق. ءوز ساندىراعىنا ءوزى الدان­دى. بار ايىبى – شەكسىز سۇيگەندىگى. سۇيۋ­دەن قاتىگەزدىككە دەيىنگى قالىڭ قۇسالىق. ىڭكار­لىكتىڭ تەڭىزىنە باتتى. جاۋاپسىز ماحابباتى ءۇشىن جانپيدالىققا باردى. بىراق ونى ەشكىم تۇسىنگەن جوق. اشىعىن ايتساق، تۇسىنگىسى كەلمەدى. قيالىنا قانات بىتىرگەن قۇسني حاتتار اقىلىنان الجاستىردى. ماحاببات الجاستى.

كەلىسسەڭىز دە، كەلىسپەسەڭىز دە ءمولدىر ما­­حاب­بات – ەكەۋدىڭ اڭگىمەسى. ونى ءبىر ادام تۇ­سىن­دىرە المايدى.

بىزدىڭشە، بۇل – ادەلدىڭ ەمەس، فرانتسۋز ادە­بيەتىنىڭ بيىك شىڭى ۆيكتور گيۋگونىڭ قاسىرەتى.

تاعى ويلانىپ كورىڭىزشى... گەتە اقسا­­قال: «ورىندالعان ۇساق ماقساتتان ورىندال­ماسا دا بيىك ماقسات ارتىق» دەپ نەگە ايتتى ەكەن، ءا؟..