جانى قازاق ورىس قىزى نەمەسە تىڭ يگەرۋگە كەلگەندەردىڭ ۇرپاعى ءتىل ۇيرەتىپ ءجۇر

ۆيكتوريا – باياناۋىلدىڭ تۋماسى. قۇن­­دىكول توپىراعىندا كىندىك قانى تام­عان. بالالىق شاعى دا وسى ول­كەدە ءوتىپتى. كىلەڭ قازاقتىڭ ورتاسىندا تار­بيە­لەنىپ، ءتىلى دە قازاقشا شىققان. 

– وتكەن عاسىردىڭ 50-جىلدارى اتا-اجەم تىڭدى يگەرۋ ءۇشىن رەسەي مەن ۋكراي­نادان كوشىپ كەلىپتى. ەكەۋى باياناۋىلدا باس قۇراپ، تامىر جايعان. 1982 جىلى شىر ەتىپ ءبىز كەلىپپىز ومىرگە. 1991 جىلى ەكى­باستۇز قالاسىنا قونىس اۋداردىق. قازاق سىنىبىنا باردىم. س.تورايعىروۆ اتىنداعى №22 قازاق مەكتەپ-گيمنازياسىندا وقىدىم. ءتۇرىم ورىس بولعانىمەن، جانىم – قازاق. بۇل پافوسپەن ايتىلعان جاي عانا ءسوز ەمەس. شىن مانىندە سولاي. قازاق ەكەنىمدى سوزبەن عانا ەمەس، ناقتى ىسپەن دە دالەلدەپ ءجۇرمىن، – دەيدى ۆيكتوريا كامالەتدينوۆا.

قازاق ءتىلىنىڭ جاناشىرى ۆيكتوريا پاۆلودار مەملەكەتتىك پەداگوگيكالىق ينستيتۋتىن (قازىر ۋنيۆەرسيتەت – اۆتور) تامامداعان. ماماندىعى – قازاق ءتىلى جانە ادەبيەتى ءپانىنىڭ مۇعالىمى. ون جىل­داي جۋرناليستيكادا ەڭبەك ەتتى. ەكى­باستۇز قالاسىنىڭ تەلەارناسىندا، راديوسىندا ءوز قولتاڭباسىن قالدىرعان. كەيىن ەكىباستۇز قالالىق مادەنيەت جانە تىلدەردى دامىتۋ بولىمىنە قىزمەتكە اۋىس­تى. قازاق ءتىلىن ۇيرەتۋدىڭ اۆتورلىق ءادىسناماسىن ازىرلەپ، مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ قولدانىلۋ اياسىن كەڭەيتۋگە ۇلەسىن قوستى. بۇگىندە ەكىباستۇز قالالىق «وتارقا» جانە «گولوس ەكيباستۋزا» گازەتتەرىنىڭ باسىن قوسقان «ەكىباستۇز داۋىسى اقپاراتتىق ورتالىعى» جشس-ىن باسقارىپ وتىر.

– مەكتەپ قابىرعاسىندا قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتىنە دەگەن ماحابباتىمدى وياتىپ، وسى جولعا جەتەلەپ اكەلگەن ۇستازىم گۇلبارشىن ارقالىققىزىنا العىسىم شەكسىز. ومىرىمدە بۇل كىسى كەزدەسپەسە، باسقا سالانىڭ وكىلى بولار ما ەدىم، بال­كىم، كىم بىلەدى. سونداي-اق ۇلتتىق اسپا­بىمىز دومبىرانى ۇيرەتكەن ۇستازىم ءمادينا بورانقىزىن اۋزىمنان تاستاعان ەمەسپىن. وسىنداي قامقور جانداردىڭ ارقاسىندا قازاق ءتىلىنىڭ ومىرىمدەگى ەڭ باستى قۇندىلىق ەكەنىن ۇعىندىم. ءتىلدىڭ ارقاسىندا ەلگە تانىلدىم، ەڭبەك ەتىپ كەلەمىن. جولىمدى اشىپ، جۇلدىزىمدى جاققان قازاق تىلىنە ولگەنشە قىزمەت ەتەمىن، – دەيدى ۆيكتوريا.

ونىڭ مەملەكەتتىك ءتىلدى ۇيرەتۋ ءادىس­نا­ماسى ەشبىر جەرگە رەسمي تىركەلمە­گەن، ارنايى كۋرس رەتىندە ارنايى سەرتيفيكات تا بەرىلمەگەن. سوعان قاراماستان ەكى­باستۇزدا ۆيكتوريادان ءتىل ۇيرەنگىسى كەلەتىندەر كوپ. ءتىپتى ەل الدىندا جۇرگەن لاۋا­زىمدى شەنەۋنىكتەردىڭ ءوزى ورىس قىزىنىڭ الدىنا كەلىپ، قازاقشاعا ءتىلىن سىندىرعان.

– مەن قازاق ءتىلىنىڭ گرامماتيكاسىن ۇيرەتپەيمىن. ويتكەنى ونىڭ وزگە ۇلت وكىل­­دەرىنە قيىنعا تۇسەتىنىن بىلەمىن. ەڭ ارتى قازاق ءتىلىن جەتىك بىلەمىن دەگەن ادام­نىڭ ءوزى گرامماتيكادان اقساپ جا­تادى. سوندىقتان ەرەجە ەجىكتەپ، ءتىل ۇيرەنۋ­شىلەردىڭ ميىن اشىتپايمىن. مەن ولاردى اۋىز ەكى تىلدە سويلەۋگە ۇيرەتەمىن. كوبىنەسە سيتۋاتسيالىق جاعدايلاردان شىعۋدىڭ جولىن كورسەتەمىن. بۇل ءىستى 2010 جىلى باستاعام. ەرىكتى تۇردە، ەرەكشە قۇلشىنىسپەن قولعا العان ءىسىم وزىمە ءلاززات سىيلايدى. ون جىل ىشىندە ونداعان وزگە ۇلت وكىلىنىڭ قازاقشا ءتۇسىنىپ، اۋىز ەكى تىلدە سويلەۋىنە ىقپال ەتتىم دەپ سەنىممەن ايتا الامىن، – دەيدى كەيىپكەرىمىز.

ونىڭ ايتۋىنشا، ارنايى باعدار­لا­مامەن وقىتاتىن كەيبىر ءتىل ورتا­لىق­­تارىنىڭ، ءتىل كۋرستارىنىڭ تيىمدى­لىگى تومەن. ولار مۇنداي مەكەمەلەر­دىڭ جۇ­مىسىن تىلگە دەگەن شىن جاناشىر­لىقتان ەمەس، تابىس تابۋ ماقساتىندا جال­عاس­تىرىپ كەلەدى.

– ءتىلدى ۇيرەنۋ ءۇشىن ورتا، قاجەتتىلىك كەرەك. ال قازاق ءتىلىن ەندى ۇيرەنە باستاعان ون-ون بەس ادامدى جيناپ الىپ، ەرەجە جاتتاتىپ، ساباق وتكىزگەننەن تۇك وڭبەيدى. قازىر ەلىمىزدە قازاق ءتىلىن ۇيرەتەتىن جۇز­دەگەن ورتالىق جۇمىس ىستەيدى. ال سولار­دىڭ جيىرما جىلدان بەرى كورسەتكەن نا­تيجەسى قايدا؟ قازاقشا سويلەۋدى ارماندايتىن وزگە ۇلت وكىلدەرى ءالى دەپ كوپ. جۇمىستان قولىم بوساي بەرمەيدى. سون­دىقتان ءتىل ۇيرەتۋدى دوعارعان ەدىم. الايدا بيىل ۆولونتەرلەر جىلى بولعاندىقتان، كەشكىلىك، كەيدە دەمالىس كۇندەرى نيەت بىلدىرگەندەردى جيناپ، ەرىكتى تۇردە ءتىل ۇيرەتۋگە ۋاقىت تاۋىپ ءجۇرمىن، – دەيدى ول.

ۆيكتوريا – ەكى بالانىڭ اناسى. قىزى ءۋاسيلا ەكىباستۇزداعى قازاق قىزدار گيمنازياسىندا وقيدى. ۇلى يسلامنۇر قازاق تىلىندەگى دايارلىق توبىنا بارىپ ءجۇر.

– ءدىنىم – يسلام، مۇسىلمانمىن. قايىڭ جۇرتىم – تاتار. ۇيدە ءۇش تىلدە – قا­­زاقشا، ورىسشا، تاتارشا سويلەسەمىز. قازاق­­تىڭ سالت-ءداستۇرىن ۇستانامىز. دەسە دە، قانشا جەردەن قازاقشا سويلەپ، قازاق­تارمەن ارالاسسام دا، ءتۇرىمدى ايتپاعاندا، مىنەزىمنىڭ وزىنەن ورىس ەكەنىم بايقالىپ قالادى. كەيدە بەتىڭ بار، ءجۇزىڭ بار دەمەي ويىما ورالعاندى ايتىپ تاستايمىن. مۇن­دايدا انام «وسى ءبىر ورىستىعىڭدى قويساڭشى» دەپ ۇرسىپ تا الادى. ءيا، كەي­دە تۋرا سويلەپ، تىك جۇرەتىن مىنەزىمە با­سىپ كەتەتىنىم راس. ءوزىم جايلى تەرىس پىكىرلەردى دە ەستىپ قالىپ جاتامىن. باس­تىسى قان­داي ەكەنىمدى اينالامدا جۇرگەن قازاق­تار جاقسى بىلەدى، – دەيدى ول.

اڭگىمەمىزدىڭ القيسساسىن كوشە اتاۋلارىن قازاقشالاندىرۋدان باستادىق قوي. سوڭىن دا ۆيكتوريانىڭ وسىعان قاتىستى پىكىرىمەن تۇيىندەيىك.

– قازاقتىڭ جەرىن مەكەن ەتىپ وتىرعان كەز كەلگەن ۇلتتىڭ وكىلى جەرگىلىكتى حالىق­تىڭ ءتىلىن جەتىك ءبىلۋى ءتيىس. اسا ءبىر تەرەڭ­دەمەي، قاراپايىم عانا قيسىنعا سالساق تا، سولاي ەمەس پە. وكىنىشكە قاراي، كوبى مۇ­نىڭ دۇرىس ەكەنىن بىلسە دە، بىلمەگەن كەيىپ تانىتادى. مەنىڭشە، تىلگە دەگەن تالاپتى ءالى دە كۇشەيتۋ كەرەك. ال كوشە اتاۋلارىنىڭ قازاقشاعا اۋىستىرىلۋى – زاماننىڭ تالابى. سوندىقتان كارتادا جوق كەڭەس وداعىنان قالعان اتاۋلار قازاق­­شالانۋى كەرەك جانە بۇل حاقىندا ەش­قان­داي تالاس تۋماۋعا ءتيىس، – دەيدى ۆيكتوريا.

تىڭدى يگەرۋگە كەلگەندەردىڭ ۇرپاعى بۇگىندە قازاق ءتىلىن ۇيرەتىپ ءجۇر. ۇلتتىڭ نامىسىن جىرتىپ، جوعىن تۇگەندەسۋدە. ۇلتقا دەگەن جاناشىرلىعىن سوزبەن دە، ىسپەن دە دالەلدەيتىن ۆيكتوريالار كوپ بولسىن!