ءمادي

بيىل تۋعانىنا 140 جىل تولعان دارىندى دالا كومپوزيتورى، ءانشى، سەرى ءماديدىڭ تويى ەل كولەمىندە ەرەكشە اتا­لىپ ءوتۋى كەرەك ەدى. الايدا ادامزاتتى دۇربەلەڭگە سالعان داۋاسىز دەرت كوپ ىسكە قولبايلاۋ بولدى. دەگەنمەن كوزىقاراقتى جۇرت ەر ءماديدى ەل گازەتىندە ەسكە الۋىنىڭ ءوزى قايراتكەر تۇلعاعا زور تاعزىمنان كەم بولماس دەپ قالامىمىزدى تارلان تاريحتىڭ سىرلى سياساۋىتىنا باتىردىق.

* * *

قىر قازاعىنىڭ رەپەرتۋارىندا ال­بەتتە، ءماديدىڭ اندەرى اسقاق شىرقالادى. قارت قارقارالىنىڭ ساۋلەتتى شىڭدارى­نىڭ توبەسى كورىنگەننەن-اق، ءتىپتى انگە ەش يكەمى جوق جاننىڭ ءوزى «ە، اتىڭنان اينالايىن، قارقارالى، سەنەن بۇلت، مەنەن قايعى تارقامادى» دەپ كۇبىرلەيتىنىنە كۇمانىمىز جوق. ءتىپتى ءماديدىڭ وسىناۋ ەكى اۋىز ولەڭى قارقارالىنىڭ تول­قۇ­جاتىنداي جۇرەك تورىمىزدە الدەقاشان بەدەرلەنىپ تۇرعانىن سەزەمىز.

جالپى قازاق تاريحىنا، قازاق ادە­بيەتىنە ۇنەمى ۇڭىلگەن ادام بىرقاتار تابيعي اتاۋلاردىڭ ءتىرى وبرازدارعا اينالىپ كەتكەنىن بايقايدى. ايتالىق، التاي تاۋلارى، التاي تابيعاتى ورال­حان بوكەي شىعارمالارىندا ءتىرى وبراز رەتىندە بىزبەن بىرگە ءومىر سۇ­رەدى. الا­تاۋ دا، قارا ەرتىس تە، ەدىل مەن جايىق تا جانى بار، رۋحى ۇنەمى قوز­عالىس­تاعى ءتىرى قۇبىلىستار. ال­بەت­تە، وسى قاتاردا قارقارالى تاۋلارى، قار­­قا­را­لىنىڭ كەشەگى الاش ارىس­تا­رى الشاڭ باسقان كەڭ كوشەلەرى، ەسكى عي­ما­راتتارى، شايتانكولى، شىرشاسى، قۇنان­­باي قاجى مەشىتى، ءبارى-ءبارى ءتىرى وبراز، ءتىپتى قازاقتىڭ جانىنداي اياۋلى اتاۋلارعا اينالىپ بىزبەن بىرگە تىنىس­تايتىنداي! ال ەندى بۇگىنگى تىلمەن ايت­­ساق سول قارقارالىنىڭ ءبىر برەندى – ءمادي! ءماديدىڭ عاجايىپ سىرلى دا تاع­دىرلى ولمەس ولەڭدەرى، عيبراتتى دا كۇ­رەسكەر اندەرى، قيلى تاعدىرى قارقا­را­­لىمەن قاتار جاساي بەرەدى. ءمادي شى­عارماسىنداعى قارقارالى دا – وبراز!..

* * *

ءماديدى بىلمەيتىن قازاق كەم دە كەم بولۋى كەرەك. دەگەنمەن جاس ۇرپاققا ۇلت رۋحىنىڭ بايراعىن بيىكتەتكەن ماديدەي تۇلعالاردىڭ ەسىمدەرىن ۇنەمى ناسيحاتتاپ وتىرۋدىڭ ەش ارتىعى جوق. ءمادي ءباپي ۇلى ءوز ولەڭىندە ايتاتىنداي، ارعى اتاسى «اۋليە وتكەن ەر قازىبەك، بەكبولات». «تىلەنشى ودان تۋعان ابزال شەرى، قارادان حان بوپ وتكەن ءبارى اسىل تەك». اريستوكرات اۋلەت، قاراكوك تۇقىمنىڭ قاندىبالاق قىرانى ءماديدىڭ بۇل رەتتە وسال بولىپ تۋىنا ەش قاقىسى جوقتاي. ء«سوزدىڭ اتاسى بىرلىك، اناسى شىندىق» دەپ شارشى توپتا تالايدى سوزدەن سۇرىندىرگەن ەكى سىباعالى، توقسان جەتى جۇلدەلى قازداۋىستى قازىبەك باباسىنان قالعان قاستەرلى ءسوزدى ءمادي ەش قۇلاتپايدى. قازاق دالاسىنا تىزەسىن ابدەن باتىرعان ورىس وتارشىلدارىنا قارسى ۇزاق كۇرەس جۇرگىزگەن ءمادي مىنەزى – سول كەشەگى ۇلى بابالارىنان قالعان قاسيەتتى امانات جۇگى دەۋگە بولادى. اڭدىسقان دۇشپان اقىرى الىپ تىنادى، ەسىل ەر كىسى قولىنان قازا تابادى. تۋرا سول كەزەڭدە ءمادي رۋحىمەن بىرگە، ءماديدىڭ بالۋان دەنەسىمەن بىرگە قازاقتىڭ كەۋدەسىن ەشكىمگە باسقىزباعان كوشپەندى كوك تۇرىكتەن قالعان اسا ءبىر ءور، باتىر، قايسار رۋح قۇلاعانداي ەدى.

بۇگىندە ءماديتانۋدىڭ جاڭا كەزەڭىن باستاعانىمىز دۇرىس. ءماديدى اناۋ ايت­قانداي بارىمتاشى، ب ۇلىكشىل، ەس­كىنى اڭساعان فەودال دەگەن بىرجاقتى كوز­قاراستارمەن ەمەس، الاش مۇراتىنىڭ جولىندا شەيىت بولعان، سول زاماننىڭ كوزىقاراقتى ويشىل دا عۇلامالارىمەن پىكىرلەس كۇرەسكەر تۇلعا رەتىندە تانۋىمىز كەرەك.

ءمادي ءولىمىنىڭ ءوزى الاشوردانىڭ بەلدى وكىلى، قارقارالى تۇرمەسىندە وتىر­عان اعارتۋشى تۇلعا، مامانيا مەكتەبىنىڭ مۇعالىمى مۇستاقىم مالدىباي ۇلىنا ساۋعا سۇراي بارعان جەردە ورىن الادى. ءماديدىڭ ءماشھۇر ءجۇسىپ كوپەي ۇلىمەن، شاكارىم قۇدايبەردى ۇلىمەن پىكىرلەس بولعانى، احمەت بايتۇرسىن ۇلىمەن قارقارالى اباقتىسىندا بىرگە وتىر­عاندىعى ءبارى ءمادي بولمىسىنىڭ ۇلت تاعدىرىمەن تىكەلەي بايلانىسىن اڭ­عارت­پاي قويمايدى. ايتا كەتۋىمىز كەرەك، ءبىز تىلگە تيەك ەتكەن مۇستاقىم مال­دىباي ۇلىنىڭ تۋعانىنا دا بيىل 140 جىل تولادى. ءمادي مەن مۇستاقىمنىڭ اراسىنداعى دوستىق-تۋىستىق تۋرالى فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ كاندي­داتى، دوتسەنت سارجان تاكيروۆتىڭ ماقا­لاسىنداعى مىنا ءبىر دەرەك كەز كەلگەن وقىرمان ءۇشىن قۇندى دەپ ەسەپتەيمىز. «1921 جىلى 8 ناۋرىزدا «قازاق ءتىلى» گازەتىنىڭ 123-سانىندا مۇستاقىم مال­دىباەۆتىڭ ء«مادي ءولىمى» دەگەن ماقالاسى «جولداسى» دەگەن بۇركەنشىك اتپەن جاريالانادى. «وسى جىلى، 1 فەۆرالدا ءمادي ءباپي ۇلىن كۇندىزگى ساعات 12-دە، قارقارالى قالاسىندا، 5-ۋچاسكەنىڭ اۋداندىق ناچالنيگى جاسانوۆ اتىپ ءول­تىردى. ءماديدىڭ جاسى 41-دە، ەكى قاتىننان بالاسىز ەدى. تۇرمەگە تايانا بەرگەندە، الدىندا كەلە جاتقان ءمادي ءباپي ۇلىن اتىپ تاستاعانىن بىرنەشە ادامدار كورىپ تۇرعان. وق قاراقۇستان ءتيىپ، ماڭ­دايىنان شىعىپ كەتكەن. مىنە، بۇل ءولىمدى اقىلداسىپ، تون جامىلعان سوققانداردىڭ ىستەپ وتىرعانى انىق».

ءمادي تاقىرىبىنا ءبىز الاش تاقى­رىبى ارقىلى دەن قويۋىمىز كەرەك. الاش سەركەلەرىمەن سەرىكتەس سەرى عۇ­مىرى، تاعدىرى، شىعارماشىلىعى ءبىزدى جاڭا كوزقاراستارعا جەتەلەيدى. ءمادي اندەرىندەگى ازاتتىق، بوستاندىق سارىنى ۇلت بويىنداعى ەرەكشە مىنەزدى بىردەن وياتادى.

* * *

ءماديدىڭ ماڭگى ولمەس مۇراسى – ونىڭ ناقىشى بولەك، دراماعا باي اسەم دە تەرەڭ اندەرى. بۇگىندە م.ءباپي ۇلىنىڭ كەڭىنەن تانىلمال 4 ءانى بار دەپ ايتىلادى. كەيىننەن بەلگىلى ءانشى، ونەرتانۋشى ە.تولەۋتاي ء«ماديدىڭ مۇڭى» ءانىن تا­ۋىپ، ورىنداپ ءجۇر. ال ەندى ارىدەن قوز­عاساق كومپوزيتوردىڭ شىعارمالا­رىن تۇڭعىش رەت نوتاعا ءتۇسىرىپ، عىلىمي باعا بەرگەن – زەرتتەۋشى ا.زاتاەۆيچ. بۇل تۋرالى تاريحشى، عالىم زارقىن تايشىبايعا سىلتەمە جاساپ، پۋبليتسيست، قارىمدى قا­لامگەر ەرمەك بالتاش ۇلى جازادى. اكادەميك-كومپوزيتور احمەت جۇ­با­نوۆ ءماديدىڭ انشىلىك ونەرىنە جو­عارى باعا بەرە كەلىپ: ء«مادي حالىق باقىتى ءۇشىن ءومىرىن كۇرەسپەن وتكىزگەن قايراتكەر. ونىڭ شىعارمالارى ۇنەمى حالىقتىڭ اۋىزىندا، مۋزىكا مايدانىندا شاتتىق ۇنىندەي بولىپ ەستىلەدى. ءماديدىڭ «قاراكەسەگى» بۇكىل قازاق حال­قىنىڭ ءانۇرانى دەسە بولعانداي» دەيدى. جۇسىپبەك ەلەبەكوۆ اتالارىمىز دا ءماديدى كوزىمەن كورىپ، اندەرىن ناسيحاتتاپ، قازاقتىڭ رۋحانيات قورجىنىن باعا جەتپەس قازىنالارمەن تولىقتىرىپ كەتتى. جۇسەكەڭ قوياندى جارمەڭكەسىنە اعاسىنا ەرىپ بارىپ ءماديدى كورگەنىن باياندايدى. «قارقارالى» انىندەگى قايىرمانى جۇسىپبەك ەلەبەكوۆتىڭ ءوزى قوسقانىن دا كوپشىلىك بىلە بەرمەۋى مۇمكىن. فيلو­لوگ، جۋرناليست ءالىمجان قۇتجان ۇلى اح­مەت جۇبانوۆتىڭ جوعارىداعى پىكىرى تۋرالى تولعانىپ كەلىپ: «شىندىعىن­دا، «قاراكەسەك» ءان-ولەڭى – ءماديدىڭ رەك­ۆيەمى. ماديدەي مۇزبالاقتىڭ تورعا تۇسكەن، بۋىرشىننىڭ مۇزعا تايعان مۇڭ-زارى. جان ازاسىنان جازىلعان قاي­عىلى شەرى. مۇنداعى قاراكەسەك ءمادي – قازاق! ول – باسىنا بۇلت تونگەن الاش ەلى. جالقىنىڭ جۇرەگى جالپىنى قامتىعان. جالعىزدىڭ جاناي­قايى اسقاق رومانتيكالىق لەپپەن اسپانداپ بارىپ، كۇن سياقتى كۇللى الاشىن ايمالاپ تۇرعانداي»، دەيدى. شىنىمەن ءمادي بولمىسىنداعى قازاقتىڭ قايسار كەلبەتى قاي-قايسىمىزعا بولسىن انىق كورىنەدى.

ماديتانۋعا كەڭ قۇلاش سەرمەگەن­­دەر­دىڭ قاتارىندا تۇلعا ءومىرى مەن شى­عار­ماشىلىعىن بۇگىندە تۇگەلدەي زەرت­تەپ، زەردەلەپ كەلە جاتقان پۋب­ليتسيست ەرمەك بال­تاش ۇلى مەن ءانشى، ونەرتانۋشى، كي­نو­­گەر ەرلان تولەۋتايدى ەرەكشە اتا­عا­­نىمىز دۇرىس. البەتتە، بۇعان دەيىن «نايزاعاي» اتتى رومان جازعان ءال­جاپ­پار ابىشەۆتى، ساپارعالي لام­بە­كوۆتى، اشىمبەك بەكتاسوۆتى، كارىم ساۋ­عا­بايدى، تاريحشى، عالىم زارقىن تاي­شىبايدى، ءماديدىڭ اندەرىن ۇلىقتاپ، ءتىپتى ەسكى كينولەنتالاردىڭ بىرىنەن كوم­پوزيتوردىڭ بەينەسىن تاۋىپ، ودان بۇ­رىن سەرىنىڭ سۋرەتىن كەزىكتىرىپ، ءدۇيىم جۇرت­تان ءسۇيىنشى سۇراعان ونەرتانۋشى، كۇيشى جارقىن شاكارىم اعالارىمىزدىڭ ءجونى ءبىر بولەك.

ءماديدىڭ بىزگە بەلگىلى جالعىز فوتو­سۋرەتى تۋرالى ءانشىنىڭ ءوزى: «وسى سۋرەتكە اتباسار اباقتىسىنان قاشىپ شىعىپ، جاسىرىنىپ جۇرگەندە دوسىم كامال ءبىر سۋرەتشىنى ۇيگە اكەلىپ تۇسىرگەن ەدى» دەپ جازىپتى. ولكەتانۋشى يۋ.پوپوۆ جازعان دەرەكتەر بويىنشا ءماديدى قۋعىنداۋ 1907 جىلداردان باستالعان. سول جالعان ايىپتار جالعاسىپ-جالعاسىپ جازىقسىز جاندى اتباسار، قارقارالى، سەمەي، ومبى تۇرمەلەرىنە بىرنەشە مار­تە توعىتادى. الگى سۋرەت ءماديدىڭ كۇيەۋ­بالاسى توقاش كادىكەەۆتىڭ جەكە مۇ­را­عاتىندا ساقتالىپ كەلگەن دەسەدى. سۋرەتتى 1968 جىلى العاش رەت باسپا بە­تىنە جاريالاعان جارقىن شاكارىم. سۋ­رەتتەگى سەرىنىڭ جاسى سول كەزدە جوبا­مەن 35-تە دەلىنەدى. كەيىن ءماديدىڭ ەسكى كينوحرونيكالاردىڭ بىرىنەن جاندى بەينەسى دە تابىلادى. ول بەينەنىڭ قايدا، قاشان تۇسىرىلگەنى تۋرالى ە.تولەۋتاي تولىق زەرتتەگەنىن ايتادى. ورتالىق مۇ­راعاتتاعى ء«ماديدىڭ ءىسى» اتتى تومدىقتىڭ قۇجاتتارىن پايدالانعان ونەرتانۋشى ماديمەن «ولە-ولگەنشە كەك قۋىسقان» قاقاباي ەكەۋىنىڭ ارازدىعىن دا ناقتى قۇجاتتارمەن دالەلدەپ جازعان. بۇل حات­تار تۋراسىندا ز.تايشىبايدىڭ ء«ما­ديدىڭ بەس حاتى» ماقالاسىن دا اي­تا كە­تۋىمىز كەرەك. سول زەرتتەۋلەردىڭ با­رىندە ءماديدىڭ ءتىرى بەينەسى 1920 جىلى قويان­دى جارمەڭكەسىندە تۇسىرىلگەنى انىق­تالعان. باسىنداعى تىماعى جايلى دا ايتىپ وتە­دى. «كىشى ءجۇز الشىن-جاپپاس ەلىنىڭ ءبىر ازاماتى سىيعا تارتقان تىماق ەدى» دەپ ناقتىلانادى. ەڭ عاجابى، ونەر­گە بۇكىل عۇمىرىن ارناعان جارقىن شا­كا­رىم اعامىز سۋرەتتى تاۋىپ، تۇڭعىش جا­­ريا­لاعاندا نەبارى 19 جاسار ستۋدەنت ەكەن.

بۇگىندە ءماديدىڭ ەسىمى ەل ىشىندە تا­ماشا ناسيحاتتالىپ كەلەدى. وسى ءۇر­دىستى ۇنەمى قولداپ، جاڭا ساتىعا كو­تەرە بەرۋىمىز كەرەك. ءمادي اتىنداعى رەسپۋب­ليكالىق ءداستۇرلى انشىلەردىڭ بايقاۋى جىل سايىن قاراعاندى شاھارىندا شى­مىلدىعىن تۇرەدى. تۇلعا تۋعان ايرىق اۋىلى دا بۇگىندە ءمادي دەپ اتالادى. ۇلى كۇرەسكەردىڭ 125 جىلدىق مەرەيتويىنا وراي ەرمەك بالتاش ۇلى مەن رەجيسسەر سلامبەك جۇماعاليدىڭ «سۇراساڭ ءمادي ەدى مەنىڭ اتىم» اتتى ەكى اكتىلى، جەتى كورىنىستى دراماسى ەل نازارىنا ۇسىنىلدى. ە.بالتاش ۇلىنىڭ ء«مادي» اتتى كىتابى دا جارىق كوردى. ءماديدىڭ ءىزى تەلەەكراننىڭ دا تاسپالارىندا سايراپ جاتىر. بۇل ىستە «قازاقفيلمنىڭ» قارا شاڭىراعىندا جەمىستى جۇمىس اتقارعان جازۋشى ديدار امانتايدىڭ، ەرلان تولەۋتايدىڭ ەرەكشە قولتاڭبالارى بار. اتالعان ء«مادي» دەرەكتى-درامالىق ءفيلمى قازاق رۋحانياتىنىڭ ۇلكەن قا­زىناسى دەۋىمىزگە بولادى. ءتىپتى ءداس­تۇرلى قازاق اندەرىنە تۇسىرىلگەن العاشقى بەينەبايان دا ماديگە تيەسىلى ەكەن. «قارا­كەسەك» انىنە تۇسىرىلگەن قازاقى بوياۋى قانىق بەينەباياننىڭ دا اۆتورى – ە.تولەۋتاي.

بۇلاردان بولەك قارقارالىعا بارا قالساق ەڭسەلى ەسكەرتكىشىنە ءتاۋ ەتەمىز. وسى رەتتە ەرەكشە ەسكەرتكىش تۋرالى ايتا كەتكەن ءجون. ءمادي ءمۇسىنىنىڭ اۆتورى قازاقستان سۋرەتشىلەر وداعىنىڭ مۇشەسى، ءماديدىڭ جەرلەسى، قاراعايلى كەنتىنىڭ تۋماسى تەمىرعالي مۇحتار ۇلى ماحمەتوۆ دەگەن ونەرپاز. تاس قامالدى، قازاقتىڭ ۇلتتىق رۋحىن، جانىن قىسپاققا العان تار بۇعاۋدى بۇزىپ-جارىپ كەلە جاتقان ءماديدىڭ كەلبەتتى كەسكىنى ءساتتى سومدالعان. 125 جىلدىق مەرەيتوي قارسا­ڭىندا تۇعىرعا قونعان تۇلعا ءمۇسىنى جوعارىدا دا ايتىپ كەتكەن جان جولداسى مۇستاقىم مالدىباي ۇلىن تۇرمەدەن شىعارىپ الامىن دەپ كەلىپ، وققا ۇشقان جەرىنە ورناتىلعان. ماديگە ورناتىلعان ەسكەرتكىشتەردىڭ قاتارىندا اقىن رۋحى ماڭگىلىككە باراقات تاپقان مالىكساي قورىمىنداعى كىشىگىرىم ەسكەرتكىشتى دە اتاۋعا بولادى.

بۇنىڭ ءبارى ەرتەڭگى جاس ۇرپاققا ۇل­كەن ناسيحات. ءماديدىڭ كۇرەسكەر رۋ­حى كەلەشەك جاستاردىڭ ۇلتشىل مىنە­زىن قالىپتاستىرۋعا جول اشاتىنى انىق. جوعارىدا ايتىپ كەتكەن ء«مادي» ءفيل­مى دەرەكتى-درامالىق فيلم بولسا، بو­لا­شاقتا كوركەم فيلمگە دە ءمادي عۇ­مى­رى ابدەن تاتيتىن تۇلعا. ونىڭ ستسە­ناريى جوعارىدا ەسىمدەرى اتالعان ازاماتتاردىڭ قاي-قايسىندا دا بار. جۋىردا «الاتاۋ» ءداستۇرلى ونەر تەات­رىنا ونلاين سۇحباتقا شىققان ەرلان تولەۋتاي ءبىر ستسەناريدىڭ قاتتالىپ دا­يىن تۇرعانىن ايتىپ ءوتتى. بۇل – وتاندىق كينوعا ولجا سالىپ جۇرگەن دارىندى رەجيسسەرلەرگە قۇلاققاعىس. ءمادي دراماسىنان، ءمادي تراگەدياسىنان بودان ۇلتتىڭ ازاتتىققا ۇمتىلعان نايزاعايداي شارت مىنەزىن كورۋ قيىن ەمەس. ءمادي پورترەتى كەشەگى وتكەن ءبىرجان سال، اقان سەرى، جاياۋ مۇسا، بالۋان شولاقتاردىڭ ەشقايسىسىنان كەم تۇسپەيدى. ءمادي وبرازى ارقىلى تەك تاپتىق تارتىستى ەمەس، ادامنىڭ ىشكى جان دۇنيەسىندەگى كەرەعار قۇبىلىستاردى دا كەڭىنەن اشۋعا بولادى. قازاق مىنەزىن دە ءمادي ومىرىمەن وزەكتەستىرە وتىرىپ زەردەلەۋ قىزىق.

بۇگىندە ءمادي ومىرىندەگى قاقاباي بەينەسىنە دە جاڭاشا كوزقاراس قاجەت دەپ ويلايمىز. نەمەرە ىنىسىنە دەگەن اعا وشپەندىلىگىنىڭ وزەگىن ارشۋى­مىز كە­رەك. بۇل قاقتىعىستارداعى ورىس ۇلىق­­­تارىنىڭ اراعا وت تاستاعان وزبىر ارە­كەتتەرى جاس ۇرپاققا جان-جاق­تى تۇسىن­­دىرىلگەنى دۇرىس. جالپى، اعايىن­دار­دىڭ ىشىندەگى قاستىق اناۋ ايتقانداي قانىپەزەرلىككە ۇلپاسپاۋى دا مۇمكىن. ونى ءمادي ءوز ولەڭىندە «اتۋعا قاقابايدى قيا المادىم» دەپ مويىندايدى. ورتاق مۇراعا تالاس، بيلىككە ماڭايىنداعى ءىرىلى-ۇساقتى داۋ-داماي كەرى سيپات الىپ كەتۋى دە عاجاپ ەمەس. قايتكەن كۇندە دە ءمادي گۋمانيزمى ونىڭ شىعارمالارىنىڭ ءون بويىندا ەلدى ۇنەمى بىرلىككە، تۇتاستىققا، ۇلت نامىسىن قول­دان بەرمەۋگە ۇندەپ تۇرادى.

* * *

ءمادي ءباپي ۇلىنىڭ بيىلعى مەرەيلى داتاسىنان بولەك، اباي جىلىنا قاتىستى دا ەسىمى ەرەكشە اتالۋى ءتيىس. ولاي دەيتىن سەبەبىمىز، حاكىمنىڭ ادال جارى، وزىق ويلى ۇل-قىزدارىنىڭ تەكتى اناسى دىلدامەن ءمادي ەت جاقىن تۋىس. ودان بولەك قار­قارالى دەسە ءماديدىڭ اۋەلگى ءبىز ءسوز ەتكەن انىنەن كەيىن قۇنانباي قاجىنىڭ مەشىتى ايتىلادى. قاي جاعىنان الىپ قاراساق تا ءماديدىڭ اتى اتالعان جەردە ابايدىڭ اينالاسى، البەتتە ءسوز بولادى.

ءماديدىڭ اتا-تەگىنە قاتىستى «ۇش­قا­را» ءانىن ۇنەمى باسشىلىققا العان دۇ­رىس. «اتامىز ودان كەيىن الشىن­باي­دى، كەمەڭگەر اقىل ويلى، تەرەڭ ساي­­دى. اتاعىڭ الاتاۋداي بابالارىم، كوردىڭ بە وسى كۇندە ءبىزدىڭ جاي­دى»، دەيدى ءمادي سەرى. ءماديدىڭ اباي­عا جاقىندىعىن ايتقاندا وسى الشە­كەڭ­نىڭ ارۋاعى الدىمەن اتالادى. قار­قا­رالى دۋانىنىڭ ­جيىرما ءتورت بولىس ەلىنە بيلىك جۇرگىزگەن اۋزى دۋالى ال­شىن­بايدىڭ ءدىلدا مەن ءمادي – تۋعان نە­مەرەلەرى. بۇنى زارقىن تايشىباي تار­قاتىپ تاماشا جازادى: «زەر سالا قاراعان ادامعا ءماديدىڭ اباي اۋىلىن­دا بولعانى، جەزدەسىمەن كەزدەسكەنى، تىل­دەسكەنى كورىنىپ تۇر عوي. ءماديدىڭ 1880 جىلى تۋعانىن ەسكە الساق، اباي دۇ­نيەدەن قايتقاندا اتپال جىگىت، ايتۋلى ازامات، اتى شىققان سەرىنىڭ ءبىر كوشتەي عانا جەردەگى اپاسى مەن جەزدەسىنە سالەم بەرىپ قايتپاۋى مۇمكىن ەمەس». ايتا كە­تەيىك، الشىنباي دا، تىلەنشى دە بۇقار جى­راۋ اۋدانىنا قاراستى ۇمىتكەر اۋى­لىنان 7-8 شا­قىرىم جەردەگى قورىمدا جاتىر.

ءماديدىڭ اتا تەگىمەن قوسا ناعاشىلارى تۋرالى دا ءبىر اۋىز ايتا كەتكەنىمىز دۇرىس. ە.بالتاش ۇلى ء«ماديدى ءباپيدىڭ بايبىشەسى ءانيپادان (كەيبىر دەرەكتەردە كۇلاندا) تۋعان» دەپ جازادى. بۇل انادان ماديمەن بىرگە ۇرقيا، ءماپىش دەگەن قىزدار دا دۇنيەگە كەلگەن. بارلىق دەرەكتە ءماديدىڭ اناسىنىڭ ەلى جالىقپاس ەكەنى جازىلعان.

* * *

ءمادي اندەرىنىڭ ىشىندەگى ءومىرىنىڭ سوڭ­عى كەزەڭىنەن سىر اقتاراتىن اسا ءبىر كۇردەلى دە كوركەم ءانى «شىركىن-اي». ءبىز دە ماقالامىزدى وسىناۋ ءاننىڭ تابيعاتىمەن ۇندەس تۇيىندەگىمىز كەلەدى. ءاننىڭ سوزىندە ايتىلعانداي، «از كۇندە قايتا اينالىپ مەن كەلەرمىن، ال ەندى كورىسكەنشە شىركىن-اي، قوش بولىڭدار» دەيدى.

ءمادي رۋحى شىنىمەن دە قازاق دالا­سىنا اسقاق كەيىپتە كوپ ۋاقىت وتپەي-اق قايتا ورالدى. عاجايىپ اندەر بولىپ، ەڭسەلى ەسكەرتكىشتەر بولىپ، توم-توم زەرت­تەۋ كىتاپتارى بولىپ، كينو، تەاتر ساح­نالارىنا، ءبىزدىڭ ازات مەملەكەتىمىزدىڭ اقشاڭقان ورداسىنا الشىنبايدىڭ نەمەرەسى ەر ءمادي الشاڭداي باسىپ قايتا ورالدى.