شىعاناق اۋىلىنان عۇن-سارمات بالاسى تابىلدى

بيىلعى شىلدەنىڭ باسىندا قاراتال اۋىلىنىڭ تۇرعىنى اقىنعالي باقتيار ۇلى وسى ماڭ­نان ەسكى قۇمىرا تاۋىپ الىپ، سودان ىلە-شالا ويىل اۋداندىق ونەر جانە ولكە تاريحى مۋزەيىنىڭ قىزمەتكەرلەرى مەن وبلىستىق تاريحي-ولكەتانۋ مۋزەيىنىڭ ارحەولوگتارى سول توڭىرەكتە قازبا جۇمىستارىن جۇرگىزدى. وبلىستىق تاريحي-ولكەتانۋ مۋزەيىنىڭ ارحەولوگى اسلان مامەدوۆتىڭ ايتۋىنشا، اقىنعالي باقتيار ۇلى قۇمنان كەزدەيسوق سۋىرىپ العان قولا ءداۋىرى ادامىنىڭ دۇنيەسى باستاپقى ورنىنان تابىلماعان. سوعان قاراعاندا ەجەلگى وركە­نيەت­تىڭ اسىل بۇيىمدارى ءۇشىن ءار كەزەڭدە قازدىارالدا توناۋ­شى­لىق ارەكەتتەر جالعاسىپ كەلگەنگە ۇقسايدى.

بۇل جولى مۋزەي قىزمەت­كەر­لەرى مەن جەرگىلىكتى ارحەو­لوگتار ارالارى وتە جاقىن ورنالاسقان ءۇش جەرلەۋ ورنىن تاپتى. ءبىر شۇڭقىردان تىزەلەرى بۇگىلگەن كۇيى قاتار جەرلەنگەن ەكى ەرەسەك ادام مەن جاندارىندا شاشىلىپ جاتقان ۇساق مالدىڭ سۇيەكتەرى تابىلدى. «مۇندا ەر ادام مەن ايەل قاتار جەرلەنگەن سياقتى، شاشىلىپ جاتقان مارقا قوزىنىڭ سۇيەكتەرىنە ۇقسايدى»، دەيدى اۋداندىق مۋزەي قىزمەتكەرى بەكەت مىرزاعاليەۆ.

وسى شۇڭقىردىڭ جانىنان اۋىل ادامدارى قايتا كومگەن تاعى ءبىر جەرلەۋ ورنى تابىلدى. ارحەولوگتار وسى جەردە ەجەلگى زامان ادامىن جەرلەگەن ورىندا كەزدەسەتىن زاتتاردىڭ تابىلماعانىن ايتادى. بۇل دا ەجەلگى زاماندا تونالعان زيرات بولۋى مۇمكىن. ال ءۇشىنشى شۇڭ­قىر­دا ەرەسەك ادام مەن ءجاسوسپىرىم بالا بىرگە جەرلەنگەن. بۇل جەردە ەرەسەك ادامنىڭ باس سۇيەگى بولماي شىقتى، جانىندا قۇمىرا، قولا جاپسىرمالار مەن پىشاق كولدەنەڭ جاتىر. ەرەسەك ادامنىڭ قا­سىنا جەرلەنگەن بالانىڭ سو­پاقشا، ەرەكشە سوزىلعان باس سۇيەگى قازبا جۇمىستارىنا قا­تىس­قانداردى تاڭعالدىردى. بۇل عۇن-سارمات ءداۋىرىنىڭ جەرلەۋ ورنىنا ۇقسايدى. ويتكەنى جاڭا تۋعان ءسابيدىڭ باسىن قىسىپ بايلاپ، سوپاقشا ەتىپ سوزىپ ۇلكەيتۋدى عۇن-سارماتتىڭ اقسۇيەك تايپالارى جاقسى كورگەن ەكەن. وسى ارقىلى بيلەۋشىلەر ديناستياسى قارا تايپالاردان ەرەكشەلەنىپ وتىرعان. تۇپ-تۋرا مىسىر پەر­عا­ۋىن­­دا­رى­نىڭ «ۇلگىسى».

وسىلايشا شىعاناق بەرسيەۆ سوعىس جىلدارى تارىدان الەمدىك رەكورد جاساعان قاراشا اۋىلدىڭ ما­ڭىنان قولا، ەجەلگى تەمىر ءداۋى­رى، ورتا عاسىرعا دەيىنگى ور­كە­نيەت ورىندارى بىرگە تابىلدى. ش.بەرسيەۆ اتىنداعى ويىل اۋداندىق ونەر جانە ولكە تاريحى مۋزەيىنىڭ قىزمەتكەرى مەدەت قۇلمۇقانوۆ «2012 جىلدان باستاپ قاراتال اۋىلى تۇر­عىن­دارىنىڭ مال باعىپ ءجۇرىپ ەجەلگى زاماننىڭ اشەكەيلەرىن، جەبە، نايزا ۇشتارىن تاۋىپ الىپ جۇرگەنى تۋرالى جاريا بولا باس­تا­عان ەدى. ءبىز وسى جولى قۇم­دا­عى تۇراقتان ەرتە قولا ءداۋىرى، تەمىر ءداۋىرى، ەرتە ورتا عاسىر زاما­نىنىڭ جەرلەۋ ورىندارىن قاتار تاپتىق. وزگەرتىلگەن بالا سۇيەگىنە قاراپ، بۇل ءبىزدىڭ زاما­نى­مىزدىڭ II-IV عاسىرىنداعى عۇن-سارماتتار ءداۋىرىنىڭ ادامى دەپ تۇجىرىم جاسايمىز. الايدا تابىلعان قۇمىرا، قولا بۇيىم، پىشاقتاردىڭ قاي ور­كەنيەت دۇنيەلەرى ەكەندىكتەرىن انىقتاۋعا ءبىزدىڭ شامامىز جەت­پەي­دى. ويىل وزەنىنىڭ جاعا­سىن­داعى وسى جەر ەجەلگى ادامدار ءۇشىن قانداي ما­ڭىز­دى ءرول اتقارعان؟ بۇل جەردە سۇراق كوپ».

ازىرگە بەلگىلىسى، وسى قازان ايى­ندا قاز­دى­ارال­دا ارحەو­لو­گيا­لىق قازبا جۇ­مىس­­تارى تاعى جال­عا­سادى دەپ كۇتىلۋدە.