تاراتا ايتار بولساق، 1996 جىلعى ناۋرىزدا «گولد پۋل» كومپانياسى «قازاق­التىن»اق-نىڭ قارىزدارىن وتەۋ، ءوندىرىستى قالپىنا كەلتىرۋ جانە جاڭعىرتۋ، قولايلى قارجىلىق جاعداي جانە ءتيىمدى نارىقتىق ستراتەگيا جاساۋ ماقساتىندا اتالعان كاسىپورىندى باسقارۋىنا العان. «گولد پۋل» كەلىسىمشارت بويىنشا ءوز مىندەتتەمەلەرىن ورىنداي الماعان. ۇزاق ۋاقىت بويى تولەنبەگەن جالاقى بويىنشا كاسىپورىن قىزمەتكەرلەرىنىڭ الدىنداعى بەرەشەگى تۇراقتى تۇردە وسكەن. نەگىزىنەن جۇمىس ىستەمەيتىن التىن ون­دىرەتىن كەنىشتەردىڭ (اقسۋ، جولىم­بەت جانە بەستوبە) جۇمىسى جولعا قو­يىل­ماعان. كاسىپورىننىڭ باسقا التىن كەن ورىندارىنداعى شاحتالار قاراۋ­سىز قالىپ، سۋ باسقان. كاسىپورىندا وندى­رىستىك قۋاتتاردى جاڭارتۋ جانە قاجەت­تى گەولوگيالىق بارلاۋ جۇمىستارى جۇرگى­زىلمەگەن، كەندى قايتا وڭدەۋ جانە التىن ءوندىرۋ جولعا قويىلماعان. سودان كا­سىپ­ورىننىڭ جۇمىسشىلار مەن مەردى­گەرلەر الدىنداعى قارىزدارى وسە بەرە­دى. باسقارۋشى كومپانيا ءوزىنىڭ قار­جىلىق دارمەنسىزدىگىن كورسەتەدى جانە ءىس جۇزىندە بانكروتقا ۇشىرايدى. ءساتسىز جۇ­مىس ناتيجەسىندە جۇمىسشى اۋىلدار جىلىتۋ ماۋسىمىنا دايىن بولمادى جانە ولاردىڭ تۇرعىندارى زارداپ شەكتى. بىر­نەشە رەت جاسالعان ەسكەرتۋلەردەن جانە كەمشىلىكتەردى تۇزەتۋگە ۋاقىت بە­رىل­گەننەن كەيىن، اتالعان جۇيەلى بۇزۋ­شى­لىقتارعا بايلانىستى 1997 جىلعى تامىزدا باسقارۋشى كومپانيامەن كەلىسىمشارت بۇزىلعان.

«گولد پۋل» كومپانياسى كوپ ۇزاماي مەملەكەتتىك ورگاندارعا قارسى باسقارۋ كەلىسىمشارتى بويىنشا حالىقارالىق كوممەرتسيالىق تورەلىككە جۇگىنگەنىمەن، سودان كەيىن ول ەشقانداي وندىرىستىك قادام­دار جاسامادى. وسىلايشا، ول زاڭدى ءراسىم شەڭبەرىندە ءوز تالاپتارىن تالاپ ەتۋدى توقتاتادى. كەلىسىمشارتقا قولدانى­لاتىن قازاقستاندىق زاڭناماعا سايكەس تالاپ قويۋ مەرزىمى 2000 جىلى اياقتالادى.

وسىعان قاراماستان، جوعارىدا كور­سەتىلگەن وقيعالاردان 17 جىل وتكەن سوڭ، 2014 جىلعى اقپاندا تالاپكەر تاراپ قازاقستان رەسپۋبليكاسىنا 1989 جىلعى كۇردەلى سالىمداردى كوتەرمەلەۋ جانە ءوزارا قورعاۋ تۋرالى كەڭەستىك-كانادالىق كەلىسىمدى نەگىزگە الا وتىرىپ، داۋ تۋرالى حابارلاما جىبەردى. 2016 جىلدىڭ ناۋرىز ايىندا تالاپكەر تورە­لىك تالقىلاۋعا باستاماشىلىق جاسايدى. ءىس جۇزىندە ءاربىر تورەلىك پروتسەسس يۋريسديكتسيا، داۋدىڭ ءمانى جانە تالاپ قويۋ سوماسىن باعالاۋ ماسەلەلەرىن قاراۋدى قامتيدى. وسى باعىتتاردىڭ ارقايسىسى مۇقيات دايىندىقتى جانە ماتەريالداردى جيناۋدى قاجەت ەتەدى. 2014 جىلدان باستاپ ادىلەت مينيسترلىگى جانە قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇكىمەتىنىڭ كون­سۋلتانتى الداعى تالقىلاۋدا دالەل­دەمە بازاسىن جيناۋ بويىنشا جۇمىس جۇرگىزەدى. قازاقستان ءوزىن مىندەت­تەمەلەرىمەن بايلانىستى دەپ سانامايتىن 1989 جىلعى كەڭەستىك-كانادالىق كەلىسىمنىڭ ەلىمىزگە قولدانىلۋى تۋرالى تالاپكەردىڭ مالىمدەمەسىنە بايلانىستى، تورەلىك نارازىلىقتارىن قالىپتاستىرۋ كەزىندە اۋقىمدى جۇمىس جۇرگىزىلدى. مەم­لەكەتارالىق كەلىسىمدەرگە تالداۋ جاسالدى، ەل تاۋەلسىزدىك العان ساتتەن باستاپ ءار­تۇرلى كەزەڭدەردەگى مۇراعاتتىق قۇجاتتار، سونداي-اق ديپلوماتيالىق نوتالار، ۇكىمەتارالىق دەڭگەيدەگى مالىم­دەمەلەر، مەملەكەتتىك ورگاندار مەن لاۋا­زىمدى تۇلعالاردىڭ حات الماسۋلارى، جازبالارى تابىلدى جانە مۇقيات زەرتتەلدى.

بۇل كەڭەستىك-كانادالىق كەلىسىم بو­يىنشا قازاقستاننىڭ قانداي دا ءبىر قۇقىقتىق ميراسقورلىعىنىڭ جوقتىعى تۋرالى مەملەكەتتىڭ ۇستانىمىن نىعاي­تۋعا ىقپال ەتتى. 1990 جىلدارداعى زاڭ­نا­­مالىق بازا دا تالداندى، ول تورە­لىك سوت تالاپ ارىز بەرىلگەنگە دەيىن ايتار­لىقتاي وزگەرىستەرگە ۇشىرادى. سونىمەن قاتار كۋاگەرلەردى ىزدەۋ جانە تارتۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلدى. ولاردىڭ ايعاقتارى 1989 جىلعى كەلىسىم بويىنشا ەلدىڭ مۇراگەرلىگىنىڭ بولماۋى، ۇكىمەت تاراپىنان باسقارۋ تۋرالى كەلىسىمشارت ەرەجەلەرىن بۇزۋشىلىقتاردىڭ بولماۋى تۋرالى كوزقاراستى نىعايتتى. بۇلار تورەلىك تالقىلاۋدا ماڭىزدى ءرول اتقاردى. وقيعالار مەن ماتەريالداردىڭ ەلدىڭ مۇراعاتتارىنا بەرىلۋىنە بايلانىستى قۇجاتتاردى ىزدەۋ جانە تال­داۋ بويىنشا بىرەگەي جۇمىس ۇيىمداس­تىرىلدى. ادىلەت مينيسترلىگى مەن كونسۋلتانت قىزمەتكەرلەرى اقمولا وبلىسى (كوكشەتاۋ جانە ستەپنوگور قالا­لارى) ارحيۆتەرىنىڭ، قازاقستان ۇلتتىق ءارحيۆىنىڭ، قازاقستان پرەزيدەنتى ءارحيۆىنىڭ، الماتى جانە نۇر-سۇلتان قالالارى ارحيۆتەرىنىڭ قورلارىن، سون­داي-اق مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ ۆە­دومستۆولىق ارحيۆتەرىنىڭ ماتەريالدارىن زەردەلەدى. ناتيجەسىندە ونداعان مىڭ قۇجات قارالدى.

سونىمەن بىرگە وقيعالاردان كەيىن 17 جىل وتكەن سوڭ وسى تورەلىك تالقىلاۋ قوزعاعان جانە وسى ۋاقىت ىشىندە التىن­نىڭ قىمباتتاعان باعاسىن ەسكەرە وتىرىپ، ميلليارد دوللارعا جۋىق وتەم­اقى تالاپ ەتكەن تالاپكەر كوپ جىل بۇرىنعى وقيعالاردى قاتتى بۇرمالاپ، باستاپ­قىدا جاسىرۋعا تىرىسقان فاكتىلەر مەن قۇجاتتارعا قايشى كەلەتىن جالعان شا­عىمداردى اگرەسسيۆتى تۇردە ۇسىندى. سونداي-اق كانادا ورگاندارى تورەلىككە مازمۇنى سونشالىقتى وڭدەلگەن قۇجات­تاردى ۇسىنعانىن، ولاردى وقۋ مۇمكىن ەمەستىگىن اتاپ وتكەن ءجون. وسىنىڭ ءبارى قازاقستاننىڭ ۇستانىمىن قورعاۋ بويىن­شا جۇمىستى قيىنداتتى، الايدا مينيسترلىك جانە كونسۋلتانت قاجەتتى دالەلدەردى الىپ، شىندىققا قول جەتكىزە الدى.

ءىس بويىنشا تىڭداۋلار 2019 جىل­دىڭ ماۋسىم ايىندا پاريج قالاسىندا (فرانتسيا) ءوتتى. ناتيجەسىندە حالىق­ارالىق تورەلىك تريبۋنال قازاقستان رەسپۋبليكاسى 1989 جىلعى كەڭەستىك-كانا­دالىق كۇردەلى سالىمدار­دى كوتەرمەلەۋ جانە ءوزارا قورعاۋ تۋرالى كەلىسى­ممەن بايلانىستى ەمەس دەگەن قورى­تىن­دىعا كەلدى. تريبۋنال تالاپ­كەردىڭ قازاق­ستان مەن كانادا وسى كەلىسىم بويىن­شا رەسپۋبليكانىڭ قۇقىقتىق ميراس­قورلىعى تۋرالى ء«ۇنسىز كەلىسىمگە» («tacit agreement») قول جەتكىزگەنى تۋرالى ءۋاجىن قابىلدامادى. تريبۋنالدىڭ قورى­تىندىسى، اتاپ ايتقاندا، جاڭا دالەلدەرگە سۇيەنەدى جانە «World Wide Minerals Ltd.» پەن پول كارروللدىڭ اتىنان باستالعان تورەلىك ىسىندەگى باسقا تريبۋنالدىڭ بۇدان بۇرىن جاساعان قورىتىندىسىنان وزگەشە.

تريبۋنال تالاپكەردى قازاقستاننىڭ وسى تورەلىك شەشىمگە قول جەتكىزۋ جو­لىن­داعى بارلىق شىعىندارىن وتەۋدى مىندەتتەدى.

«گولد پۋل» تالابى – كۇماندى فاكتى­لەرگە نەگىزدەلگەن اربيتراج ارقىلى «ينۆەستورلار» دەپ اتالاتىنداردىڭ اقشا تابۋعا ارنالعان تاعى ءبىر ارەكەتى. تورەلىك تريبۋنالدىڭ شەشىمى قازاقستاندا وسىنداي اگرەسسيۆتى ارەكەتتەرگە قارسى تۇرا الاتىن قازىرگى زامانعى قۇقىقتىق جۇيەنىڭ قالىپتاسۋىنىڭ دالەلى بولىپ تابىلادى. قازاقستاندا قاجەتتى رەسۋرستار مەن سەنىمدى شەتەلدىك كەڭەسشىلەر توبى بار. سونىمەن قاتار سوتتار مەن مەملەكەتتىك ورگاندار قاجەتتى تاجىريبە جيناقتايدى. مۇنىڭ ءبارى تورەلىك پروتسەستەردە ءتيىمدى قورعاۋدى قامتاماسىز ەتەدى»، دەيدى قا­زاق­ستاننىڭ ادىلەت ءمينيسترى مارات بەكە­تاەۆ.