قازاق حالقى ەجەلدەن ادىلدىكتى ءومىر ءسۇرۋدىڭ وزەگى دەپ بىلگەن. ياعني قاي زاماندا، قاي كەزدە بولماسىن قوعامدى بەرەكە مەن بىرلىككە باستايتىن، ەلدىڭ شاڭىراعىن شايقالتپاي، ىرگەسىن سوكتىرمەي ۇستاپ تۇراتىن ۇستىنى – ادىلدىك. اتاقتى قىتاي عۇلاماسى كۇڭزى قاريا «ادىلدىگى جوق قوعام – ەشقاشان كەمەلدەنبەيدى» دەگەن ەكەن.

ۇلىستىڭ بىرلىگى ءۇشىن – ادىلدىكتەن اسقان ابىروي جوعىن ءبىزدىڭ اتا-بابالارىمىز جاقسى بىلگەن. كەزىندە جالىن جىرلارىمەن ۇلى دالانى تەربەگەن باتىر-جىراۋلار بۇقارا حالىققا «دوسىڭ تۇرماق جاۋىڭا دا ءادىل بول» دەپ ۇيرەتكەن. ادىلدىكتەن اتتاماي، ونى بەرىك ۇستانۋدى قازاق جۇرتى ءوزىنىڭ ەجەلگى ءداستۇر-سالتىنا ءسىڭىرىپ، ودان قالدى زاڭ-جارعىلارىنا ەنگىزىپ، بۇلجىتپاي قاداعالايتىن بولعان.
مىسالى، ورىس عالىمى گ.سپاسسكي 1804 جىلى قازاقتىڭ جاپپاس رۋىنىڭ ستارشىنى كوبەك شۇكىراليەۆتىڭ اۋىزىنان جازىپ العان «جەتى جارعىنىڭ» بىرەر سورابىن 1820 جىلى «سيبيرسكي ۆەستنيك» جۋرنالىنا جاريالاعان ەكەن. وسىنداعى نۇسقادا، ادىلەتتەن اتتاپ، ز ۇلىمدىق جاساعان ادامنىڭ ايىبى اشكەرەلەنسە، ونىڭ بەتىنە قارا كۇيە جاعىپ «قارابەت» قىلاتىنى جايلى مالىمەت ايتىلىپتى.
سول سياقتى اباي اتامىز 38-ءشى قاراسوزىندە «كىمدە-كىمنىڭ ادىلەتى جوق بولسا، ونىڭ يمانى جوق» دەسە، وتكەن عاسىر باسىندا الاش بالاسىنىڭ كوشباسشىسى بولعان ءاليحان بوكەيحانوۆ «جۇرت ءادىل بولماي، ءىسى وڭعا باسپايدى» دەگەن ەكەن.
باسقاسىن بىلاي قويعاندا، وتكەن زاماندا حالقىمىزدىڭ كوسەگەسىن كوگەرتۋ ءۇشىن جۇرەك مايىن شام قىلعان قازاق ارىستارى قۇرعان «الاش» پارتياسىنا قانداي ادامدار مۇشەلىككە قابىلداناتىنى جايلى «قازاق» گازەتىنىڭ 1917 جىلعى 253-ءشى سانىندا جاريالانعان باعدارلامادا: «...باعىتىنان تايمايتىن، وتىرىك ايتپايتىن، جاقىندىق تۋىسقا بۇيرەگى بۇرمايتىن، دۇنيەگە قىزىعىپ ساتىلمايتىن، شىنشىل، ءادىل، تۋرا كىسى وسى پارتياعا كىرەدى» دەپ، ەڭ اۋەلى ادىلدىكتى تۋ ەتكەن.
بۇنىڭ ءبارىن نەگە ايتىپ وتىرمىز؟ قازاق حالقى سوناۋ باعزى زامان، كونە داۋىردە تاريح قويناۋىنا جۇتىلىپ كەتپەي بۇگىنگى كۇنگە جەتۋى انىعىن ايتقاندا، ادىلدىك، ادالدىق ۇكىمىنە بوي ۇسىنعاندىعىنىڭ جەمىسى ەكەنى انىق. سونىڭ ارقاسىندا بۇگىن تاۋەلسىزدىك دەيتىن تۇعىردىڭ بيىگىندە قوناقتاپ وتىر.
مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ وتكەن جىلى سايلاۋالدى باعدارلاماسىندا: «ادىلدىك – مادەنيەتىمىزدىڭ اجىراماس بولىگى جانە عاسىرلار بويى قالىپتاسقان قۇندىلىعىمىز...» دەگەنى جوعارىدا ايتىپ وتكەن وي-پىكىرىمىزبەن وزەكتەسىپ جاتىر.
وسى ورايدا، «ادىلدىك» ۇعىمىن قوعامتانۋشى سوتسيولوگتار ەكى توپقا ءبولىپتى. ءبىرىنشىسى – الەۋمەتتىك ادىلدىك. بۇل ءۇردىس بۇزىلعان جاعدايدا قوعام جىك پەن تاپقا بولىنەدى. ناتيجەسىندە نارازىلىق ءورشىپ، ونىڭ سوڭى توڭكەرىسكە ۇلاسۋى مۇمكىن. مىسالى، كەڭەس وداعىنىڭ پايدا بولۋى وسىنداي الەۋمەتتىك ادىلەتسىزدىكتىڭ – جەمىسى. ونىڭ اقىرى – اشارشىلىق، سوعىس، قۋعىن-سۇرگىنگە ۇلاسىپ تىندى.
ەكىنشىسى – قۇقىقتىق ادىلدىك. بۇل – قوعامداعى ادام قۇقىعىنىڭ ساقتالۋى. ياعني ادامنىڭ سىڭىرگەن ەڭبەگى جانە ونىڭ باعالانۋى، قىلمىس پەن جازانىڭ ءادىل شەشىلۋىمەن ولشەنەدى. ساياسي عىلىمدارىنىڭ دوكتورى سەيىلبەك مۇساتاەۆتىڭ پايىمداۋىنشا، قوعامداعى قۇقىقتىق ادىلەتسىزدىكتىڭ ورىستەۋى، ەكسترەميستىك كوڭىل-كۇيدىڭ تۋىنداۋىنا سوقتىرىپ، الەۋمەتتىك جىك تەرەڭدەيدى دەسە، ستەنفورد ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى نيكولاس بلۋم «ادىلەتى جوعالعان قوعام كۇيرەۋگە بەت العان كەمە سياقتى» دەپتى.
ادىلدىك ماسەلەسى قاي زاماندا، قاي قوعامدا دا وتە وزەكتى بولعان. مىسالى، دانا بابامىز ءابۋ ناسىر ءال-فارابي، «قوعام ىزگىلەنبەي ونىڭ ساياسي بيلىك تۇتقاسى ەشقاشان ىزگىلەنبەيدى» دەگەن ەكەن. نەمەسە كونە گرەك ويشىلى اريستوتەلشە ايتساق، ىزگى ادامدار عانا ادىلەتتى قوعامدا ءومىر سۇرۋگە لايىق كورىنەدى.
وسى ورايدا، كۇللى عالامدى مۇلتىكسىز باسقارىپ تۇرعان جاراتىلىس زاڭدىلىعى دەگەن بار. قوعامدا ورىن العان ادىلەتسىزدىك تەرەڭدەپ، ز ۇلىمدىق شەكتەن شىقسا جاراتىلىس زاڭدىلىعى بۇزىلادى. بۇنداي كۇيگە ۇشىراعان قاۋىمعا جاراتۋشىنىڭ اشۋى، ياعني ىندەت، تابيعي اپات، اشارشىلىق ت.ب. كەلەدى دەيدى شاريعات ۇكىمى. دەمەك، بۇگىنگى تاڭدا الەمدى قۇرساۋلاعان پاندەميانىڭ ءبىر ۇشىعى وسىندا جاتقان جوق پا ەكەن؟ بۇندايدا قيىندىقتان قۇتىلۋدىڭ جولى جاپپاي جاقسىلىق جايۋ، دەپتى ءبىزدىڭ مازحابى اتامىز ءابۋ حانيفا. ەندەشە قيىندىق قۇرساۋلاعان تۇستا جاپپاي جاقسىلىق جاساۋعا، ۇمتىلايىق، اعايىن!!!
شىمكەنت قالاسى ىشكى ساياسات جانە جاستار ىستەرى جونىندەگى باسقارماسىنىڭ باسشىسى تاعايىندالدى
ايماقتار • بۇگىن، 19:36
شقو-دا التى مەكەمە قارۋ ساقتاۋ ءتارتىبىن بۇزعان
ايماقتار • بۇگىن، 19:25
پەتروپاۆلدا ۇلاندىقتار ورتەنگەن ۇيدەن ءۇش ادامدى الىپ شىقتى
وقيعا • بۇگىن، 18:57
باس پروكۋراتۋرا الەۋمەتتىك جەلىلەردە ميتينگكە شاقىرۋعا بايلانىستى ۇندەۋ جاريالادى
قوعام • بۇگىن، 18:41
جامبىل جاباەۆتىڭ 175 جىلدىق مەرەيتويى باستالدى
فوتوگالەرەيا • بۇگىن، 18:35
قاسىم-جومارت توقاەۆ تۇركيا پرەزيدەنتىنە قۇتتىقتاۋ جەدەلحاتىن جولدادى
پرەزيدەنت • بۇگىن، 18:33
الماتىدا تەرىسبۇلاق وزەنى كارىز سۋلارىنان تازارتىلدى
ايماقتار • بۇگىن، 18:27
اۋا رايىنا بايلانىستى بىرنەشە وبلىستا ەسكەرتۋ جاريالاندى
اۋا رايى • بۇگىن، 18:24
مەملەكەت باسشىسىنىڭ جارلىقتارىمەن بىرقاتار لاۋازىم وكىلى تاعايىندالدى
پرەزيدەنت • بۇگىن، 18:21
قازاقستاننىڭ اوسشك-گە توراعالىعى بىرقاتار ەلگە گۋمانيتارلىق كومەك بەردى
قازاقستان • بۇگىن، 18:10
اقمولا وبلىسىندا 3 مىڭ ادامعا جەتكىلىكتى ءدارى-دارمەك قورى بار
مەديتسينا • بۇگىن، 18:03
قىزىلوردادا كارانتين تالاپتارىن ساقتاماعان تۇنگى كلۋب انىقتالدى
ايماقتار • بۇگىن، 17:56
اتىراۋدا پوليتسياعا 840 ايەلدەن شاعىم تۇسكەن
ايماقتار • بۇگىن، 17:46
تارباعاتاي اۋدانىندا كەن بايىتۋ كومبيناتى سالىنادى
ايماقتار • بۇگىن، 17:40
ەلوردادا جەكسەنبىدە سوو-لاردىڭ جۇمىس ىستەۋىنە رۇقسات بەرىلدى
قوعام • بۇگىن، 17:29
نۇر-سۇلتاندا «تاۋەلسىزدىكتىڭ ءتول قۇرداستارى» جوباسى ىسكە قوسىلدى
ەلوردا • بۇگىن، 17:25
باسەكەلەستىكتى قورعاۋ جانە دامىتۋ اگەنتتىگى قىمباتشىلىقتىڭ سەبەبىن ءتۇسىندىردى
ەكونوميكا • بۇگىن، 17:21
گرەك-ريم كۇرەسىنەن ەل بىرىنشىلىگى اياقتالدى
كۇرەس • بۇگىن، 17:20
يلون ماسك ءبىر تاۋلىكتە ءبىراز بايلىعىنان ايىرىلدى
الەم • بۇگىن، 17:20
جانداربەك بەكشين الماتىلىقتارعا ۇندەۋ جولدادى
ايماقتار • بۇگىن، 17:17
فۋتزال: بەلارۋسكە قارسى وينايمىز
سپورت • بۇگىن، 17:03
بيىل 8 مىڭ الماتىلىقتى باسپانامەن قامتۋ جوسپارلانۋدا
ايماقتار • بۇگىن، 16:59
نۇر-سۇلتاندا جاستاردى جۇمىسپەن قامتۋعا ارنالعان مەموراندۋم جاسالدى
قوعام • بۇگىن، 16:56
«استانا» ۆەلوكومانداسى فرانتسياداعى جارىسقا قاتىساتىن سپورتشىلار ءتىزىمىن بەكىتتى
سپورت • بۇگىن، 16:52
تۇركىستاندا «كاسىپكەرلىك قىراندارى» جوباسى باستاۋ الدى
ايماقتار • بۇگىن، 16:51
دزيۋدودان قازاقستان ايەلدەر قۇراماسى «Grand Slam» تۋرنيرىنە قاتىسادى
سپورت • بۇگىن، 16:15
قاراعاندى وبلىسىندا قۇلاعى ۇسىگەن ەر ادام اۋرۋحاناعا ءتۇستى
قوعام • بۇگىن، 16:14
شىمكەنتتەگى مەديتسينا قىزمەتكەرلەرىنىڭ ەڭبەكاقىسى ءوستى
ايماقتار • بۇگىن، 16:14
قازاقستاندىقتاردىڭ نەسيەسى 7،6 ترلن تەڭگەگە جەتتى
قارجى • بۇگىن، 16:13
اتىراۋدا قورشاعان ورتاعا 1 ملرد تەڭگەنىڭ زالالى كەلگەنى انىقتالدى
ايماقتار • بۇگىن، 15:57
تۇركىستاندا قۇدالىق وتكىزگەندەر جاۋاپقا تارتىلدى
ايماقتار • بۇگىن، 15:52
شىمكەنتتەن شالعاي ورنالاسقان اۋرۋحاناعا كت اپپاراتى ورناتىلدى
ايماقتار • بۇگىن، 15:50
الماتىدا قوسىمشا جۇمىس ورىندارى اشىلادى
ايماقتار • بۇگىن، 15:44
الەۋمەتتىك-ەڭبەك سالاسىنداعى قىزمەتتەردىڭ 91%-ى تسيفرلاندىرىلدى
قوعام • بۇگىن، 15:36
جاتتىقتىرۋشىلاردىڭ كاسىبي مەرەكەسى 7 ساۋىردە اتاپ ءوتىلۋى مۇمكىن
سپورت • بۇگىن، 15:30
«تەڭىزشەۆرويلدان» ەكولوگيالىق زاڭنامانى بۇزعانى ءۇشىن ايىپپۇل ءوندىرىلدى
ايماقتار • بۇگىن، 15:23
ءبىر تاۋلىك ىشىندە قار قۇرساۋىندا قالعان 132 ادام قۇتقارىلدى
قوعام • بۇگىن، 15:18
قازاقستاندا مۇگەدەكتىگى بار ادامدارعا كومەك كورسەتۋ ءۇشىن ارنايى ورتالىقتار اشىلادى
قوعام • بۇگىن، 15:08
قازاقستاندا كوشى-قون ساياساتىنىڭ جاڭا تۇجىرىمداماسى ازىرلەنەدى
قوعام • بۇگىن، 15:01
شىمكەنتتە 1 ساۋىردەن باستاپ وقۋشىلار مەن ستۋدەنتتەر ءۇشىن قولما-قول تولەم 100 تەڭگە بولادى
ايماقتار • بۇگىن، 15:01
ايماقتار • بۇگىن، 14:56
ۆاكتسيناتسيادان كەيىنگى يممۋنيتەت، ەلەكتروندى پاسپورت جايلى نە بىلەمىز؟
ايماقتار • بۇگىن، 14:56
ايماقتار • بۇگىن، 14:52
الماتىلىق ستۋدەنتتىڭ عىلىمي جوباسى حالىقارالىق بايقاۋدا باعالاندى
ايماقتار • بۇگىن، 14:41
الماتىدا حالىقارالىق فورۋم ءوتتى
ايماقتار • بۇگىن، 14:27
ازاماتتارعا ارنالعان ۇكىمەت ءوزىنىڭ كادرلار رەزەرۆىن جاساقتايدى
ايماقتار • بۇگىن، 14:25
سەنات ۇكىمەت ساعاتىنىڭ قورىتىندىسى بويىنشا 20-دان استام ۇسىنىس دايىندادى
قازاقستان • بۇگىن، 14:09
مەملەكەتتىك حاتشى جامبىل ەسكەرتكىشىنە گۇل شوعىن قويدى
فوتوگالەرەيا • بۇگىن، 14:05
باتىس قازاقستاندا جول اپاتىنان 4 ادام قازا تاپتى
ايماقتار • بۇگىن، 14:00
ەكى قازاقستاندىق دزيۋدوشى الەمنىڭ ۇزدىك وندىعىنا ەندى
سپورت • بۇگىن، 13:40
شقو اۋىل شارۋشىلىعى بويىنشا الدىڭعى قاتاردا
ايماقتار • بۇگىن، 13:21
شىعىس قازاقستاندا 2100 ورىندىق 3 مەكتەپ سالىنىپ جاتىر
ءبىلىم • بۇگىن، 12:58
ەكولوگيا ۆيتسە-ءمينيسترى جۇمىس ساپارىمەن قىزىلوردا وبلىسىندا بولدى
ەكولوگيا • بۇگىن، 12:49
سايىن مۇراتبەتكوۆتىڭ اڭگىمەلەرى اعىلشىن تىلىنە اۋدارىلدى
ادەبيەت • بۇگىن، 12:41
سەناتورلار كولىك قاۋىپسىزدىگى دەڭگەيىن تومەن دەپ سانايدى
پارلامەنت • بۇگىن، 12:40
ەلوردا اكىمى وڭالتۋ ورتالىقتارىن كەڭەيتۋ تۋرالى ايتتى
قوعام • بۇگىن، 12:28
2020 جىلى 13 مىڭ ەتنيكالىق قازاق كوشىپ كەلدى
قوعام • بۇگىن، 12:24
«Antiparacraft-2021»: ستۋدەنتتەر جەمقورلىققا قارسى كۆەست وتكىزدى
ايماقتار • بۇگىن، 12:14
الماتىدا ارميالىق قويان-قولتىق ۇرىسىنان قارۋلى كۇشتەردىڭ چەمپيوناتى اياقتالدى
سپورت • بۇگىن، 12:04
الماتىداعى NIS قامقورشىلىق كەڭەسىنىڭ وتىرىسى ءوتتى
ايماقتار • بۇگىن، 11:57
ونەركاسىپتىك ساياسات جونىندەگى ۆەدومستۆوارالىق كوميسسيا قۇرىلادى
قازاقستان • بۇگىن، 11:56
ش.قالداياقوۆتىڭ ءومىرى جايلى ميۋزيكلدىڭ پرەمەراسى وتەدى
تەاتر • بۇگىن، 11:54
تۇركيا تۋريستەر ءۇشىن پتر-انىقتاما تالابىن ۇزارتتى
الەم • بۇگىن، 11:53
«راقىمشىلىق جاساۋ تۋرالى» زاڭ جوباسى تالقىلانادى
قوعام • بۇگىن، 11:51
الىنعان زەينەتاقى جيناقتارىنان جەكە تابىس سالىعى قالاي ۇستالادى؟
قارجى • بۇگىن، 11:39
دارىگەر بولۋ ءۇشىن – جۇرەكتىلىك پەن مەيىرىم كەرەك
مەديتسينا • بۇگىن، 11:32
شىمكەنتكە بيىل 330 ملرد تەڭگەدەن استام ينۆەستيتسيا تارتۋ جوسپارلانۋدا
ايماقتار • بۇگىن، 11:25
ۇقساس جاڭالىقتار