ءزىلزالا كارديوگرامماسى

وسى ويدىڭ ورمانىندا اداسىپ وتىر­عانىمىزدا قازاق دالاسىن دەرتتەي جالماپ، ورتتەي قاۋساتىپ وتكەن يادرولىق سىناق­قا قارسىلىق رەتىندە تۋعان «زامان-اي» ءانى تۋرالى اعىلشىن تىلىندە جارىق كورەتىن ءباسپاسوز بەتتەرىنىڭ بىرىندە جازىلعان مايەكتى ماقالانى كوزىمىز شالىپ قالدى. «Astana Times» باسلىمىنىڭ ءجۋرناليسى نۇردانا ءادىلحانوۆا ەسىمدى ارىپتەسىمىز قاۋزاعان ماتەريالدى وقىپ وتىرىپ ىشىمىزدەن «ۇلدارىمنىڭ قايدا كەتكەن قۇرىعى، قىزدارىمنىڭ قايدا كەتكەن بۇرىمى» دەپ بەيسانا ىڭىلداپ وتىرعانىمىزدى بايقاماي قالىپپىز.

ءيا، «زامان-اي» ءانىنىڭ تاعدىرلى تاريحىن ءبارىمىز جاقسى بىلەمىز. اقىن ۇلىقبەك ەسداۋلەت پەن سازگەر تولەگەن مۇحامەدجانوۆتىڭ اتالعان شىعارماسى – اتوم بومباسىنان الاش دالاسى زارداپ شەگىپ جاتقان اۋىر كۇندەردى كوز ال­دىڭا اكەلەتىن قاسىرەتتى ءان. الايدا ن.ءادىل­حانوۆا جازباسىن وقىپ وتىرىپ، بۇل ءان بىزدەن گورى جاپون حالقىنىڭ جۇ­رەگىنە كوبىرەك جەتكەن بە دەپ قالا­سىز. «حيروسەمي» (حيروسيما-سەمەي جەتەك­شىلەرىنىڭ باستاماسىنمەن قۇرىلعان ازا­ماتتىق توپ) ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى ريەكو كوباتاكە ءوز سۇحباتىندا «وسى ءاندى العاش تىڭداعانداعى كۇيىمدى ۇمىتا المايمىن. وسى ءان ارقىلى مەن شالعايداعى ورتالىق ازيانىڭ، ونداعى يادرولىق قارۋدان زارداپ شەككەن ادامداردىڭ جان­اي­قايىن ەستىدىم... بۇل اننەن بار ادامزاتتىڭ جۇرەك ءۇنى شىعىپ جاتقانداي بولدى»، دەپتى.

شىنىمەن دە «زامان-اي» ءانى الەم بەيبىتشىلىگىنە قويىلعان ەسكەرتكىشتەي ەلەستەيدى. سەمەي وڭىرىندە رادياتسيادان زارداپ شەككەندەرگە مەديتسينالىق كومەك كورسەتەتىن جانە قازاق ستۋدەنتتەرىن جاپونيانىڭ جوو-عا قابىلدايتىن ازاماتتىق توپ – حيروسيما-سەمەي (حي­روسەمي) جەتەكشىلەرىنىڭ باستاماسى بويىن­شا بۇل ءان 2003 جىلى جاپون جانە اعىل­­شىن تىلدەرىنە اۋدارىلىپ، العاشقى كۇي­تاباق 2010 جىلى شىعارىلعان بولاتىن.

سەمەي ءوڭىرى قىرىق جىلعا جۋىق كەڭەس وداعىنىڭ يادرولىق قارۋدى سىناقتان وتكىزەتىن ايماعى ياكي ۇلى دانىشپان اباي تۋعان قاسيەتتى توپىراق ەكەنىن ەشكىم ۇمىت­قان جوق. ولەڭ اۆتورى دا كەڭ-بايتاق قا­زاق دالاسىنىڭ قيىر شىعىسىندا، تۋرا سول ءزىلزالانىڭ وكپە تۇسىندا تۋعان شايىر رەتىندە ەت جۇرەگى قايعى-قاسىرەتتى جۇ­لىن-جۇيكەسىنەن وتكىزە جىرلاعان. جانە قولدان جاسالعان اۋىر اپاتتى كوزىمەن كورىپ، ودان زارداپ شەگىپ مۇگەدەك بولىپ قالعان قانداستارىنىڭ قاسىرەتىن ءالى كورىپ كەلە جاتقان اقىن «زامان-اي» ءانىن كۇندە ەستيدى. ەستىگىسى كەلمەسە دە جۇرەگىندە جاڭعىرىپ جاتاتىن بولار.

 كوباتاكە بۇل ءاندى 1999 جىلدىڭ 29 تا­مىزىندا، حيروسيمانىڭ باسقا دا دەلەگاتتارىمەن بىرگە سەمەيگە كەلگەندە تىڭداپتى. ءدال سول كۇنى مىڭداعان جەر­گىلىكتى تۇرعىن مەن يادرولىق سىناقتان زار­داپ شەككەن جۇزدەگەن ادام قازا تاپ­قانداردى ەسكە الۋ ءۇشىن ەرتىس وزەنىنە 300 سۋ شامىن جىبەرىپتى. جۇزەتىن شامداردى جىبەرۋ سالتاناتىندا «زامان-اي» بىرنەشە مارتە ورىندالىپتى.

ريەكو كوباتاكە وسى اۋەنگە سول كورىنىس ۇستىندە عاشىق بولسا كەرەك. شەكارا مەن ۋاقىتقا باعىنبايتىن اساۋ ونەر، اۋىر تاعدىر ادام ساناسىن ءاپ-ساتتە وزگەرتە سالۋى قيىن شارۋا ەمەس. سول بويدا كوبا­تاكە ءاندى ءتارجىمالاپ، جاپونيادا ورىنداۋدى ويلايدى.

«Astana Times» جازعانداي، 2000 جىلى حيروسەمي باعدارلاماسى بويىنشا جاپونيادا ءبىلىم الىپ جاتقان ەكى قازاق قىزى اقەركە سۇلتانوۆا مەن ءامينا قاسىمبەكوۆا حيروسيماداعى بەيبىتشىلىك ساياباعىندا «زامان-ايدى» العاش رەت ورىندايدى. ارادا ءۇش جىل وتكەندە ا.سۇلتانوۆا مەن تاعى ەكى قازاق ستۋ­دەن­تى قوسىلا شىرقاپ، بۇل ءاننىڭ جاپون تىلىندەگى نۇسقاسىن حالىققا ۇسىنىپتى. سودان بەرى ءار جىل سايىن حيروسيماعا كەلگەن بارلىق قازاق ستۋدەنتتەرى وسى ءاندى ورىنداۋدى داستۇرگە اينالدىرعان.

اتالعان تۋىندىنى 2009 جىلى روزا رىم­باەۆا سەمەي قالاسىندا ناقىشىنا كەلتىرە ورىنداعانىن بىلەمىز. كوباتاكەنىڭ ايتۋىنشا، ءانشىنىڭ زور داۋىسىن ەستىگەن شەتەلدىكتەر، ءانشىنىڭ كۇيتاباعى مەن ءاننىڭ جاپون تىلىندەگى اۋدارماسىن سۇراتا باستاعان سىڭايلى. ناتيجەسىندە، ا.سۇلتانوۆا مەن ر.كوباتاكەنىڭ اۋدارما نۇسقاسىنا نەگىزدەلگەن «Zaman-ai» CD ديسكىسى جارىققا شىعادى. قازاق تىلىندەگى ءاندى جارىققا شىعارعان سوڭ، حيروسەمي الەمدەگى يادرولىق قارۋدى جويىپ، قازاقستانداعى پوليگوندى جابۋعا ماجبۇرلەگەن ازاماتتىق قوزعالىستىڭ قۋاتىن ءارى قاراي جالعاۋعا نيەت بىلدىرەدى. 2012 جىلى توحوكۋداعى جەر سىلكىنىسىنەن كەيىن ر.رىمباەۆا حيروسيمادا بىرنەشە كونتسەرتتەر، كەزدەسۋلەر مەن دارىستەر وتكىزدى. وسى ساپار كەزىندە ءانشى جاپون ورىنداۋشىسى ريەكو ميچيدامەن بىرگە اتال­عان ءاندى ورىندادى»، دەپ جازادى ن.ءادىلحانوۆا.

2016 جىلى قاراشادا ريەكو ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ حيروسيما سالتاناتتى قابىلداۋىندا وسى ءاندى شىر­قاعانىن دا ايتا كەتكەن ءجون. ەكى جىلدان كەيىن قازاقستاننىڭ سىرتقى ىس­تەر مينيسترلىگى ريەكونى ەلدەگى مادە­نيەت جانە ونەر قىزمەتكەرلەرىنىڭ مەرە­كەسىنە وراي وتكەن العاشقى «رۋحاني جاڭ­عىرۋ» فەس­تيۆالىندە «زامان-ايدى» جاپون تى­لىندە شىرقاۋ ءۇشىن ارنايى شاقىر­تىپتى.

 «جاپون تىلىندەگى اۋدارمانىڭ ارقا­سىندا، «زامان-اي» جاپونداردىڭ جۇرەگىنە جەتتى... وسى ءاننىڭ ارقاسىندا كوپتەگەن جاپوندار قازاقستاندا جۇرگىزىلگەن يادرولىق سىناقتار تۋرالى كەڭىرەك ءبىلدى»، دەيدى ريەكو مىرزا «Astana Times» گازەتىنە بەرگەن سۇحباتىندا.

ءان اۆتورلارى ۇلىقبەك ەسداۋلەت پەن تولەگەن مۇحامەدجانوۆ تۋىندىنى ءوز بيىگىندە ورىنداعانى ءۇشىن ريە­كوعا ءوز العىستارىن ايتىپ، ۇنەمى ناسيحاتتاپ جۇرەتىنىن دە ايتا كەتكەن ءجون. «مۋزىكا تۇتاس ءبىر الەم. ادامدار ءار تىلدە سويلەسە دە، مۋزىكا ارقىلى جاقىن قارىم-قاتىناس جاساي الادى»، دەيدى ولەڭ اۆتورى ۇ.ەسداۋلەت.

ريەكو 2019 جىلى 26 تامىزدا قازاق­ستانعا كەلگەن ەكىنشى ساپارىندا روزا رىمباەۆامەن كەزدەسىپتى دە. ريەكونىڭ ايتۋىنشا، ول انشىمەن قايتا كەزدەسەتىن كۇندى قاتتى ارمانداعان. ريەكو «زامان-اي» ءانىن 2019 جىلى 28 تامىزدا سەمەي قالاسىنىڭ ۇلتتىق مەديتسينالىق ۋنيۆەرسيتەتىندە وتكەن 14-ءشى قورشاعان ورتانى قورعاۋ، رادياتسيا جانە دەنساۋلىق كونفەرەنتسياسىندا شىرقاعان. كەلەسى كۇنى ول العاشقى يادرولىق سىناقتىڭ 70 جىلدىعى مەن سەمەي پوليگونىنىڭ جابىل­عانىنا 30 جىل تولۋىنا وراي وتكەن جەرگىلىكتى بەيبىتشىلىك سالتاناتىنا قاتىسىپ قايتىپتى.

مىنە، وسىلاي ءبىر ءان – ءبىر ۇلتتى وياتىپ، جۇباتىپ وتىر. ءبىر عانا ۇلت ەمەس يادرو­لىق قارۋدان زارداپ شەككەن كەز كەلگەن حالىقتىڭ زارى مەن مۇڭى وسى اندە جاتىر دەپ ۇققان دۇرىس. ءسوزىمىزدىڭ باسىندا «زامان-اي» ءان ەمەس – تاعدىر دەگەنىمىز دە سول شىعار.