– پارلامەنت VI شاقى­رى­لىم­نىڭ بەسىنشى سەسسيا­سىن اياقتادى. وسى ۋاقىت ارالى­عىن­دا بىرنەشە ماڭىزدى زاڭ جو­­باسى تالقىلانعانى بەلگىلى. وسى­­عان قىسقاشا توقتالىپ وتسە­­ڭىز.

– VI شاقىرىلىمداعى پار­لا­مەنتتىڭ بەسىنشى سەسسياسىندا سەنات 98 زاڭ جوباسىن قاراپ، قابىلدادى. ونىڭ ىشىندە 2 كودەكس، 3 كونستيتۋتسيالىق زاڭعا وزگە­رىستەر ەنگىزۋ، 8 دەربەس زاڭ، قولدانىستاعى 45 زاڭعا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ جانە 40 حالىقارالىق شارتتار مەن كەلى­سىم­دەردى راتيفيكاتسيالاۋ تۋرالى قۇ­جاتتار بار.

سەنات قابىلداعان زاڭدار حا­لىق­تىڭ يگىلىگىن كوزدەيتىن ەكو­نو­مي­كالىق دامۋدى، قوعامدىق تاتۋلىق پەن ساياسي تۇراقتىلىقتى قام­تا­ماسىز ەتۋگە باعىتتالعان. زاڭ­داردىڭ قاي-قايسىسى دا ەل ءومى­رى ءۇشىن ماڭىزدى ماسەلەلەردى قامتيدى. دەگەنمەن الەۋمەتتىك سالاعا ەرەكشە كوڭىل ءبولىندى. سو­نىڭ ىشىندە، حالىقتىڭ ءال-اۋقا­تىن جاقسارتۋ، از قامتىلعان وتباسىلار مەن كوپبالالى وتبا­سى­­لارعا مەملەكەتتىك قولداۋ ما­سە­­لەسى باستى نازاردا بولدى. قا­بىل­دانعان زاڭنامالار اتاۋ­لى الەۋەتتىك كومەك كورسەتۋ تە­تىك­­­تەرىن جەتىلدىرۋگە، كوپبالا­لى انالاردىڭ ءبىرىنشى كەزەكتە تۇرعىن ءۇي الۋىنا، تابىسى از قىز­مەتكەرلەرگە سالىق جۇك­­ت­ەمە­سىن تومەندەتۋگە، پەدا­گوگ­تەردىڭ ەڭبەكاقىلارى مەن ستۋدەنتتەردىڭ ستي­پەنديالارىن ارت­تىرۋعا، جۇمىس ىستەيتىن جاستاردى جالعا بەرى­لەتىن تۇرعىن ۇيمەن قامتۋعا جانە باسقا دا سالالارداعى ماسە­لە­لەر­دى شەشۋگە مۇمكىندىك بەرەدى.

الەۋمەتتىك سالاعا قاتىستى قا­بىلدانعان زاڭدار قارجىلىق تۇر­­عىدان تولىق قامتاماسىز ەتىل­­گەن. رەسپۋبليكالىق بيۋدجەت پارامەترلەرىن قاراۋ كەزىن­دە ءبى­لىم بەرۋ، دەنساۋلىق ساق­تاۋ، باس­قا دا الەۋمەتتىك باعىت­تار بو­يىنشا شىعىستار ۇلعاي­تىل­دى. اگرو­ونەركاسىپتىك كەشەن­دى، كا­سىپ­­كەرلىكتى دامىتۋدى قولداۋعا قا­­تىستى قولدانىستاعى زاڭ­نا­ما­لار جەتىلدىرىلدى.

قۇقىق قورعاۋ جۇيەسىن، اكىم­شى­لىك، قىلمىستىق زاڭ­نا­مانى جەتىلدىرۋ، سونداي-اق دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنا دا قاتىستى بىر­قاتار زاڭ مەن كودەكس سەناتورلار قولداۋىنا يە بولدى. قورىتا ايتقاندا، پارلامەنت بە­سىنشى سەسسيادا حالىقتىڭ مۇڭ-مۇق­تا­جى مەن مەملەكەتتىڭ دامۋىنا قاجەت­تى زاڭداردى قابىلدادى دەسەك ارتىق ايتقاندىق ەمەس.

– بيىلعى قابىلدانعان زاڭ­دار­دىڭ ىشىندەگى شوقتىعى بيىگى – سايلاۋ جانە ساياسي پارتيالار تۋرا­لى زاڭ جوبالارى. اتالعان زاڭ جوبالارىن تالقىلاۋ با­رى­­­­سىن­دا قانداي ماسەلەلەر ەسكە­­­­­رىل­­دى؟ بۇل زاڭدار ەلدىڭ دا­مۋى­­­نا قالاي اسەر ەتپەك؟

– سەناتتا قابىلدانعان زاڭ­­داردىڭ ىشىندە ازامات­تا­رى­­مىز­دىڭ مەملەكەتتىك جانە قو­عام­دىق ومىر­گە بەلسەنە ارالاسۋ مۇم­كىن­دىگىن كەڭەي­تە­تىن زاڭ­نا­ما­لار توپ­تاما­سى بار. ما­سەلەن، جاس­تار مەن ايەل­دەردىڭ قوعامدىق-سايا­سي پرو­تسەس­تەر­گە قاتىسۋىن ىنتا­لان­­دىرۋ ماقساتىندا «قازاق­س­تان رەسپۋبليكاسىنداعى سايلاۋ تۋرا­لى» كونستيتۋتسيالىق زاڭىنا تولىقتىرۋلار ەنگىزىلدى. ءاربىر ساياسي پارتيا ءماجىلىس پەن ءماسليحات دەپۋتاتتىعىنا كانديداتتاردى تىركەۋ ءۇشىن ۇسىنعان كەزدە جاستار مەن ايەلدەر ءۇشىن بەلگىلەنگەن وتىز پايىزدىق كۆوتانى ساقتاۋعا مىندەتتى. بۇل ءوز كە­زەگىندە وسى ساناتتاعى ازامات­تار­دىڭ قوعامنىڭ ساياسي ومىرىنە بەل­سەندى قاتىسۋىن قامتاماسىز ەتەدى دەگەن ويدامىن.

الداعى ۋاقىتتا ساياسي پارتيالار قۇرۋ ءۇشىن 20 مىڭ پارتيا مۇ­شەسى بولسا جەتكىلىكتى. بۇل «ساياسي پارتيالار تۋرالى» زاڭعا ەنگى­زىلگەن جاڭا نورما. ساياسي پارتيا قۇرۋ ءۇشىن قاجەت پارتيا مۇشەلەرىنىڭ سانى ەكى ەسەگە، قىرىق مىڭنان جيىرما مىڭعا دەيىن قىسقاردى.

ءبىزدىڭ زاڭنامامىزدا بۇرىن قاراستىرىلماعان «پارلامەنتتىك كوپشىلىك» جانە «پارلامەنتتىك وپپوزيتسيا» ۇعىمدارى «قازاق­ستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پارلا­مەنتى جانە ونىڭ دەپۋتات­تا­رى­نىڭ مارتەبەسى تۋرالى» كونستي­تۋتسيا­­لىق زاڭعا ەنگىزىلگەن تولىق­تى­رۋلاردا كوزدەلگەن.

زاڭنىڭ ماقساتى – پارلامەنتتىك كوپشىلىك پەن پارلامەنتتىك وپپوزيتسيا قىزمەتىنىڭ قۇقىقتىق نەگىزدەرىن قامتاماسىز ەتۋ. جالپى بۇل زاڭ پارلامەنتاريزمدى ودان ءارى جەتىلدىرۋدەگى ماڭىزدى قادام.

– قوعامدا قىزۋ تالقىعا تۇس­­كەن تاعى ءبىر ماڭىزدى قۇ­جات – بەيبىت جيىندار وتكىزۋ تۋ­را­­لى زاڭ جوباسى. قۇجات ميتينگ ۇيىمداستىرۋ ماسەلەسىن قا­لاي وزگەرتپەك؟

– قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرە­زيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆ 2019 جىلعى حالىققا جول­­دا­ۋىندا ەلىمىزدى دامۋدىڭ جاڭا ساپالى كەزەڭىنە شىعارۋ مۇم­كىندىگى بەرىلىپ وتىرعانىن اتاپ ايتتى. ال ەكونوميكانى رەفور­مالاۋ ەلدiڭ قوعامدىق-ساياسي ءومiرiن جاڭعىرتۋ ارقىلى عانا icكە اساتىنىنا توقتالدى.

مەملەكەتتiڭ قوعامدىق-ساياسي ومiرiندە ازاماتتاردىڭ ءوز ويلارى مەن ۇستانىمدارىن جەكە نەمەسە توپتاسىپ بiلدiرۋi ەرەكشە ورىن الادى. ول نەگiزiنەن بەيبiت جينالىستار ارقىلى جۇزەگە اسىرىلاتىنى بەلگىلى. بۇل الەمدە كەڭiنەن تارالعان جانە ادام قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارىنا بايلانىس­تى حالىقارالىق قۇجاتتاردا شەشiمiن تاپقان.

قازاقستانداعى بەيبىت جيىندار وتكىزۋ تۋرالى زاڭ 1995 جىلى قابىلدانعان ەدى. الايدا ول كەزدە قابىلدانعان قۇجات قوعامنىڭ بۇگىن­گى دامۋ دەڭگەيىنە، ونىڭ سۇرا­نىستارىنا تولىق سايكەس كەل­مەيتىن ەدى. وسىعان بايلانىستى، پرەزيدەنتىمىز جولداۋدا ميتين­گتەر تۋرالى زاڭنامانى جەتiل­دi­رۋ تۋرالى تاپسىرما بەردى.

جاڭادان قابىلدانعان «قا­زاق­­ستان رەسپۋبليكاسىندا بەي­­بiت جينالىستاردى ۇيىم­داس­تى­­رۋ جانە وتكiزۋ ءتارتiبi تۋرالى» زاڭ پرەزيدەنت جولداۋىن icكە اسىرۋعا جانە بۇعان دەيىنگى زاڭ­دا جىبەرىلگەن ولقىلىقتاردى تۇ­زەۋگە باعىتتالعان. زاڭنىڭ قول­­­دا­نىستا بولعان بۇرىنعى زاڭ­­­­مەن سالىستىرعاندا تۇ­جى­­رىم­دامالىق تۇرعىدان دا، وسى سالا­داعى تۋىندايتىن قاتى­ناس­تار­­دى رەتتەۋدiڭ قۇقىق­تىق تەتiگi جو­نiنەن دە كوپ ايىر­ما­شىلىعى بار.

– بۇل زاڭدى قابىلداۋ بارى­سىن­دا كوپتەگەن قوعامدىق تال­قى­لاۋ وتكەنى بەلگىلى. پىكىر­تا­لاس بارىسىندا بەتتى بۇر­كەۋ ما­سە­­­لەسى دە كوتەرىلدى. ازا­مات­تار­­­دىڭ بۇل تالاپ-تىلەگى قان­­­­شا­­­لىقتى ەسكەرىلدى؟

– زاڭ جوباسىندا بەيبiت جينا­لىس­قا قاتىسۋشىلاردان ءوز بەتiن بۇركەمەۋدi، ونىڭ iشiندە بەت الپە­تiن تانۋعا كەدەرگi كەلتiرەتiن كيiم-كەشەكتi جانە وزگە دە زاتتار­دى پايدالانباۋدى تالاپ ەتۋ ۇيىم­داستىرۋشىعا مiندەت قىلىپ جۇكتەلگەن-ءدى. سول سەكىلدى، قۇجات­تىڭ العاشقى نۇسقاسىندا بەيبiت جي­نا­لىستى وتكiزۋ كەزiندە ۇيىم­داستىرۋشىعا بەت الپەتiن تا­نۋ­­عا كەدەرگi كەلتiرەتiن كيiم-كەشەك­تi جانە وزگە دە زاتتاردى پايدا­لا­نۋ­عا تىيىم سالىندى.

كەيىننەن سەناتتاعى تالقى­لاۋ­دان كەيىن بۇل نورمالار الى­نىپ تاستالدى. سەبەبi كەي جاع­داي­دا بەيبiت جينالىسقا قاتى­سۋ­شىلاردىڭ دەنساۋلىعىن ساق­تاۋ­عا بايلانىستى جەكە قور­عا­نىش قۇرالدارىن پايدالانۋ كاجەت­تi­لiگi تۋىنداۋى مۇمكiن. مۇن­داي جاع­دايدا جوعارىداعى نورما­لار ازا­ماتتاردىڭ قۇقىعىن شەك­تەي­­دi. سونداي-اق بەيبiت جي­نا­لىس­قا قاتىسۋشىنىڭ دەن­ساۋ­لى­­عىن ساقتاۋعا باعىتتالعان جەكە قورعانىش قۇرالدارىن پاي­دا­لا­نۋ­عا مۇمكiندiك بەرەتiن تو­لىق­تىرۋ ەنگىزىلدى.

– قوعامدىق تالقىلاۋدا ءجيى كوتە­رىلگەن تاعى ءبىر ماسەلە – بەي­­­بىت جيىن وتكىزەتىن جەر­دى بەل­­­­گى­لەۋ. بۇل تۇرعىدا زاڭ­نا­­ما­عا قانداي وزگەرىستەر ەنگى­زىل­دى؟

– بەيبىت جينالىستاردى ۇيىم­داستىرۋ جانە وتكىزۋ ءۇشىن ارنا­يى ورىنداردى بەلگىلەۋ جانە ونىڭ سانىنا قاتىستى سۇراقتار كوتە­رىلدى. ول قوعامدا دا كەڭىنەن تال­قىعا تۇسكەن بولاتىن. ونى ەسكەرە وتىرىپ ارنايى ورىندار مiندەتتi تۇردە ورتالىقتا ورنالاسۋى جانە ولاردىڭ سانى ۇشەۋ­دەن كەم بولماۋى تيiس دەگەن شەشiم قابىلداندى. قاتىسۋشى نەمەسە قاتىسۋشىلار تاراپىنان زاڭنىڭ بۇزىلۋى جويىلعان جاعدايدا بەيبiت جينالىستاردى جالعاستىرۋعا مۇمكiندiك بەرە­تىن ماڭىزدى نورمامەن تولىق­تى­رىلدى.

زاڭ ازاماتتاردىڭ ءوز ويىن بىل­دىرۋگە قاتىستى مۇم­كىن­دىك­تەرىن كەڭەيتىپ وتىر. ول ەلى­مىز­دىڭ قوعامدىق-ساياسي ومىرىندەگى وزگە­رىستەردى ەسكەرە وتىرىپ دەموك­رات­يالىق ۇدەرىستى جالعاس­تى­رۋعا باعىتتالعان باتىل قادام دەپ ايتۋعا بولادى.

– وسى زاڭ سەناتتا تالقى­لان­­­عاندا بىرنەشە تۇزەتۋ ەنگى­­زى­لىپ، ماجىلىسكە كەرى قاي­تا­رىل­­عانى ەسىمىزدە. وسى ورايدا، سە­نات­­تىڭ قوعام پىكىرىنە ەرەكشە نا­زار اۋدارعان باسقا دا زاڭ جو­با­­لارىنا توقتالا كەتسەڭىز.

– سەنات كەلىپ تۇسكەن زاڭ جو­بالارىن قاراۋ بارىسىندا 9 زاڭ جوباسىنا تۇزەتۋلەر ەنگىزىپ پار­لا­مەنت ماجىلىسىنە قايتاردى.

سەنات دەپۋتاتتارى ماجىلىس­تەن كەلىپ تۇسكەن زاڭ جوبالارىن وتە مۇقيات قاراستىرادى. ماجى­لىس­كە قايتارىلعان زاڭ جوبالارىنا سەنات ەنگىزگەن تۇزەتۋلەر ما­ڭىزدى جانە ولار الدىمەن حال­قىمىزدىڭ مۇددەسىن ەسكەرە وتى­رىپ قابىلدانادى.

ارينە قوعامنىڭ تال­قىلا­ۋى­نا ءتۇسىپ، ءارتۇرلى كوزقا­راستار مەن پىكىر تۋعىزاتىن زاڭ جوبالارىن قاراۋ بارىسىندا ازاماتتاردىڭ ۇسىنىس-پىكىرلەرى دە ەسكەرىلەدى. قا­زاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پار­لامەنتى، ونىڭ ىشىندە سەنات بار­لىق مەملەكەتتىك بيلىك ينستي­تۋت­تارى سياقتى الەمدى جاي­لا­­عان ىندەت تۇسىندا جۇمىس ىستە­ۋىنە تۋرا كەلدى. بۇرىننان قالىپ­تاس­قان جۇمىس ىرعاعى وزگەرىپ، قا­لىپ­تاسقان جاعدايعا بەيىمدەلە وتى­رىپ اۋقىمدى جۇمىستاردى ىسكە اسىردى. وعان جوعارىدا اتال­عان زاڭ جوبالارىن قاراۋ جانە قا­بىل­داۋ دالەل بولا الادى.

الداعى سەسسيا كەزىندە دە پار­­لا­مەنت الدىندا اسا جاۋاپتى ماڭىزدى زاڭ جوبالارىن قا­راۋ مىندەتى تۇر. سەناتتىڭ بۇل مىن­دەتتەردى ابىرويمەن اتقارىپ شى­عۋىنا تىلەكتەسپىن.

– اڭگىمەڭىزگە راحمەت.

اڭگىمەلەسكەن

اباي اسانكەلدى ۇلى،

«Egemen Qazaqstan»