پرەزيدەنت سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى، قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى، حالىقارالىق «الاش» ادەبي سىيلىعى مەن «پاراسات» وردەنىنىڭ يەگەرى، «اتى جوق كىتاپ»، ء«تىلىم قىشىپ بارادى»، «قىسىر اڭگىمە»، «اۋىزباستىرىق»، «نەمەنەڭە جەتىسىپ كۇلەسىڭ؟»، «مىڭ ءبىر مىسال»، پا، شىركىن، پاروديا!»، «باتپانقۇيرىق»، «سويلە دەسەڭ، سويلەيىن» اتتى 30-عا جۋىق ساتيرالىق كىتاپتىڭ اۆتورى، بەلگىلى ساتيريك كوپەن امىربەك قازاق ساتيراسىنىڭ وتكەنى، بۇگىنى ءھام ەرتەڭى تۋرالى وي تولعايدى.

– كۇلكى كۇنى قارساڭىندا 70-كە تولىپ جاتىر ەكەنسىز. قۇتتى بولسىن، اعا! شەرحان اعا مۇرتازا: «ۇلكەن عالىم ش. ەلەۋكەنوۆ 70 جاسقا تولىپ، الماتىداعى عالىمدار ۇيىندە مەرەيتويى وتكەندە ءوزى ايتىپ ەدى: «جەتپىس» دەگەن ەكى سوزدەن تۇرادى: «جەت»، ء«پىس» دەگەن»، – دەپ ەدى. «جەت» دەگەنى دۇرىس-اق. ء«پىس» دەگەنى... قاتەرلى. ءپىسىپ تۇرعان جەمىستى اركىم-اق جەپ قويعىسى كەلەدى...» دەگەن ءتامسىلى ويعا ورالادى. ءوزىڭىزدى قاي جاستامىن دەپ سەزىنەسىز؟
– جەتپىسكە جەتكەن دە بار، جەتپەگەن دە بار. شۇكىرشىلىك. كۇمىس كومەي بۇلبۇل ءانشى روزا باعىلانوۆا اپاي 80 جىلدىق مەرەيتويىنا وراي رەسپۋبليكا سارايىندا كونتسەرت بەردى. داستارقان باسىندا التىنبەك قورازباەۆ اپايدىڭ قول-اياعىن جەرگە تيگىزبەي ماقتادى. ء«انىڭىز قانداي، ءسانىڭىز قانداي، بوركىڭىز قانداي، كوركىڭىز قانداي!» دەپ جەلپىندىرىپ كەلدى دە ءسوزىنىڭ سوڭىندا ء«سىزدى سەكسەندە دەپ كىم ويلايدى؟!» دەدى. روزا اپاي شىرت ەتە قالدى. ء«اي، التىنبەك، – دەدى، – مەن سەكسەندە ەمەس، جەتپىس توعىزدامىن!» سويتسەك اپايىمىزدىڭ سەكسەنگە تولۋىنا ءالى ەكى اي بار ەكەن. وسى وقيعانى اقىن اعام قادىر مىرزا الىگە ايتىپ ەدىم، ول كىسى: «ايەلدەردىڭ سولاي سويلەۋى – زاڭدىلىق! – دەدى قىسقا قايىرىپ. – مىسالى، ءۇش جاسار قىزدان «جاسىڭ نەشەدە؟» دەپ سۇراشى. «ەكىدە» دەپ ايتادى».
مەنىڭ ەندى ەركەك اتىم بار عوي، الپىس توعىزدا ەمەس، جەتپىستەمىن. اقىن اعام ءشومىشباي ساريەۆ ەلۋ جاسقا تولعان كۇنى مادەنيەت ءمينيسترى بولعان عۇلاما قايراتكەر ءمۇسىلىم بازارباەۆقا تەلەفون شالىپ، «اعا، بۇگىن مەنىڭ تۋعان كۇنىم، ەلۋ جاسقا تولدىم!» دەسە، جارىقتىق: «ەلۋگە كەلسەڭ، جەتپىسكە قالاي كەلگەنىڭدى بىلمەي قالاسىڭ» دەپتى. سالدەن سوڭ اكادەميك زەينوللا قابدولوۆقا قوڭىراۋلاتىپ: «مەن ءشومىشباي شاكىرتىڭىزبىن عوي، اعا. بۇگىن ەلۋ جاسقا كەلدىم!» دەسە ۇستازى: «اينالايىن، ءشومىشباي، سول ەلۋىڭدى ەكى-ءۇش كۇنگە بەرە تۇرشى!» دەپتى. قايتا ورالماس قايران، 25 قايدا؟ اقىن اعام سابىرحان اسانوۆ جىرلاعانداي: «شىركىن، ءبىزدىڭ جاستىق شاق قايدا قالعان؟ شۇيگىنى جاپىرىلعان سايدا قالعان!».
– بەلگىلى اقىن، سىقاقشى مىڭباي ءراشتىڭ وزىڭىزگە ارناعان
«و، – و، – و، كوپەن كەلە جاتىر...كوپەن بارا جاتىر!..» دەگەن ولەڭىندە مىناداي جولدار بار:
«– ويحوي! انە… كوپەن كەلە جاتىر!..
وي، كورەرمەنىن كۇلكىگە كومىپ تاستادى-اۋ!
– ايتسا ايتقانداي، كوپەن دارا باتىر!
– وۋ، ول ەندى قايدا بارا جاتىر؟..». وسى سۇراققا نە دەپ جاۋاپ بەرگەن بولار ەدىڭىز؟
– وسىدان ون جىل بۇرىن شەرحان مۇرتازا ۇستازىما كەزدەسە كەتىپ: «اعا، الپىسقا كەلدىم!» دەپ قۋانا امانداسپايمىن با؟ ول كىسى باجىرايا قارادى دا، «نە ءبىتىرىپ كەلدىڭ؟» دەدى. جۇرەگىم توقتاپ قالا جازدادى. شىنىندا، نە ءبىتىردىم؟ ەلۋگە تولعان شاعىمدا ءابىش كەكىلباي ۇلى اعام «كوپەن، قالامىڭدى تاستاما، سەن قازاققا كەرەكسىڭ!» دەپ ەدى. سوندا ءبىر ءسات ويلانعانمىن. قازىر بىلاي باجايلاپ، وزىمە ءوزىم سىن كوزبەن قاراسام، سوعىستىڭ سوڭعى جىلدارىندا جارالانعان جاۋىنگەردەي جاتىپ قالعانىمدى بايقايمىن. ء«ومىر – كۇرەس، ءومىر – مايدان» دەيمىز. ءتالىم بەرىپ، تاربيەلەگەن تەمىربەك قوجاكەەۆ اعايىمىز سانامىزعا سىڭىرگەندەي، «ساتيراداي قاھارلى قارۋدى قولدان تۇسىرگەن» ەمەسپىن. ول جاعىن كەلتە قايىرماي كەيىنىرەك ايتارمىن، اينالايىن. اقىن تۇرسىنزادا ەسىمجانوۆ ءبىر سۇحباتىندا: «جالپى مەنىڭ جازعاندارىم 90 توم، كەيىنگى ۇرپاق وقي جاتار» دەگەنى ەسىمدە. مەن دە سول سياقتىمىن-اۋ... توقسان توم بولماسا دا توعىز تومىمدى باسپاعا دايىندادىم.
– ماسەلە كىتاپتىڭ وقىلۋىندا دەيسىز عوي...
– قايراتكەر قازاق بەكەت تۇرعاراەۆ ءبىر كەزدەسكەنىمدە: ء«بىز ەندى جازعان-سىزعانىمىزدى جيناقتاپ، دايىندالۋىمىز كەرەك. كوزىمىز كەتسە، مۇرامىزدى كىم ىزدەپ، كىم سۇرىپتايدى؟» دەدى. وزىنەن گورى ماعان جاناشىرلىقپەن ايتتى-اۋ، ءسىرا؟ ءابدىلدا تاجىباەۆ اتامىز مەڭزەگەندەي «كەشەدەن بۇگىنگە كەلگەن» ۇرپاقپىز. ەرتەڭگە نە دەپ بارامىز؟ قاي مۇرامىز حالىقتىڭ اۋزىندا جۇرەدى؟ قازاق ادەبيەتىنىڭ كلاسسيگى عابيت مۇسىرەپوۆ 5 تومدىق تاڭدامالى شىعارمالارىن باسپادان شىعارعاندا، سىنشىلار قاۋىمى ونىسىن قومسىندى. ازسىندى. «مۇحتار اۋەزوۆتىكى – 20 توم، ءسابيت مۇقانوۆتىكى – 12 توم. سىزدىكى – بەس-اق توم. بۇل قالاي؟ بولمايدى، عابە. قۇرىعاندا 10 تومدىعىڭىزدى دايىنداڭىز» دەپ جاناشىرلىق تانىتتى. مىنە، قىزىق. ەكى-ءۇش جىلدان سوڭ جارىقتىق عابەڭ 5 تومىن سۇرىپتاپ 3 تومعا ءتۇسىردى. تاڭعالعاندارعا ءسوز زەرگەرى بىلاي جاۋاپ بەرگەنىن بىلەم: «وسى 3 تومىمنىڭ ىشىندەگى ەكى اڭگىمە جيىرما جىلدان سوڭ وقىلا ما، وقىلماي ما؟ بىلمەيمىن». «كوپەن قايدا بارا جاتىر؟» دەيسىڭ. كەيىنگى ۇرپاق سىن-سىقاعىمدى قابىلداي ما، قابىلداماي ما؟ مىنە، گاپ قايدا؟
– بىزدەگى قازىر كەمشىن نارسە نە؟
– جاپان دالانى جاڭعىرتىپ جىر توككەن اقىن تايىر جاروكوۆتىڭ جارى ءمۇنيرا اپايدىڭ ەستەلىگىندەگى ءتالىم الاتىنداي تاماشا وقيعانى ەسكە تۇسىرەيىن. تايىر اعانىڭ جالىنداپ تۇرعان جاس كەزى. بۋى كەپپەگەن جاڭا جىرىن رەداكتسياعا اپارسا، ءىلياس جانسۇگىروۆ اعاسى دا ءوز ولەڭدەرىن اكەلگەن ەكەن. اعالى-ءىنىلى ەكەۋى ويدا-جوقتا توعىسادى. ىلەكەڭنىڭ دۇنيەسىن رەداكتسيا باسشىلارى قۋانا قابىلدايدى. سول ارادا تايىر جاروكوۆ ولەڭىن داۋىستاپ وقيدى. قۇلاق قويىپ مۇقيات تىڭداعان ءىلياس اعاسى: «قوي، مەنىڭ ولەڭىمدى قايتىپ بەر دە، تايىردىڭ پوەزياسىن باسىڭدار. مەنىكىنەن گورى تايىردىڭ ولەڭى ءتاۋىر ەكەن. مەنىڭ ولەڭدەرىم تۇرا تۇرسىن، وبال جاسامايىق» دەپ قويار دا قويماي وزىنىكىن قايتىپ العان. قازىر بىزدە قامقورلىق جاعى قارا جاياۋ قالعان-اۋ! كەمشىلىگىمىز – وسى. «سەنىڭ اتىڭ تۇرا تۇرسىن، مەنىڭ اتىم جۇرە تۇرسىنعا» كوشىپ، ءوز اربامىزدى ورگە سۇيرەۋگە پەيىلمىز.
– سەمسەر ءتىلدىڭ سەركەسى سەيىت كەنجەاحمەتوۆ اعامىز: «كۇلە ءبىلۋ – ءومىر، كۇلدىرە ءبىلۋ – ونەر، كۇلكى بولۋ – ءولىم» دەگەن ەكەن. قازاق قاشاندا كۇلە دە، كۇلدىرە دە بىلگەن حالىق قوي. قازىر جۇرت كۇلكىمىز وزگەرىپ كەتتى دەپ ءجۇر؟ كۇلدىرەم دەپ ءبۇلدىرىپ الاتىن ساتتەر كوپ... قازىرگى كۇلكىنىڭ سيقى – قيقى-جيقى. كۇلكىنىڭ قۋاتىمەن شىجعىرۋ نەگە جوق؟
– ساتيرانىڭ دەنى ساحناعا ساياق كەتتى. ۇيىرىنەن ۇركىپ قاشقان جىلقىداي، جۋىق ارادا قايىرۋ قيىن. قازاقستاندا قازىر ون سەگىز ءازىل-سىقاق تەاترى بار. ءبارى – جەكەمەنشىك. قوعامدىق كەسەلدى قوپارىپ سىناۋعا قاۋقارسىز. نە بولسا سونى كۇلكىگە اينالدىرۋعا تىرىسىپ، تىراشتاناتىنىن قايتەرسىڭ. كودي-ءسودي، كور-جەر، پىتىقى-شىتىقىنى تىلگە تيەك ەتكەننەن كۇلكىنىڭ كۇنى شىعا قويا ما؟ كوڭىل كوتەرەتىن كوركەم دۇنيەنى كوجە-قاتىققا اينالدىرىپ العان سىڭايلى. الەمگە ايگىلى تۇرىك ازىلكەشى ءازيز نەسين ماسكەۋگە كەلگەندە يۋري نيكۋليننىڭ كومەديا كەشىن ەكى ساعات كورىپ ءبىر رەت تە ەزۋ تارتپاسا كەرەك. سونىڭ سەبەبىن سۇراعاندا، بىلاي جاۋاپ قايىرعان: «سىزدەردىڭ قوعامدارىڭىز – زيالى، تاربيەلى قوعام. ونىڭ بويىندا ءبىزدىڭ قوعامداعىداي مەرەز جوق، سوراقىلىق جوق. سىزدەر ءوز قوعامدارىڭىزعا ريزاسىزدار، ونى قۇرمەتتەيسىزدەر. سىزدەر قاسيەتتى قوعامدارىڭىزعا لايىق ەمەس، جەكەلەگەن كىسىلەردىڭ تەرىس قىلىقتارىن اشكەرەلەپ كۇلەسىزدەر. ال ءبىز وزىمىزدەگى كاپيتاليستىك قوعامنىڭ بىزگە، كەيىنگى ۇرپاعىمىزعا جاساپ وتىرعان زۇلىمدىقتارىن، كەساپاتتارىن اشكەرەلەپ كۇلەمىز. سىزدەر ءوز قوعامدارىڭىز ءۇشىن ءومىر سۇرەسىزدەر. ءبىز ءوز قوعامىمىزدى جويۋ ءۇشىن ءومىر سۇرەمىز! سىزدەر كۇلگەندە – كوزدەرىڭىزدەن جاس اعادى. ءبىز كۇلگەندە – كوزىمىزدەن قان اعادى!».
اندا-ساندا اتويلاپ قوياتىن ءبىزدىڭ ءازىل-سىقاق تەاترىمىز كوزىمىزدەن قان اعىزاتىن كۇلكىگە بارا الماي ءجۇر. ۇساق-تۇيەك كۇلكىگە ءماز بولاتىن باقىتتى جۇرتقا اينالۋ ءۇشىن اۋەلى قوعامداعى قوقىستى سىن-سىقاقپەن سىپىرىپ تازارتقان ءجون. وپەرا تەاترى بار. بالەت تەاترى بار. دراما تەاترى بوي كوتەرۋدە. ەندى نە جوق؟ مەملەكەتتىك ساتيرا تەاترى سالىنسا كەرى تارتقاندى بەرى تارتىپ، اباي ايتقانداي، «تولىق ادامداردىڭ» توبىن كوبەيتۋگە سەپتىگى تيەر ەدى.
– ء«تىلىنىڭ ۇشىمەن سويلەيتىن ادامدار بار، جۇرەگىنىڭ ىشىمەن سويلەيتىن ادامدار بار» دەپسىز. وسىنىڭ قايسىسىندا ساتيرا كوبىرەك دەپ ويلايسىز؟
– سىرت كوز – سىنشى. وسىپ سويلەسەڭ دە، كوسىپ سويلەسەڭ دە، ءبوسىپ سويلەسەڭ دە ەل-جۇرت ەلەگىنەن وتكىزىپ بايقاپ وتىرادى. جۇرەكتەگى ءازىل ءجۇزىڭدى نۇرلاندىرادى نەمەسە سۇرلاندىرادى. ەڭ ۇلكەن يۋمور – ەمەۋرىن. ەمەۋرىن تانىتۋدىڭ ءوزى شىندىق بولسا شىمبايىنا باتىرىپ شىمشىپ العاننان جامان. وسپاعىڭ وسپادارسىز بولسا، ەڭ اۋەلى كۇلكىگە ءوزىڭ ۇشىرايسىڭ. سىن-سىقاق وزەگىڭدى ورتەپ، جۇرەگىڭدى تىلگىلەگەننەن كەيىن عانا تۋىندايتىن جانر. ءتىلىنىڭ ۇشىمەن سويلەيتىندەر كىم؟ نەمكەتتىلەر. جانى اشىمايتىندار. جاۋاپسىزدار.
– ءبىر اڭگىمەڭىزدە: «قىرىققا دەيىن «كوپەن كەلە جاتىر!» – فەلەتوننىڭ نىسانى، ءداۋىرى ەدى. قازىر فەلەتون جانرى جوعالدى، بۇگىندە ساحنالىق ساتيرا العا وزدى» دەدىڭىز. ساتيرالىق جانرلارعا جان ءبىتىرۋ ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك سوندا؟.. «ون سىقاقشى جابىلىپ وسپانحاننىڭ ورنىن تولتىرا المايدى» دەگەن ءسوزىڭىز تاعى بار. نەگە ساتيرادا جاستار جاعى جوقتىڭ قاسى؟
– اتى-ءجونىن اتاپ، ءتۇرىن تۇستەپ، اۋىر قىلمىسىن ايعاقتاپ، جەگەنىن جەلكەسىنەن شىعاراتىنداي ماسقارالاپ جازاتىن فەلەتون جانرىنىڭ جانازاسىن شىعارىپ، جەرلەگەلى قاي زامان. ساتيرالىق رومان، پوۆەستەرىڭىز جان ساقتاۋ بولىمىندە جاتىر، جەكە پالاتاعا شىعاتىن ءتۇرى جوق. پاروديا، ەپيگراممالارىڭىزعا دا «تۇماۋ» تيگەن. سىرقات. ءالجۋاز. نەگە؟ قالجىڭباستار قاتارى سيرەگەن، ساتيرادا ساپ تۇزەيتىن سارباز كەم. ءوزىم كوزىن كورىپ، ارالاس-قۇرالاس بولعان سىقاقشىلار كىم ەدى؟ اسقار توقماعامبەتوۆ، قالتاي مۇحامەدجانوۆ، ءجۇسىپ التايباەۆ، شونا سماحان ۇلى، ءوسپانالى يماناليەۆ، وسپانحان اۋباكىروۆ، ۇمبەتباي ۋايدين، قاجىتاي ءىلياس ۇلى، سەيىت كەنجەاحمەت ۇلى، ەسەنجول دومباەۆ، مارات نۇرقاليەۆ، ساقتاپبەرگەن الجىكوۆ، تاڭداي كەنەي، تولەندى نۇرمۇحامەدوۆ، جانعالي مەيماندوسوۆ، جۇماتاي سابىرجان ۇلى، بەكتۇرسىن ماديەۆ... بۇگىندە ءبارى باقيلىق. توقسانعا تاياعان مىڭباي ءراش، عابباس قابىش ۇلى، تابىل قۇلياس، الپىستىڭ ار جاق، بەر جاعىنداعى تولىمبەك الىمبەك ۇلى، بەرىك سادىر، ەرماحان شايقى، مۇحتار شەرىم جانە جەتپىستىڭ جەلكەسىنە مىنگەن دوقتىرحان تۇرلىبەك، الپىسباي بورانباي، ءورىس ياشۇكىرقىزى عانا قالدى. قازاق ساتيراسى جۇتتان كەيىن ەندى-ەندى ەسىن جيناپ جاتقان ەل سياقتى. لەۆ تولستوي «ورىس ادەبيەتى مەنەن كەيىن ءبىراز جىل دەمالادى» دەگەن ەكەن. سول سياقتى قازاق ساتيراسى دا وسپانحاننان كەيىن دەمالىپ جاتىر-اۋ؟..
– وسى ورايدا وسپانحان اعامىزدىڭ ء«بىر ۇرىنى ءبىر ۇرى ۇردى. ءبىر ۇرى قاراپ تۇردى» دەگەن جاڭىلتپاشى ەسكە تۇسەدى. كوپ جاعدايدا جاڭىلتپاش دەگەنىمىز ءتىلى «ر»-عا كەلمەيتىن كىشكەنتاي بالالار ءۇشىن ويلاپ تابىلعان، سابيلەردىڭ ءتىلىن جاتتىقتىراتىن دۇنيە دەسەك تە، ەكىنشى جاعىنان ەرەسەكتەردىڭ وزىنە ەزۋ تارتقىزاتىن ونەر عوي. جاڭىلتپاش ايتقىزۋدان نەگە بايقاۋ وتكىزىلمەيدى ەكەن؟
– راتبەك قاجى ايتقانداي، «وتە ورىندى ۇسىنىس!» بۇگىنگى بالالاردىڭ ءتىلى «ر»-عا كەلگەنمەن الىپپەدەگى قىرىق ەكى ءارىپتىڭ ونشاقتىسىن ايتا المايدى. جاڭىلتپاشتان جارىس ۇيىمداستىرۋ كەرەك. بۇل – انا تىلىنە قۇرمەت. ءتىل سىندىرۋ وڭاي ەمەس. جاس كەزىمىزدە جاتتاعان جاڭىلتپاشتار ەسىمىزدە.
«تاۋعا قايىڭ بىتەدى تال ارالاس،
جاڭبىر جاۋىپ كەلەدى قار ارالاس،
ءبىر توپ كەمپىر كەلەدى شال ارالاس،
ءبىر توپ قىزدار كەلەدى بالا ارالاس،
ءبىر توپ سيىر كەلەدى تانا ارالاس،
ءبىر توپ تۇلپار كەلەدى شاڭ ارالاس،
ءبارى ارالاس، قۇداي-اۋ، ءبارى ارالاس».
جاڭىلتپاش جازۋدى وساعاڭ دامىتتى. «اسىلعازى باسىن قوسىپ ەدى، اسىلعازىنىڭ قاسىنداعى قاسىمعازى دا اسىعا باسىن قاسىدى». بۇل – جاعىمپاز تۋرالى جاڭىلتپاش. كەيىنىرەك بەيسەنباي ءىنىمىز دامىتتى. «جاعاجايدا قاماجاي جاتىر. جاعاجايداعى قاماجايدىڭ قاسىندا قاراعايداي كارى اعاي جاتىر. قاراعايداي كارى اعاي قاماجايعا بىردەڭە دەۋگە جاراماي جاتىر». قانشا اسپەتتەسەك تە باياعى بابالارىمىزدىڭ جاڭىلتپاشىنا جەتپەيدى. «الپىس التى الا باسپاق باقتىم. الپىس التى الا باسپاقتىڭ ىشىندە ءبىر تارعىل تارعاق باس اق باسپاق بار. سول تارعىل تارعاق باس اق باسپاقتى مەن تارعىل تارعاق باس اق باسپاق دەمەگەندە، كىم تارعىل تارعاق باس اق باسپاق دەيدى؟».
جاڭىلتپاشتى عانا ەمەس، باياعى زامانداعى بابالارىمىزدىڭ وتانسۇيگىشتىك رۋحتا جازىلعان جاۋىنگەرلىك جىرلارىن جاستاردىڭ بويىنا ءسىڭىرۋ ءۇشىن مەكتەپتە ءپان رەتىندە ەنگىزۋ كەرەك. «وڭعار ورالار، وڭعار ورالماسا ومار ورالار، ومار ورالماسا ولار ورالار» دەگەندەي ءتىل سىندىرتىپ ءتىرى ءداستۇرىمىزدىڭ ورتاعا ورالۋى – بالالار ءۇشىن باق-داۋلەتتىڭ ءبىرى.
– قالتاي مۇحامەدجانوۆ: «ارا» جابىلعانى – قازاق ساتيراسىنىڭ قارا جامىلعانى» دەدى. وساعاڭ: «ارا» – ارا بولادى، شاققان جەرى جارا بولادى» دەدى. «ارانىڭ» اتىنان باياعىدا ات ۇركەتىن؟ قازىرگى ءحالى قالاي؟
– جولعا تۇسكەن جورعاداي بوپ كەلە جاتقان قازاقستاننىڭ اياعىنا تۇساۋ سالاتىنداردى تۇقىرتۋ ماقساتىندا ايبارلى «ارا» جۋرنالىن قايتادان قالپىنا كەلتىرۋ قيىن با؟ ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ 2013 جىلى ءوز جولداۋىندا «ۇيىمداسقان قىلمىس پەن سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى كۇرەستە بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىن ءتيىمدى پايدالانۋ كەرەك» دەدى. ىزدەگەنگە – سۇراعان. Nur Otan پارتياسى توراعاسىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى باۋىرجان بايبەكتىڭ ۇيعارىمىمەن قازىر «ارا» رەسپۋبليكالىق «ايقىن» گازەتىنىڭ ىشىنەن شىعىپ كەلەدى. الپامىس باتىرداي اتاعى اڭىزعا اينالعان ايبارلى «ارانىڭ» قۇندىلىعى قانشا؟ ۇستازىمىز تەمىربەك قوجاكەەۆتىڭ قۇلاعىمىزعا قۇيعان ءسوزى بار: «كىمنىڭ كۇلكىسى باسىم بولسا – سونىڭ مىسى دا باسىم». نەمەسە ماكسيم گوركي ايتقانداي، «يۋمور اقىماقتاردى كۇلدىرۋ ءۇشىن ەمەس، كۇلكىگە جىعىپ، كەلەكەلەۋ ءۇشىن قاجەت».
الەمدەگى ازىلكەشتەردىڭ ورتالىعىنا اينالعان بولگاريانىڭ گابروۆو قالاسىندا ساتيرا جانە يۋمور ءۇيى بار. ونىڭ ماڭدايشاسىنا «الەمدى ساقتايتىن – ءازىل-سىقاق» دەپ تاڭبالاپ قويۋى تەگىن بە؟ تەگىن ەمەس. نەگە؟ ءازىل-سىقاق قوعامدى قوقىستان تازارتادى. ساقتايدى. «ەگەر مەنىڭ ءىشىمدى جارىپ كورسەڭ، جىلاۋىڭدى ۇمىتىپ شوشىر ەدىڭ» دەپ اباي قامىققانداي، قوعام ىشىندەگى ادام شوشىرلىق قوقىستى تازارتىپ ساقتايتىن – ساتيرا.
– رەسەيدىڭ م.جۆانەتسكي، م.زادورنوۆ، ە.پەتروسيان سياقتى مىقتى ساتيريكتەرىنىڭ ارقايسىسى ءبىر-ءبىر تەاتردىڭ ءرولىن اتقارادى. بىزدە وسى مەكتەپ نەگە قالىپتاسپاعان؟ ماسەلەن، قانى قايناپ تۇرعان قالجىڭدارىڭىزدى نەگە ءوزىڭىز ساحناعا شىعىپ وقىماسقا؟
– «قىز جىبەك» فيلمىندە بەكەجاننىڭ ويلانىپ تۇرىپ «نارتاۋەكەل!» دەيتىنى بار عوي. «نارتاۋەكەل!» دەيمىن بە؟ دەيمىن-اۋ!
– «حەمينگۋەي تىكەسىنەن تۇرىپ افريكالىق انتيلوپانىڭ تەرىسى ۇستىندە جازاتىن بولعان» دەيدى. حارۋكي مۋراكاميدىڭ سپورتپەن اينالىسقاندا شابىتى ويانادى ەكەن. قازاق قالامگەرلەرىنىڭ دە جازۋ ماشىعى ءبىر-بىرىنە ۇقساي بەرمەيدى. ءسىزدىڭ ەرەكشەلىگىڭىز نەدە؟
– ءار قالامگەردىڭ جازۋ ماشىعى ارقيلى. ورىستىڭ ۇلى مىسالشىسى كرىلوۆ ءازىل دۇنيەلەرىن اجەتحانادا وتىرىپ جازعان ەكەن. پۋشكين شە؟ كابينەتىنىڭ ءتورت بۇرىشىندا ءتورت ۇستەل تۇرعان. بىراق بايىز تاۋىپ ونىڭ بىرەۋىنە دە وتىرماعان. قىرمان باسقان ات سەكىلدى شىركوبەلەك اينالىپ ءجۇرىپ ولەڭىنىڭ ءبىرىنشى جولىن ءبىرىنشى ۇستەلگە، ەكىنشى جولىن ەكىنشى ۇستەلگە، ءۇشىنشى جولىن ءۇشىنشى ۇستەلگە، ءتورتىنشى جولىن ءتورتىنشى ۇستەلگە تۇسىرە بەرگەن. تىكەسىنەن تىك تۇرىپ شابىتىن شاقىرعان. الەم ادەبيەتىنىڭ كلاسسيگى لەۆ تولستوي تەرەزەسىنىڭ سىرتىندا ءوسىپ تۇرعان ەمەنگە قاراپ ەمىرەنگەن. كۇندەردىڭ كۇنىندە ۇلى جازۋشى دەمالىسقا كەتەدى دە ءۇيى مەن اۋلاسىن تازالاپ قويۋدى جۇمىسشىلارعا تاپسىرادى. ولار قايتەدى؟ تەرەزەگە جارىق تۇسىرمەيدى دەگەن ويمەن ەرتە زامانعى ەمەندى تامىرىمەن قوپارىپ الىپ تاستايدى. لەۆ نيكولاەۆيچ قايتىپ كەلسە – ەمەن جوق. ورنى تىپ-تيپىل. قالامى جۇرمەيدى. قاتتى اشۋلانادى. ەمەندى قايتا اكەپ ورنىنا وتىرعىزادى. سودان كەيىن عانا تولستوي قۇرىس-تىرىسىنان قۇتىلىپ، شابىتى ويانا باستاپتى.
«بايتەرەگىم – بايتاق ەلىم» دەگەن پوەمانىڭ اۆتورى، مەنىڭ اقىن قۇرداسىم نەسىپبەك ايت ۇلى وسىدان جيىرما جىلداي بۇرىن بايتەرەككە قاراماسا ولەڭ جازا المايتىن «اۋرۋعا» ۇشىرادى. ۇلى ادامدار ۇقساس بولادى عوي. مەن ونداي ەمەسپىن. ەمەنگە دە، ەشتەڭەگە دە قارامايمىن. پۋشكين سەكىلدى ءتورت ۇستەلىم دە جوق. ءتۇرت سايتانىم ءتۇرتىپ، يدەيا مەن وسپادارسىزدىڭ وبرازى كوز الدىما كورىنگەندە، جەلدەپ كەتكەن ەشكىدەي بولامىن. اعاشتىڭ ءىشىن ارالاپ نەمەسە وزەن بويىن ورلەي ءجۇرىپ ساتيرالىق دۇنيەمدى ساناما تۇسىرە بەرەمىن. جادىمدا جاتتالىپ قالعان جاتىپاتار سوزدەرىمدى ۇيگە كەلگەسىن قاس-قاعىم ساتتە قاعازعا تۇسىرە قويامىن. ءبىتتى. كوپ دۇنيەمدى جاتقا ايتاتىنىم دا وسىدان-اۋ؟ جۇرت اۋەلى جازادى سوسىن جاتتايدى. ال مەن اۋەلى جادىما ساقتاپ جاتتايمىن، سوسىن بارىپ جازامىن.
– كىمگە قارىزدارسىز؟
– وپپو-و-و! وسى سۇراقتى انەت بابا ءوزىنىڭ شاكىرتى قاز داۋىستى قازىبەككە قويعان ەكەن.
– اۋزى دۋالى ايدارلى بي اتاندىڭ. سەن بۇل دۇنيەدە كىمگە قارىزدارسىڭ؟ – دەسە، شاكىرتى:
– اۋەلى اللاعا قارىزدارمىن! – دەپتى.
– سوسىن؟
– اناما قارىزدارمىن. ول مەنى جارىق دۇنيەگە اكەلدى.
– سوسىن؟
– اكەمە. ول مەنى ءوسىردى، باقتى-قاقتى، وقىتتى، تاربيەلەدى.
– سوسىن؟
– حالقىما قارىزدارمىن. حالقىم مەنىڭ قادىرىمە جەتىپ كوتەرە ءبىلدى.
– تاعى؟
– ودان كەيىن وتانىما قارىزدارمىن. مەنىڭ بويىما تۋعان جەرىمدى، ەلىمدى ءسۇيىپ ەردى قادىرلەۋ سەزىمىن سىيلادى.
– تاعى دا؟
– ۇستازىم انەت بابا، سىزگە قارىزدارمىن. ءسىز مەنىڭ كوپ نارسەگە كوزىمدى اشتىڭىز.
مىنە، عيبراتتى اڭگىمە. مەكتەپ قابىرعاسىندا جۇرگەندە مەنى ادەبيەتكە باۋلىعان بەكبولات ءنادىروۆ اعايدى ۇمىتپايمىن. ونىنشى سىنىپتا ەركىن شىعارما جازىپ، ۇستازىمنان ۇرىس ەستىدىم. «وي، كوكسوققان، سەنەن اجەپتاۋىر ادەبيەتشى شىعا ما دەسەم، مىناۋىڭ نە؟» دەپ جازعانىمدى بەتىمە باستى. سويتسەم ماسقارا-اي، «ماركس» دەگەن ءسوزدى تاسىمالداپپىن. داپتەردىڭ وڭ جاعىنا «مار» دەپپىن دە، سىيماعان ەكى ءارىپتى جاڭا جولدان «كس» دەپ قونجيتىپ قويىپپىن. نەگىزى ءبىر بۋىندى ءسوزدى تاسىمالداۋعا بولمايدى عوي. ەسىمە تۇسسە ىشەك-سىلەم قاتىپ كۇلەم قازىر.
بۋىنىمىزدى بەكىتىپ، قابىرعامىزدى قاتايتقان ۇستازدارىمىز قانداي، شىركىن! قازمۋ-ءدىڭ رەكتورى اسقار زاكارين، ومىربەك جولداسبەكوۆ، جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىنىڭ دەكانى تاۋمان اماندوسوۆ پەن تەمىربەك قوجاكەەۆ، ءدارىس وقىعان كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى مالىك عابدۋللين، بەيسەمباي كەنجەباەۆ، زەينوللا قابدولوۆ، مارحابات تومانوۆ، ابدۋل-حاميد مارحاباەۆ، مىرزاتاي جولداسبەكوۆ، رىمعالي نۇرعاليەۆ اعالارىمىزدىڭ ءۇنى قۇلاعىمىزدىڭ تۇبىندە سايراپ تۇر... ەلى ءۇشىن ەمىرەنەتىن قايراتكەر قازاق امانگەلدى ايتالىنى سىرتتاي ۇستاز سانايمىن. سول كىسىنىڭ بايىپتى ويىمەن اڭگىمەمدى اياقتايىن. ۇندىستەر مەكەندەگەن كانادا دەگەن ەل بار. كانادا – ۇندىستەر تىلىندە «ەركىن ەل» دەگەن ماعىنا بەرەدى ەكەن. بەس عاسىر بۇرىن يسپاندار وتارلاپ، حالىق ساناعىن جۇرگىزگەندە ۇندىستەردىڭ سانى 14 ميلليوننان اسقان. قايسىبىر جىلى حالىق سانىن قايتا ەسەپتەگەندە سونشاما جەرگىلىكتى ۇلتتان 800 مىڭى عانا قالىپتى. سولاردىڭ ىشىندەگى ءبىر ميللياردەر كاسىپكەردەن ء«سىز بايسىز. بايلىق – باقىت پا؟» دەپ سۇراعاندا، ول «جوق، بايلىق باقىت ەمەس. عۇمىر بويى جيناعان بار بايلىعىمدى ەلىمنىڭ ءبىر كۇندىك تاۋەلسىزدىگىنە ايىرباستار ەدىم!» دەپ جاۋاپ بەرگەن. پاراسات-پايىمى سول ۇندىستەي قازاقتاردى ۇلتتىڭ ۇستازى دەپ ەسەپتەر ەدىم. قازاقستان قانشاما ۇلتتى باقتى، ماپەلەدى، ءوسىردى. ءبىز ەڭ ءبىرىنشى ەلىمىزگە قارىزدارمىز.
– ەمەن-جارقىن اڭگىمەڭىزگە راحمەت، اعا.
اڭگىمەلەسكەن
قاراشاش توقسانباي،
«Egemen Qazaqstan»
الماتىدا تۇتىنۋشىلار مۇددەسىن قورعاۋ ءۇشىن 5 مىڭداي سەرتيفيكات قايتىپ الىندى
ايماقتار • بۇگىن، 14:31
قوستاناي وبلىسىندا 5 كيلو ەسىرتكى تاركىلەندى
ايماقتار • بۇگىن، 14:26
الماتىنىڭ تاعى 50 مىڭ تۇرعىنى ساپالى اۋىز سۋعا قول جەتكىزەدى
ايماقتار • بۇگىن، 14:20
ماڭعىستاۋ وبلىسىندا جۇمىسسىزدىق دەڭگەيى 5% قۇرادى
ايماقتار • بۇگىن، 14:00
زەينەتاقى جيناقتارىن قالاي تەكسەرۋگە بولادى؟
ەكونوميكا • بۇگىن، 13:33
رۋحانيات • بۇگىن، 13:32
قوستاناي ارحيۆىنە تاتارستاننان قۇندى قۇجاتتار اكەلىندى
رۋحانيات • بۇگىن، 13:10
گەرمانيا كارانتيندى 14 اقپانعا دەيىن ۇزارتتى
الەم • بۇگىن، 12:53
سيتسيليادا تۇرعىن ۇيلەر 1 ەۋرودان ساتىلىپ جاتىر
الەم • بۇگىن، 12:50
مەملەكەتتىك باسقارۋ اكادەمياسىنىڭ تۇلەگى الماتىداعى Nur Otan فيليالىن باسقارادى
تاعايىنداۋ • بۇگىن، 12:45
وتكەن جىلى 99 مىڭنان استام ادام جۇمىسىنان ايىرىلۋىنا بايلانىستى تولەم الدى
قوعام • بۇگىن، 12:31
ۇرىلار 3 ملن تەڭگەنىڭ مۇلكىن قولدى ەتكەن
ايماقتار • بۇگىن، 12:26
جوتەلدى اراق بۋىمەن ەمدەۋگە بولا ما؟
قوعام • بۇگىن، 12:20
دۋبايدان ۇشىپ كەلگەن جولاۋشىدان كوروناۆيرۋس تابىلدى
قوعام • بۇگىن، 12:16
قۋات حاميتوۆ ينتەرنەتكە قوسىلا الماعاندىقتان سوت وتىرىسى كەيىنگە قالدىرىلدى
قازاقستان • بۇگىن، 12:07
21 قاڭتاردا سەناتتىڭ كەزەكتى وتىرىسى وتەدى
پارلامەنت • بۇگىن، 12:06
ومىرزاق شوكەەۆ تۇركىستاندا جۇرگىزىلىپ جاتقان قۇرىلىس نىساندارىن ارالادى
ايماقتار • بۇگىن، 12:03
اياگوزدە 5 قاباتتى 60 پاتەرلى ەكى تۇرعىن ءۇي باستاۋ الادى
ايماقتار • بۇگىن، 11:58
ماعزۇم مىرزاعاليەۆ قاراعاندىلىقتارعا جاڭا ەكولوگيالىق كودەكستى تانىستىردى
ايماقتار • بۇگىن، 11:55
اتىراۋدا سوتتالعان ازامات ەرىكتىلەر قاتارىنا قوسىلدى
ايماقتار • بۇگىن، 11:47
مونارحيانى سىناعان تايلاندىق 43 جىلعا سوتتالدى
الەم • بۇگىن، 11:46
گلۋبوكوە اۋدانى اۋىزسۋمەن قامتاماسىز ەتىلەدى
ايماقتار • بۇگىن، 11:37
بالالاردى ۆاكتسيناتسيالاۋعا قاتىستى جالعان اقپارات تارادى
قازاقستان • بۇگىن، 11:30
الماتىلىقتار 80 ميلليون تەڭگە شاماسىنداعى قارىزدارىن تولەمەيتىن بولدى
ايماقتار • بۇگىن، 11:29
ەلىمىزدە 6 كۇننىڭ ىشىندە 54 ادام كوروناۆيرۋستان كوز جۇمدى
قازاقستان • بۇگىن، 11:25
دونالد ترامپ جاڭا پارتيا قۇرعىسى كەلە مە؟
الەم • بۇگىن، 11:22
زاڭسىز ويىن بيزنەسىن ۇيىمداستىرعان الماتىلىق 4 جىلعا سوتتالدى
قوعام • بۇگىن، 11:16
قوعام • بۇگىن، 11:08
قوعام • بۇگىن، 11:07
قازاقستاندا 2021 جىلعى ۇبت سىناعى باستالدى
قازاقستان • بۇگىن، 11:06
شاڭعى سپورتى تۇرلەرىنەن بيىلعى الەم چەمپيوناتى كورەرمەنسىز وتەدى
سپورت • بۇگىن، 11:04
نۇرلان نىعماتۋلين جاقىن ارادا قابىلداناتىن زاڭدار تۋرالى ايتتى
ۇكىمەت • بۇگىن، 10:58
الىمعازى رايىمبەكوۆتى اقتىق ساپارعا شىعارىپ سالۋ ءراسىمى ءوتتى
رۋحانيات • بۇگىن، 10:55
ماجارستاندا تەگىن وقۋ ستيپەندياسىن قالاي الۋعا بولادى
ءبىلىم • بۇگىن، 10:45
تۇرمەدەگى ازاماتتان ەسىرتكى تابىلدى
ايماقتار • بۇگىن، 10:42
اۋىل شارۋاشىلىعى ءمينيسترى شۆەيتساريالىق كومپانيا وكىلدەرىمەن كەزدەستى
قازاقستان • بۇگىن، 10:32
قازاقستاننىڭ 6 وبلىسى «قىزىل» ايماقتا تۇر
قازاقستان • بۇگىن، 10:25
تۇزەۋ مەكەمەسىنە جولدانعان شۇجىقتان 24 SIM-كارتا تابىلدى
ايماقتار • بۇگىن، 10:18
دجو بايدەن اقش پرەزيدەنتى مىندەتىنە كىرىسۋ ءۇشىن ۆاشينگتونعا كەلدى
الەم • بۇگىن، 10:09
قازاقستاندا 25 مىڭنان اسا ادام كوروناۆيرۋستان ەمدەلىپ جاتىر
كوروناۆيرۋس • بۇگىن، 10:08
ديماش قۇدايبەرگەننىڭ «DIMASH DIGITAL SHOW» كونتسەرتى كورسەتىلەدى
قازاقستان • بۇگىن، 10:04
بالقاشتا اۋا ساپاسى ناشارلايدى
ەكولوگيا • بۇگىن، 09:57
باتىس قازاقستان: قىزىل ايماققا – ءبىر قادام
ايماقتار • بۇگىن، 09:45
اتىراۋ تۇرعىندارى ەكولوگيا مينيسترىنە «تابيعات» قورىن قۇرۋدى ۇسىندى
قازاقستان • بۇگىن، 09:34
الماتىدا ۇبت باستالدى: ەپيدەميالىق تالاپ باستى نازاردا
ءبىلىم • بۇگىن، 09:30
كوروناۆيرۋس: تاراز «سارى ايماققا» ەندى
كوروناۆيرۋس • بۇگىن، 09:30
تۇرمىستىق سىبايلاس جەمقورلىقتى جويۋ ماسەلەلەرى تالقىلاندى
قوعام • بۇگىن، 09:15
پنەۆمونيانىڭ 118 جانە 3 ءولىم جاعدايى تىركەلدى
قازاقستان • بۇگىن، 09:09
شىمكەنتتە «نۇرلى جەر» مەملەكەتتىك باعدارلاماسى اياسىندا 1 جارىم مىڭنان استام پاتەر ۇلەستىرىلەدى
ايماقتار • بۇگىن، 09:08
سۋ دوبىنان ايەلدەر كومانداسى جەڭىلىپ قالدى
سپورت • بۇگىن، 09:06
كوروناۆيرۋستان ءبىر كۇندە 948 ادام جازىلىپ شىقتى
قازاقستان • بۇگىن، 09:05
قازاقستاندا وتكەن تاۋلىكتە 1134 ادام كوروناۆيرۋس جۇقتىرعان
قازاقستان • بۇگىن، 09:00
سپورت • بۇگىن، 08:49
ايماقتار • بۇگىن، 08:47
وقيعا • بۇگىن، 08:45
جەتىسۋدا ىندەت جۇقتىرعاندار كوبەيدى
قوعام • بۇگىن، 08:43
ەلەكتروندى قىزمەت كورسەتۋگە كوشتى
ايماقتار • بۇگىن، 08:41
ەكونوميكا • بۇگىن، 08:40
ۇزدىكتەر تىزىمىندە كىمدەر بار؟
سپورت • بۇگىن، 08:30
سپورت • بۇگىن، 08:29
ون ءۇش جاسار وعلان ەرەسەكتەر اراسىندا ەل چەمپيونى اتاندى
سپورت • بۇگىن، 08:27
قوعام • بۇگىن، 08:26
رۋحانيات • بۇگىن، 08:23
رۋحانيات • بۇگىن، 08:21
ونەر • بۇگىن، 08:18
وقيعا • بۇگىن، 08:11
رۋحانيات • بۇگىن، 08:07
تسيفرلى كەلەشەك جانە ۇلتتىق قۇندىلىقتار
تەحنولوگيا • بۇگىن، 08:06
قوعام • بۇگىن، 08:03
جارنا تولەۋ قالاي جۇزەگە اسادى؟
قوعام • بۇگىن، 08:02
ۇقساس جاڭالىقتار