قالالار مەن ءىرى ەلدى مەكەندەردە ورنالاسقان ونەركاسىپ پەن اگروكەشەن كاسىپورىندارىنىڭ، سونداي-اق تۇرعىن ۇيلەر مەن قوعامدىق عيماراتتاردىڭ جۇمىس ىستەۋىنەن پايدا بولاتىن كارىز سۋىنىڭ قورشاعان ورتا مەن تۇرعىندارعا تيگىزەتىن زيانى از ەمەس. بۇعان جول بەرمەۋدىڭ باستى جولى كارىزدىك تازارتۋ قۇرىلعىلارىن (كتق) سالۋ بولماق. اقتوبە ايماعىندا اتالعان ءىستىڭ قازىرگى جاي-كۇيى سىن كوتەرمەيتىن جاعدايدا دەسەك، شىندىقتان اۋىتقىمايمىز. ياعني 2020 جىلعا دەيىن وڭىردە بۇل ماسەلەدە قوردالانىپ قالعان پروبلەمالاردى تىزبەكتەسەك، وعان ون ساۋساق جەتپەيدى. وسى ورايدا سوڭعى 4-5 جىلدان بەرى شەشىمىن تاپپاي جۇرگەن ماسەلەنىڭ ءمانىسىن ەڭ الدىمەن اقتوبە قالاسىنان باستاۋدىڭ ابدەن ءجونى بار. بۇل رەتتە اقتوبە وبلىسىنىڭ اكىمى وڭداسىن ورازالين 2020 جىلدىڭ 12 اقپانى كۇنى تۇرعىندارعا بەرگەن ەسەبى كەزىندە اقتوبە قالاسىنداع كتق جابدىعىنىڭ ەسكىرۋىنە بايلانىستى ونىڭ جاڭاسىن سالۋ قاجەتتىلىگىن اتاپ كورسەتتى. وبلىس باسشىسىنىڭ مالىمدەۋىنشە، ونىڭ تەحنيكالىق-ەكونوميكالىق نەگىزدەمەسى ازىرلەنۋدە. ايتسە دە ءدال قازىرگى كەزدە كتق-نىڭ جاڭا قۇرىلىسىن تولىق قارجىلاندىرۋ ماسەلەسى تولىق شەشىمىن تاپپاعان سىڭايلى. ەسەپ كەزىندە ايتىلعانداي، بۇل تۇرعىدا ازىرگە ينۆەستورلارمەن كەلىسىمدەر جۇرگىزۋ ءىسى عانا قولعا الىنعان.

تۇڭعىش پرەزيدەنت – ەلباسى ن.ءا.نازارباەۆ «قازاقستان جولى - 2050: ءبىر ماقسات، ءبىر مۇددە، ءبىر بولاشاق» اتتى جولداۋىن جاريالاعان كەزدە اقتوبە قالاسى بولاشاقتا ەلىمىزدەگى زاماناۋي ۋربانيستىك ءىرى ورتالىقتاردىڭ بىرىنە اينالاتىنىن اتاپ كورسەتكەنى ءمالىم. سونىمەن بىرگە رەسپۋبليكا ۇكىمەتىنىڭ «اۋماقتى ۇيىمداستىرۋ باس سىزباسىنىڭ نەگىزگى ەرەجەلەرى» تۋرالى قاۋلىسىنا جانە وڭىردەردى دامىتۋدىڭ 2020 جىلعا دەيىنگى باعدارلاماسىنا سايكەس اقتوبە ەلىمىزدىڭ ءبىرىنشى دەڭگەيدەگى حاب-قالالاردىڭ قاتارىنا كىرەدى. سونداي-اق اقتوبەنىڭ اگلومەراتسيا ورتالىعى ەكەنى دە ەلەۋلى ءجايت. ءسويتىپ، كوشى-قون اعىن جيىلەپ، رەسۋرستار مەن كاپيتالدار جانە وزىق تەحنولوگيالار شوعىرلانعان بەلسەندى ەكونوميكالىق ورتالىق جاعدايىندا زاماناۋي تالاپتارعا سايكەس كەلەتىن كتق باستى شارتتاردىڭ ءبىرى بولىپ قالا بەرمەك.

ءتۇيىپ ايتقاندا، اقتوبە اۋماقتىق اگلومەراتسياسىن دامىتۋ جونىندەگى ءىس-قيمىل باعدارلاماسى وبلىس ورتالىعىنا قوسا ءوڭىردىڭ ءىرى ەلدى مەكەندەرىندە كارىزدىك تازالاۋ قوندىرعىلارى قۇرىلىستارىن سالۋدى تالاپ ەتەدى. بۇل جونىندە ءىرى ونەركاسىپتىك اۋداندار – العا مەن حرومتاۋدان وزگە وڭىرلەردە كتق ماسەلەسى سەڭى سوگىلمەگەن كۇيىندە تۇر دەۋگە ابدەن بولادى. اتاپ ايتقاندا قوبدا، مۇعالجار، بايعانين، تەمىر، مارتوك جانە ويىل اۋداندارىندا كتق-نىڭ جوقتىعى اقتوبە وبلىسى بويىنشا ەكولوگيا دەپارتامەنتىنىڭ مامان-ساراپشىلارى جۇرگىزگەن تەكسەرۋلەر مەن تۇگەندەۋلەر كەزىندە بەلگىلى بولدى. بارىنىڭ ءوزى توزىعى جەتىپ، پايدالانۋعا مۇلدەم جارامسىز كۇيگە ءتۇسىپتى. سونىڭ سالدارىان اتالعان اۋماقتاردا لاس، سارقىندى سۋلار تازارتۋسىز قالپىندا جەر بەتىنە توگىلىپ تاستالعان. مۇنداي جاعدايدا باكتەريالىق ەلەمەنتتەر مەن حيميالىق قوسپالار قورشاعان ورتاعا، تۇرعىندار دەنساۋلىعىنا جانە وسىمدىكتەر مەن جانۋارلار دۇنيەسىنە زيانىن تيگىزۋى ابدەن مۇمكىن. ونىڭ اياعى ءار ءتۇرلى دەرتتەرگە اكەلىپ سوقتىرماسىنا كىم كەپىل. ويتكەنى سارقىندى سۋ ارقىلى جەرۇستى مەن جەراستى تابيعي سۋ كوزدەرى مەن رەسۋرستارى لاستانىپ، تۇتاستاي سۋ ەكوجۇيەسىنىڭ ءب ۇلىنۋ قاۋپىن تۋىنداتۋى عاجاپ ەمەس.

كتق-نىڭ جوقتىعىنان سۋلاندىرۋ مەن بۋلاندىرۋ الاڭدارىنىڭ جانە جيناقتاۋشى توعانداردىڭ بولماۋىنان جەرگىلىكتى تۇرعىندار، سونىڭ ىشىندە كاسىپكەرلەر مەن وندىرىسشىلەر لاستانعان سۇيىق تۇرمىستىق قالدىقتاردى كەز كەلگەن جەرگە اعىزىپ كەتۋگە ءماجبۇر. مۇنداي كورىنىستىڭ ورەسكەل ءبىر مىسالىنا جوعارىدا اتالعان دەپارتامەنتتە جيناقتالعان دەرەكتەرمەن تانىسۋ كەزىندە كوز جەتكىزدىك. تالاس جوق، بەلگىلى ءبىر ءىرى ەلدى مەكەندە مونشا سۋلارى مەن باسقا دا لاستانعان سۇيىق قالدىقتاردى توگەتىن ءسۇزۋ الاڭدارى بولسا، ولار مۇنداي تەرىس ءىس-ارەكەتكە بارار ما ەدى، بارماس پا ەدى؟!

سولاي بولا تۇرسا دا سول كەزدەگى بايعانين اۋدانىنىڭ ورتالىعىنداعى قاراۋىلكەلدى اۋىلدىق وكرۋگى اكىمىنىڭ مىندەتىن ۋاقىتشا اتقارۋشى قايرات ىزماعانبەت اۋىلدىڭ وڭتۇستىك-شىعىس جاق بەتىندە كولەمى 2،87 گەكتار جەرىندە جەردە تيپتەس قۇرىلىم بار ەكەنىن مالىمدەپ، 2018 جىلدىڭ 31 قازانى كۇنى  №1-27-169 ساندى انىقتاماسىن وكىلەتتى ورگاندارعا جولداعان. ايتسە دە اقتوبە وبلىسى ەكولوگيا دەپارتامەنتى جۇرگىزگەن تەكسەرۋلەر كەزىندە ونىڭ شىندىققا سايكەسپەيتىندىگى، ياعني ءسۇزۋ الاڭدارىنىڭ جوق ەكەندىگى انىقتالدى. مۇنداي كورىنىس جوعارىدا اتالعان بارلىق اۋدان ورتالىقتارىنا ءتان ەكەندىگى دە بەلگىلى بولىپ وتىر.

وبلىس اۋماعىندا الداعى ۋاقىتتا پايدا بولعان سارقىندى سۋلاردى تازارتۋ ماسەلەسى شەشىمىن تاپپاعان جاعدايدا تاعى ءبىر كۇردەلى ماسەلە تۋىنداماق. ياعني مۇنداي سەلقوستىق پەن ەنجارلىقتىڭ اياعى اۋىزسۋ تاپشىلىعىنىڭ پايدا بولۋىنا اكەلىپ تىرەمەك. مۇنداي قاۋىپ قازىردىڭ وزىندە بايقالىپ قالىپ جۇرگەننى ەسكەرسەك، كتق-نىڭ قۇرىلىستارىن تەزىرەك سالۋ ءىسىنىڭ الەۋمەتتىك ماڭىزى مەن جاۋاپكەرشىلىگى ودان ءارى تەرەڭدەي تۇسەدى.

ارينە «موسكۆا بىردەن تۇرعىزىلعان جوق» دەپ ورىس حالقى ورىندى ماقالداعانداي مۇمكىن مۇنداي قۇرىلعىلار مەن قوندىرعىلاردى ءبىر مەزگىلدە جاساقتاۋ ءار ءتۇرلى كەدەرگىلەر مەن قيىندىقتارعا دا كەزىكتىرەر. ءارى بۇلاي ىستەۋدىڭ ءوزى قاتىپ قالعان شارت تا ەمەس شىعار. سوندىقتان دا بۇدان ەكى-ءۇش جىل بۇرىن اقتوبە وبلىسى بويىنشا ەكولوگيا دەپارتامەنتى تاراپىنان ءبىرىنشى كەزەكتە ءوڭىردىڭ ەڭ ءىرى ەلدى-مەكەندەرى بادامشادا جانە شالقار مەن شۇبارقۇدىقتا كارىزدىك-تازالاۋ قۇرىلعىلارىن سالۋ جونىندە وبلىس اكىمدىگىنە ءتيىستى ۇسىنىستار تۇسىرگەن ەكەن.

ساراپتامالىق سيپاتتاعى قاتىناس قۇجاتىندا اتالعان ەلدى-مەكەندەردەگى حالىق سانى، ولاردىڭ پايدالاناتىن سۋ مولشەرى مەن بۇلاردان بولىنەتىن لاس كارىز سۋدىڭ كولەمى ناقتى ەسەپتەلىپ كورسەتىلگەن. سوعان سايكەس 2017 جىلدىڭ 11 جەلتوقسان كۇنى وتكىزىلگەن وبلىس اكىمدىگى اپپاراتىنىڭ وتىرىسىندا بۇل ماسەە كۇن تارتىبىنە قويىلىپ قارالعان. ءتىپتى دەپارتامەنت ۇسىنعان نەگىزدەمەلەر وعان قاتىسقان سول كەزدەگى وبلىس اكىمىنىڭ ورىنباسارى سەرىك تولەنبەرگەنوۆ پەن اۋماقتىق باسقارمالار باسشىلارى تاراپىنان ءتيىستى قولداۋعا دا يە بولىپتى. ءسويتىپ، وتىرىستا قارالعان ماسەلە بويىنشا №30 ساندى حاتتاما تۇزىلگەن. مۇنداي ساۋال مەن ۇسىنىستى دەپارتامەنت جەتەكشىلەرى كەلەسى 2018 جىلدىڭ 15 اقپانى كۇنى №01-05-6/405 ساندى قىزمەتتىك حات بويىنشا سول كەزدەگى اقتوبە وبلىستىق ەنەرگەتيكا جانە تۇرعىن-ءۇي كوممۋنالدىق شارۋاشىلىعى باسقارماسىنىڭ باسشىسى اتىنا دا جولداعان ەكەن. ايتسە دە وڭىردەگى قۇزىرلى مەكەمەنىڭ ءبىرى وعان جاۋاپ قايتارماي ءۇنسىز قالا بەرىپتى.

مىنە، وسىلايشا، اقتوبە ايماعىندا الەۋمەتتىك جانە وندىرىستىك ءوڭىردىڭ ءوزى تالاپ ەتىپ وتىرعان كارىزدىك-تازالاۋ قوندىرعىلارى قۇرىلىسىن جۇرگىزۋ ءىسى اياقسىز قالىپ كەلەدى. بۇل ماسەلەنىڭ كوتەرىلگەنىنە 4-5 جىل ۋاقىت وتسە دە ەشتەڭە وزگەرمەي، دانا ابايدىڭ سوزىمەن ايتقاندا «باياعى جارتاس – ءبىر جارتاس» كۇيىندە قالىپ كەلەدى.

«ەشتەن كەش جاقسى» دەمەي مە حالقىمىز. سوندىقتان دا بۇگىنگى كۇنى ەل-جۇرتتى تولعاندىرىپ جۇرگەن ماسەلەگە وبلىستىڭ وتكەن جىلى تاعايىندالعان جاڭا باسشىسى وڭداسىن ورازالين قايتادان قوزعاۋ سالسا، قوزعالماي تۇرعان ءىس ورنىنان جىلجىر ما ەدى دەگەن ءۇمىت ويانادى كوكەيدە.

اقتوبە