– مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ ءوز جولداۋىندا جەر­دى كىم يگەرسە، سوعان تيەسىلى بو­لۋى كەرەكتىگىن جانە پايدالانىل­ماي جاتقان جەرلەردى قايتارۋ قا­جەتتىگىن اتاپ ءوتتى. ءبىز 2019 جىل­­­دى قورىتىندىلاپ، وبلىستا پاي­دالانىلماي جاتقان اۋىل شا­رۋا­شىلىعى ماقساتىنداعى جەرلەر، ولاردى مەملەكەت مەنشىگىنە قايتارۋ جانە اينالىمعا ەنگىزۋ ماسەلەلەرى بويىنشا كەڭەس وت­كىز­­دىك. بيىل وڭىردە اۋىل شارۋا­شى­لىعى ءوندىرىسىن جۇرگىزۋ ءۇشىن 388 مىڭ گا جەر كونكۋرس ارقى­لى جەر پايدالانۋشىلارعا بە­رىل­گەن ەكەن. الايدا وبلىس بو­يىن­شا جەر ۋچاسكەلەرىن پاي­دا­لان­باي وتىرعاندار دا بار. قا­زىردە پايدالانىلماي جات­­قان 1 ملن 749 مىڭ گا اۋىل شا­رۋا­شىلىعى ماقساتىنداعى جەر تەلىمى انىقتالدى. بۇل جەر­لەردىڭ 88%-ى بويىنشا ءتيىستى شارالار قابىلدانسا، قالعان 12%-ىن مەملەكەت مەنشىگىنە قايتارۋ جۇ­مىسى جۇرگىزىلۋدە، – دەيدى عالي ەسقاليەۆ.

قازاقستاندا سوڭعى جىلدارى جەر ماسەلەسى ءجيى كوتەرىلىپ، جەر پايدالانۋشىلارعا تالاپ كۇ­شەيتىلدى. سونىڭ ىشىندە اۋىل شارۋاشىلىعى جەرلەرىن الىپ، بىراق يگەرمەگەندەر ءۇشىن بازالىق سالىقتى 10-نان 20 ەسەگە دەيىن ارتتىرۋ قاجەتتىگىن پرەزيدەنتتىڭ ءوزى اتاپ وتكەن ەدى.

بۇل جونىندە بەلگىلى ەكونوميست مۇحتار تايجان دا لاتيفۋنديا مەن نەوفەوداليزمگە، ياعني ادىلەتسىز كاسىپكەرلىك فورماسىنا جول بەرمەۋ تۋرالى ءجيى ماسەلە كوتەرىپ ءجۇر. «كەيبىر «قولى ۇزىن» ادامدار اۋىلشارۋاشىلىق ماقساتتاعى الىپ اۋماقتاردى الىپ الادى دا، ءوزى ەشتەڭە ىستەمەي، ءارى كەتسە جەردى سۋبارەنداعا بەرىپ قويىپ، پايدا تاۋىپ جاتادى. الايدا ول جەردىڭ جاعدايىنا الاڭدامايدى، سونىڭ سالدارىنان بونيتەت بالى تومەندەپ، ەروزيا ارتادى. جەر – حالىق قازىناسى، بىزگە بابالارىمىزدان قان مەن تەر توگە وتىرىپ قالعان وتە شەكتەۋلى رەسۋرس. وعان سول جەردە ناقتى ەڭبەك ەتەتىن، ءومىر سۇرەتىن، قامقورلىقپەن قارايتىن ادام عانا يەلىك ەتۋى كەرەك. بۇل وتە وزەكتى ماسەلە. سوندىقتان اۋىل­شارۋاشىلىق جەرلەرىنىڭ سۋبارەنداسىنا زاڭمەن تىيىم سالۋ، ەگەر اۋىلشارۋاشىلىق ماق­ساتتاعى جەر 2 جىل ىشىندە ءوز ماق­ساتىندا يگەرىلمەسە مەملەكەتكە قايتارىلۋى قاجەت» دەگەن ەدى ەكونوميست.

وبلىستىق جەر قاتىناستارى باسقارماسىنىڭ مالىمەتتەرىنە قاراعاندا، باتىس قازاقستان وبلىسىندا اۋىل شارۋاشىلىعى ماقساتىنداعى جەردىڭ كولەمى 6 907،3 مىڭ گەكتاردى قۇرايدى. ونىڭ ىشىندە: ەگىستىك – 605،3 مىڭ گا; كوپجىلدىق ەكپە – 2،0 مىڭ گا; تى­ڭايعان جەر – 457،8 مىڭ گا; شا­بىندىق – 440،5 مىڭ گا; جايى­لىم – 5345،2 مىڭ گا; باسقا دا القاپتار – 56،5 مىڭ گا.

سوڭعى تەكسەرىستەر وڭىردە 1 ملن 749 مىڭ گا اۋىل شارۋاشىلىعى ماقساتىنداعى جەر تەلىمىنىڭ پايدالانىلماي جاتقانىن انىقتادى دەگەن ەدىك. ولاردىڭ ارقايسىسى بويىنشا تالداۋ جاسالىپ، ءار اۋدانداعى جەر ينسپەكتورلارى قوجالىق جەتەكشىلەرىمەن كەزدەس­كەن. جەرگىلىكتى بيلىك قوجالىق يەلەرى العان جەرىن ماقساتىمەن پايدالانا الماعان جاعدايدا، ول جەردەن ءوز ەركىمەن باس تارتىپ، مەملەكەت مەنشىگىنە قايتارۋ ۇسىنىلدى. بۇل ءىس ناتيجەسىز دە ەمەس. جوعارىدا ايتىلعان جەردىڭ 88%-ى اتالعان القاپتاردى يگەرۋ بويىنشا ناقتى ىسكە كىرىسكەن.

الايدا جايىلىمدىق القابىن الىپ، بىراق بىرنەشە جىل بويى مال باسىن تىركەمەگەن، ياعني العان جەرىن پايدالانباي وتىرعان كەيبىر اگروقۇرىلىم باسشىلارىن ينس­پەكتورلار ىزدەپ تاپپاي ءجۇر. ويت­كەنى قوجالىق يەلەرى ءارتۇرلى سە­بەپ­پەن بەلگىلەنگەن ۋاقىتتا كەل­مەي­دى، ءتيىستى ەسكەرتۋدى قابىل المايدى.

ءوڭىر باسشىسى عالي ەسقاليەۆ وبلىستا مەنشىگىنە العان جەردى رەتىمەن پايدالانباي وتىرعان كەيبىر اگروقۇرىلىمداردى اتاپ كورسەتتى. مىسالى، اقجايىق اۋدانى بويىنشا – «كەنجاليەۆ» شق (كەنجاليەۆ ن.م. – 6614 گا)، «باعىتتار» شق (ايداشەۆ ب. – 10000 گا)، بايتەرەك اۋدانى بو­يىنشا – «كريستينا» شق (مالحاسيان ا.و.-2885 گا )، «تۋرسۋن ي ك» جشس (دەسۋمباەۆ ب.ك. – 2000 گا)، جاڭاقالا اۋدانى بويىن­شا – «رەين» شق (يماشەۆ ە. ت. – 5600 گا)، قاراتوبە اۋدانى بويىنشا – «جوحار» شق (سەر­دالين س.ە. – 2000 گا)، ء«تىني» شق (تۇلەكپاەۆ س.ت.-1600 گا)، «اسىل قادىر» شق (كوشكينباەۆ س.ت. – 3500 گا)، تاسقالا اۋدانى بويىنشا – «جاپپاس» شق (گۋماروۆ ك.ح. – 646 گا)، «DSB-اگرو» جشس (ديرەكتور سۇلتان ۋ. – 2000 گا) سەكىلدى قۇرىلىمدار اتالدى.

– قاراتوبە اۋدانى بويىنشا اتالعان شارۋاشىلىقتاردىڭ ىشىنەن «جوحار» جانە ء«تىني» شارۋا قوجالىقتارى باسشىلارىمەن تەلەفون ارقىلى سويلەسىپ، كەزدەسۋگە، ەسكەرتۋ حاتتى تاپسىرۋعا كەلىسىپ وتىرمىز. تەك قانا «اسىل قادىر» شارۋا قوجالىعىنىڭ يەسى س.كوشكىنباەۆتى تاپپادىق. ول ورال قالاسىندا تىركەلگەن، بىراق تۋىستارىنىڭ ايتۋىنا قاراعاندا رەسەي فەدەراتسياسىنا جۇمىسقا كەتىپ قالعان، – دەيدى بىزبەن تەلەفون ارقىلى سويلەسكەن قاراتوبە اۋدان­دىق جەر ينسپەكتورى اراي جاقسىعۇلوۆا.

اقجايىق اۋداندىق جەر قاتى­ناستارى ءبولىمىنىڭ باسشىسى نۇر­عالي مۇتيەۆ تە اۋدان بويىنشا جەردى پايدالانباي جۇرگەن شارۋا قوجالىقتارى بويىنشا ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلگەنىن ايتادى.

ماسەلەن، اقجايىق اۋدانىنىڭ قۋرايلىساي اۋىلدىق وكرۋگىندە «وكتيابر» شارۋا قوجالىعىنا 2016 جىلى 9 ماۋسىمدا اۋدان اكىم­دىگىنىڭ قاۋلىسىمەن 4 مىڭ گا جەر 10 جىلعا پايدالانۋ قۇقىعىمەن بەرىل­گەن ەكەن. الايدا 2018-2019 جىلدارى شارۋا قوجالىعىنىڭ مەنشىگىندە مال تىركەلمەگەن، ياعني جەر پايدالانىلماعان بولىپ شىق­تى. «جەردىڭ پايدالانىلۋى مەن قورعالۋىن باقىلايتىن مەملەكەتتىك ينسپەكتور قوجالىق جەتەكشىسى ءادىل­حان شانكەەۆكە 2019 جىلدىڭ 27 ناۋ­رىزى كۇنى زاڭبۇزۋشىلىقتى جويۋ جونىندە ارنايى نۇسقاما بەردى. ءبىر جىل مەرزىم وتكەن سوڭ تاعى تەكسەرىپ، ءتيىستى شارا الاتىن بولامىز»، دەيدى نۇرعالي دارعالي ۇلى.

دەگەنمەن، كىنانىڭ ءبارىن قوجا­لىق جەتەكشىلەرىنە اۋدارا بەرۋگە دە بولمايدى. وبلىستىڭ كەي جەرىندە، اسىرەسە تايپاق وڭىرىندە اۋىل شارۋاشىلىعىن دامىتۋعا سۋ تاپشىلىعى كەدەرگى. 2015 جىلى سارىتوعاي اۋىلدىق وكرۋگىنەن 10 جىلعا 2425 گا جەر تەلىمىن العان «دوس» شارۋا قوجالىعىنىڭ جەتەكشىسى مۇرات باەتوۆ بىرنەشە جىلدان كەيىن 1200 گا جەردەن باس تارتۋعا ءماجبۇر بولعان. ويت­كەنى العان جەردە مالعا سۋ جوق بولىپ شىقتى. اقجايىق اۋدانىنىڭ تاي­پاق بولىگىن اۋىلشارۋاشىلىق ماق­ساتىنداعى سۋمەن قامتاماسىز ەتەتىن بۇرىنعى ازىناباي-تايپاق سۋ جۇيەسىن قالپىنا كەلتىرۋ جونىندە ماسەلە كوتەرىلگەنىمەن، ازىرگە جۇزەگە اسپاي تۇر. جاڭاقالا اۋدانىندا دا سوڭعى جىلدارى وزەن-كولدەر كەۋىپ، سۋ ماسەلەسى كۇردەلىلەنىپ بارا جاتقانى بايقالادى.

«جەر ۋچاسكەلەرى پايدالانىل­ماعان جاعدايدا مەملەكەت مەنشى­گىنە ماجبۇرلەپ الىنادى، ال جەر پايدالانۋشىلار جوسىقسىز جەر پايدالانۋشىلار تىزىمىنە ەنگىزىلىپ، ءۇش جىل بويى جەر ۋچاس­كەلەرىن تابىستاۋ بويىنشا وت­كىزىلەتىن كونكۋرستارعا قاتىسا المايتىن بولادى. سوندىقتان جۇ­مىس ىستەۋگە، وبلىس ەكونوميكا­سىنا ۇلەسىن قوسۋعا نيەتتەنگەن جەر پايدالانۋشىلارعا بەرۋ ماقساتىندا جەرلەرىن يگەرۋگە جانە ماقساتتى پايدالانۋعا دەنساۋلىعى، نەمەسە قارجىلىق مۇمكىندىكتەرى جوق اگروقۇرىلىمداردى جەر ۋچاس­­كەلەرىن ءوز ەركىمەن مەملەكەت مەنشىگىنە قايتارۋعا شاقىرامىز»، دەيدى وبلىستىق جەر قاتىناستارى باسقارماسىنىڭ باسشىسى ءاليا مۇحانبەتجانوۆا.

باتىس قازاقستان وبلىسى