مارك حورتوننىڭ پايىمداۋىنشا،  AQR بانك سەكتورىنىڭ تۇراقتىلىعىن كەشەندى باعالاۋعا باعىتتالعان قا­لىپتى تاجىريبە. وسىعان دەيىن بە­لارۋس پەن ۋكراينانىڭ بانكتەرىنىڭ اكتيۆتەرى تۇگەلدەنگەن. بەلارۋستە توعىز بانكتىڭ اكتيۆى تەكسەرىلىپ، ءۇش بانكتىڭ كاپيتالى جەتىسپەيتىنى بەلگىلى بولدى. ۋكراينادا 56 بانكتىڭ تورتەۋىن قارجىلاندىرۋ كەرەكتىگى انىقتالدى. بۇل قارجى ينستيتۋتتارىنىڭ بارلى­عى ءبىر جىلعا جەتپەيتىن ۋاقىتتا اي­تىلعان ولقىلىقتىڭ ورنىن تولتىر­عان كورىنەدى.

وسىعان دەيىن ۇكىمەت تاراپىنان بەرىلىپ كەلگەن قارجىلاي كومەككە قولى جەتپەي كەلگەن  ەكىنشى دەڭگەيلى بانكتەر بۇل جولى دا قالتارىستا قالا بەرە مە؟  ءبىز وسى ساۋالدىڭ جاۋابىن بۇعان دەيىن دە تارقاتۋعا تىرىسقان ەدىك.   حالىقارالىق ۆاليۋتا قورى بۇل ماسەلەنى دە ويلاستىرىپتى.

– كومەك مولشەرى بانكتەردىڭ پورتفوليوسىنا، قازىرگى جانە جاڭا اكتسيونەرلەردىڭ وسىنداي قولداۋدى قامتاماسىز ەتۋ قابىلەتىنە بايلانىس­تى بولادى. ۇلتتىق بانك پەن ۇكى­مەتكە كەڭەس بەرۋدىڭ ءمانى – مۇنداي كو­مەك­تىڭ العاشقى كوزى بانكتەردىڭ قول­دانىستاعى اكتسيونەرلەرى بولۋى كەرەك. سودان كەيىن باسقا  ينۆەستورلار قارجىلاندىرۋعا كىرىسۋى مۇمكىن، – دەيدى ول.

دەمەك  حالىقارالىق ۆاليۋتا قورى  AQR ارقىلى قازاقستاندىق بانكتەرگە  جەكە قورىنان كومەكتەسەدى دەپ ۇمىتتەنۋدىڭ قاجەتى جوق. ولار  ۇكى­مەتتىڭ  نەمەسە باسقا ينۆەستور­لاردىڭ كومەگى ارقىلى جۇرگىزىپ، قارجىنى ۇلتتىق بانكتىڭ ءبىر قالتاسىنان الىپ، ەكىنشى قالتاسىنا سالۋمەن عانا شەكتەلەدى.  

سونىمەن قاتار، م.حورتون قوسىم­شا كاپيتالداندىرۋدى جۇزەگە اسىرا المايتىن ەڭ ءىرى جانە جۇيەلى ما­ڭىزدى بانكتەر تۋرالى دا ايتىپ ءوت­تى. مۇنداي جاعدايدا  مەملەكەت تا­را­پى­نان قوسىمشا قولداۋ كورسەتۋ قاجەت.

– بىراق قولداۋ وسىنداي بانكتەردى قايتا قۇرىلىمداۋ جوسپارلارىنا جانە ولاردىڭ قارجىلىق جاعدايىن جاقسارتۋ ءۇشىن بيزنەس-جوسپارلاردى دايىنداۋعا قاتىستى ناقتى ەرەجەلەر مەن تالاپتاردان تۋىنداۋى كەرەك. جالپى، قازاق ۇكىمەتىنىڭ اكتيۆتەر ساپاسىن باعالاۋدى جۇرگىزىپ جاتقانى ءبىزدى قۋانتادى، ويتكەنى ول ناقتى جانە تاۋەلسىز باعالاۋعا مۇمكىندىك بەرەدى، – دەپ اتاپ ءوتتى ول.

 ميسسيا باسشىسى قازاقستاندا دەۆالۆاتسيانىڭ قاجەتتىلىگى تۋرالى پىكىر ءبىلدىرىپ، تەڭگە باعاسىن قولدان ىرىقتاندىرىپ وتىرعان ۇلتتىق بانك­تىڭ ارەكەتىن قولدامايتىنداي سىڭاي تانىتتى. ۇكىمەتتىڭ نەمەسە ۇلت­تىق بانكتىڭ ينتەرۆەنتسيالاۋ تۋرالى ۇستانىمى قازاقستاننىڭ ۇلت­­تىق ۆاليۋتاسىنىڭ جاعدايىن، ونىڭ ەكونوميكانىڭ نەگىزگى كورسەت­كىش­­­­تەرىنە قانشالىقتى سايكەس كەلە­تىنىن، دۇرىس باعالانعانىن نەمەسە جوق­­تىعىن تالداۋعا مۇمكىندىك بەر­مەيدى.  حالىقارالىق ۆاليۋتا قورى  تەڭ­گە ەركىن بولۋى كەرەك دەپ سانايدى. سوندا عانا ىشكى جانە سىرتقى فاكتور­لارعا، ينفلياتسيالىق تارگەتتەۋ سايا­ساتى­نا تولىق سايكەس كەلەدى.

ەگەر ۇلتتىق بانك ينتەرۆەنتسيالاۋدى توقتاتپاسا، ول حالىقارالىق ۆاليۋتا قورى  تاراپىنان  قايتا باعا­لانۋى، مۇنىڭ سوڭى ءتيىستى دەڭگەيدە باعالانباۋىنا سوقتىرۋى مۇمكىن.

– بۇل پروتسەسس ۇلتتىق بانكتىڭ ەكى ەسە شىعىندانۋىنا الىپ كەلەدى.  قازاقستاندا ءبىز قايتا باعالاۋدى نەمەسە تومەندەتىلۋدىڭ بەلگىلەرىن كور­مەيمىز. بىزگە جالپى العاندا، تەڭگە­لىك باعا نەگىزگى ەكونوميكالىق كورسەت­كىشتەرگە سايكەس كەلەدى، – دەدى ول.

م.حورتوننىڭ پايىمداۋىنشا،  اعىمداعى شوتتىڭ تاپشىلىعى مەن كاپيتال اعىندارىنىڭ تەپە-تەڭدىگى ساقتالۋعا ءتيىس.

– ءبىز تىكەلەي شەتەلدىك ينۆەستيتسيا­لاردى، سونداي-اق قارىزدى بايقاپ وتىرمىز. جالپى العاندا، جاعدايدىڭ قولدان  تەڭدەستىرىلگەنىن دە كورىپ وتىرمىز.  تەڭگە ەركىن بولۋى كەرەك، ول ىشكى جانە سىرتقى فاكتورلارعا جاۋاپ بەرۋگە ءتيىس. بۇل ينفلياتسيالىق تارگەتتەۋ ساياساتىنا تولىعىمەن ساي­كەس كەلەدى، –  دەدى م.حورتون.

حالىقارالىق ۆاليۋتا قورى  ميس­سياسىنىڭ باسشىسى قازاقستان­نىڭ ماكروەكونوميكالىق كورسەتكىش­تەرى جاقسى ەكەنىن ايتىپ وتىر. مۇ­ناي­عا جاتپايتىن ەكونوميكالىق سەك­توردا ءوسىم بايقالا باستاعان.  اعىمداعى جىلدىڭ III توقسانىنداعى ءوسىم 4،3%-دى قۇرادى، جىل باسىن­دا حالىقارالىق ۆاليۋتا قورى  بۇل كور­سەتكىش 3،8% بولادى دەپ بول­جاعان ەدى. الايدا شيكىزاتتىق ەمەس سەكتورداعى ءوسىم تۇراقتى تۇردە جالعاسا بەرەدى دەگەن بولجامعا سەنىپ قالۋعا دا بولمايدى.  وتكەن جىلمەن سالىستىرعاندا ءوسىم السىرەيدى. حالىقارالىق ۆاليۋتا قورى  كورسەتكىش 4%-دان تومەن بولادى دەپ بولجاپ وتىر.

2019 جىلدىڭ 1 تامىزىنان باس­تاپ­ بانك جۇيەسىندە ەكىنشى دەڭگەيلى بانك­تەرگە كەشەندى تاۋەلسىز باعالاۋ جۇر­گىزۋ باستالعانى بەلگىلى. تىزىم­دە 14 بانك بار. Moody’s ساراپشىلارىنىڭ پىكىرىنشە، AQR-دەن كەيىن قازاقستان­دىق بانكتەر 600 ميلليارد تەڭگەگە دەيىن قاراجات تالاپ ەتۋى مۇمكىن. سونى­مەن قاتار، S&P Global Ratings بول­جامىنا سايكەس، اكتيۆتەردىڭ ساپاسىن باعالاعاننان كەيىن بانكتەرگە 1 ترلن تەڭگەگە دەيىن رەزەرۆ قۇرۋ قا­جەت بولادى.

ۇلتتىق بانك توراعاسىنىڭ ورىنباسارى ولەگ سمولياكوۆتىڭ ايتۋىنشا،    ۇلت­تىق بانك اۋديتورلارمەن جانە ينس­­پەكتورلارمەن بىرلەسىپ  جۇمىس ىس­تەپ جاتىر.

– ءبىز بارلىق پروتسەستى جىل سوڭىنا دەيىن اياقتايمىز. سوڭعى ەكى-ءۇش جىل ىشىندە رەتتەۋشىنىڭ تالاپتارىنا ساي­كەس كەلمەيتىن بانكتەردى ليتسەنزياسى­نان ايىردىق، وعان قوسا اكتسيونەرلەرمەن بىرلەسكەن قاعيداتتار بويىنشا قولداۋ كورسەتىلدى، –  دەيدى ولەگ سمولياكوۆ.

ۇلتتىق بانك وكىلى ايتقانداي، AQR بانك سەكتورىن تۇراقتاندىرادى. تەك­سەرىستەن كەيىن قانداي دا ءبىر تەرىس جاعدايلار بولماۋعا ءتيىس.

الماتى