ادال ەڭبەك ابىروي بيىگىنە كوتەرەدى

بۇل ماماندىقتىڭ يەلەرى جالاقىسىنىڭ از ەكەنىن دە سيرەك ءسوز ەتەدى. ويتكەنى ولاردىڭ وتباسىنىڭ مۇشەلەرى ازعانتاي ايلىققا عانا قاراپ وتىرماي، قۇس، مال ۇستاۋعا بەيىم. سون­داي بىلىكتى مال دارىگەرىنىڭ ءبىرى – راحمەت تولەمىسوۆ ەدى.

راحمەت تولەمىسوۆ 1958 جىلى الماتىدا قازاق زووتەحنيكا ينستيتۋتىن ءبىتىرىپ، كۇنگەي وبلىستاعى تۇركىستان اۋدانىنىڭ ۇجىمشارلارىندا مال دارىگەرى قىزمەتىن اتقاردى. 1963 جىلى وڭتۇستىك قازاقستان ولكەسى ۇيىمداستىرىلىپ، جاس مامانداردى ورتالىققا تارتقان. سولاردىڭ قاتارىندا راحمەت اعا وبلىستىق ۆەتەرينارلىق زەرتحانا باسشىسىنىڭ قىزمەتىن اتقاردى. ۇقىپتى، جاۋاپكەرشىلىگى زور، مادەنيەتتى، ءوز ءىسىنىڭ مامانى جىلى سوزبەن-اق ۇجىمدى ءبىر كىسىدەي ۇيىمداستىرا ءبىلدى. تيپتىك زەرتحانانىڭ سالىنۋىنا مۇرىندىق بولدى، ءتورت ت ۇلىككە ەكپە سالۋ ناۋقانىنا ءجىتى نازار ءبولدى.

وداق كەزىندە جۇقپالى اۋرۋ شىققان جەرگە ماسكەۋدەن، لەنينگرادتان، الماتىدان اتا­عى الەمگە ءمالىم پروفەسسورلار كەلە­تىن ەدى. نەگىزگى ماقساتى ورىندالعان سوڭ، وب­لىستىق مال دارىگەرلەرىنە سول عالىم­­دار­دىڭ قاتىسۋىمەن سەمينارلار ۇيىم­داس­تىرى­لا­تىن.

ۇجىمىن ورگە سۇيرەگەن باسشى

ر.تولەمىسوۆ جۇمىستان قولى قالت ەتكەندە بار ۋاقىتىن عىلىمعا ارنادى. 1974 جىل­دىڭ اقپان ايىندا ديسسەرتاتسيا قورعاپ، ۆەتەريناريا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى اتاندى. سول جىلدىڭ ناۋرىزىندا وبكوم­نىڭ نۇسقاۋىمەن ەت كومبيناتىنىڭ ديرەكتورى بولىپ تاعايىندالدى. «مەن مالدى ەمدەيمىن، تەحنولوگ ەمەسپىن» دەگەن قارسىلىعىنا قاراماستان، باسشىلار ونى وسى قىزمەتكە لايىق دەپ تاپتى.

– راحمەت اعا ءبىز سياقتى ورىمدەي جاستار­دى قولىمىزدان جەتەكتەپ ءجۇرىپ ۇيرەتىپ، جۇمىسىمىزعا جەتەكشىلىك جاسادى. قا­زىرگى تاڭدا اعامىزدىڭ جولىن جال­عاپ، وبلىستىق ۆەتەرينارلىق زەرتحا­نانىڭ باسشىسى قىزمەتىن اتقارىپ كەلەمىن. قازىر مالدارىگەرلىكتى سانيتارلىق-ەپيدە­ميو­لوگيالىق ستانسانىڭ قىزمەتىمەن شاتاستىراتىندار كوپ. وسى ەكەۋىنىڭ ايىرماشىلىعىن اتاپ وتكىم كەلىپ وتىر. مال دارىگەرلەرى ازىق-ت ۇلىكتىڭ قازانعا تۇسكەنگە دەيىنگى كەزەڭىن قاراستىرادى. ەتتىڭ تازالىعىن، جۇقپالى اۋرۋلاردان اماندىعىن قامتاماسىز ەتە­دى. مۇندا مال دارىگەرىنىڭ ىشكى ينتۋيتسياسى دا ءرول اتقارادى. ماسەلەن، ەتتىڭ انا­ليز­دەرى جاقسى، الايدا باۋىر ورگانىندا اۋىتقۋلار بولۋى ىقتيمال. ال سانيتارلىق-ەپي­دەميولوگيالىق ستانسا اۋقاتتىڭ قازانعا تۇسكەننەن كەيىنگى تازالىق شارالارىنا جاۋاپ بەرەدى، – دەيدى شىمكەنت قالاسىنداعى وبلىس­تىق ۆەتەرينارلىق زەرتحانانىڭ باسشىسى اسقار قالتاەۆ. قازىرگى تاڭدا مەكەمە اتاۋى اۋىل شارۋاشىلىعى مينيستر­لىگى ۆەتەريناريالىق باقىلاۋ جانە كادا­عا­لاۋ كوميتەتىنىڭ «رەسپۋبليكالىق ۆەتەري­ناريالىق زەرتحانا» رمك وڭتۇستىك قازاق­ستان وڭىرلىك فيليالى دەپ اتالادى.

1973-1988 جىلدار ارالىعىندا قازىرگى تۇر­كىستان وبلىسىنداعى ەت كومبيناتىندا باس تەحنولوگ قىزمەتىن اتقارعان جانداردىڭ ءبىرى عايرات قىرعىزباەۆ:

– 1974 جىلدىڭ ناۋرىز ايىندا كوم­بيناتتىڭ ديرەكتورى بولىپ راحمەت تولەمىس­ ۇلى كەلدى. تاعايىندالا سالا بىردەن جۇمىسقا بەل شەشىپ كىرىستى. سول جىلدىڭ كوكتەمىندە ءبىزدىڭ ءبىر قىزمەتكەرىمىز توي جاسادى. ارينە، تويدا راحمەت تولەمىس ۇلى دا بولدى. كوپتەگەن حالىقتاردىڭ سالت-داستۇرىمەن تانىس، ءبىلىمى جان-جاقتى، كوپ سالادان حاباردار ينتەللەكتۋال راحمەت تولەمىس ۇلى وزبەكتىڭ حالىق ءانى «ديلحيروجعا» بيلەگەن ساتتە جۇرت ونىڭ ونەرىنە، قاراپايىمدىلىعىنا تاڭ­عالدى، – دەيدى. ونىڭ ايتۋىنشا، راحمەت تولەمىس ۇلى جۇمىس بارىسىندا قارا­ما­عىنداعى ادامدارعا ەشقاشان داۋىس كوتەر­گەن ەمەس. بارلىق ادامدارمەن ساناساتىن، ولاردىڭ وي-پىكىرىنە قۇلاق تۇرەتىن. سول قاسيەتى ءۇشىن قىزمەتكەرلەر ونى قۇرمەتتەدى، تاپ­سىرمالارىن بارىنشا بۇلجىتپاي ورىنداۋعا تىرىستى.

– ەت كومبيناتىندا ەڭ اۋىر جۇمىس يەسى – قاساپشى. بىردە اسحانا باستىعى ماحمۇت اليەۆ مەكەمە عيماراتىنىڭ 5-قاباتىنان قاساپشىلار ءۇشىن اسحانا فيليالىن اشۋدى ۇسىندى. ونداعى ويى قاساپشىلاردىڭ از دا بولسا تىنىعۋىنا مۇمكىندىك جاساۋ ەدى. راحمەت تولەمىس ۇلى بۇل ۇسىنىستى قۋانا ماقۇلدادى،– دەيدى ع.قىرعىزباەۆ.

جىل سايىن رەسپۋبليكا بويىنشا ەت كومبيناتتارى اراسىندا سوتسياليستىك وليمپيادالار كەزىندە ر.تولەمىس ۇلى باسقاراتىن ۇجىم جۇلدەلى ورىندارعا يە بولىپ، ءتۇرلى ماداقتامالار، وردەن مەن مەدالدار الدى.

– جارىسقا قاتىساتىن قىزمەتكەرلەردىڭ دايىندىعى ءۇشىن بىزدە ۆولەيبول، باسكەتبول الاڭى بولدى، سول جەردە تۇسكى ءۇزىلىس كە­زىندە سپورت نۇسقاۋشىسى ءابدىماجيت كەرىم­باەۆتىڭ ارقاسىندا ءتۇرلى سپورت ويىن­دارى ۇيىمداستىرىلاتىن ءداستۇر بولدى. راحمەت تولەمىس ۇلى ونى ارقاشان قولدادى، ونىڭ «سپورت پەن ەڭبەك قاتار ءجۇرۋى كەرەك» دەگەن ۇستانىمى بولاتىن. جۇمىسقا ىنتالاندىرۋ ءۇشىن قىزمەتكەرلەرگە ارنالعان ءسۇت جانە ەت ونىمدەرى ساتىلاتىن دۇكەندەر اشىلدى. راحمەت تولەمىس ۇلى ءادىل، ادەپتى، ءوز ءىسىنىڭ بىلىكتى مامانى بولسا دا، ءوزى ەشقاشان ماراپاتقا قۇمارتقان ەمەس. ول ءبىرىنشى كەزەكتە ۇجىم مۇشەلەرىنىڭ ماراپاتتالۋىن ويلايتىن، – دەپ ەسكە الادى ع.قىرعىزباەۆ.

سالانىڭ قىر-سىرىن بىلەتىن مامان

تىل جانە ەڭبەك ارداگەرى، تۇركىستان قالاسىنىڭ قۇرمەتتى ازاماتى، «ەرەن ەڭ­بە­گى ءۇشىن» مەدالىنىڭ يەگەرى ر.تولەمىس ۇلى تۇركىستان اۋدانى ساۋران اۋىل كەڭەسىنە قا­راستى 1 مامىر كولحوزىندا 1936 جىلى دۇنيەگە كەلگەن. 1953 جىلى شورناق اۋى­لى­نىڭ مەكتەبىن بىتىرگەننەن كەيىن، ءسوز باسىندا ايتىپ وتكەنىمىزدەي، الماتىداعى قازاق زووتەحنيكا ينستيتۋتىنا ءتۇسىپ، ۆەتە­رينار ماماندىعىن الىپ شىقتى. ينس­تيتۋتتان كەيىن تۇركىستان اۋدانىندا جانە كەنتاۋ قالاسىندا 5 جىل مال دارىگەرى قىز­مەتىن اتقاردى. كەنتاۋدا جاڭا تيپتىك مالدارىگەرلىك ەمدەۋ ورنىنىڭ سالىنۋىنا مۇرىندىق بولدى.

بىلىكتى مامان، شەبەر ۇيىمداستىرۋشى رە­تىندە جوعارى باعالانعان ول 1963 جىلى شىمكەنت قالاسىنداعى وبلىستىق ۆەتە­ري­نار­لىق زەرتحانانىڭ ديرەكتورى قىزمەتىنە اۋىس­تىرىلدى. ونىڭ باسشىلىعى تۇسىندا 11 جىلدىڭ ىشىندە جاڭا ءتيپتى زەرتحانا جانە قىز­مەتكەرلەرگە 8 پاتەرلى ءۇي سالىندى. 7 اۋدان­دا ۆەتەرينارلىق زەرتحانا سالۋدى ۇيىم­داستىرىپ، تولىق جابدىقتاۋىنا تىكەلەي جەتەك­شىلىك ەتتى. 14 جىلدىڭ ىشىندە 3 اۋداندا ەت كوم­بيناتى اشىلدى، ماشاتتا بالالار دەمالاتىن 320 ورىندىق لاگەر سالىندى. جاس ما­مان­دارعا ارنالعان جاڭا جاتاقحانا ىسكە قوسىلدى.

ر.تولەمىس ۇلى 1988 جىلى ناۋرىز ايىندا ءوز وتىنىشىمەن مال شارۋاشىلىعىنا ورالىپ، وبلىستىق باسقارمانىڭ ۆەتەري­نار­لىق ءبولىمىنىڭ باس ينسپەكتورى مامان­دى­عىنا تاعايىندالدى. بۇل قىزمەتتە ءجۇرىپ ۇكىمەتتىڭ، جەكەمەنشىكتىڭ مالىنا جاۋاپ­كەر­شىلىكپەن، جاناشىرلىقپەن قارادى. ماسەلەن، گەرمانيادان اسىل تۇقىمدى سيىر اكەلگەندە تاۋلى-تاستى اۋدانداردا مال­داردىڭ تۇياقتارى جاراقاتتانباسىن دەپ كيىز­بەن وراعانى بار. سونداي-اق قوراجايلارعا گەرمانيانىڭ اۋا رايىنا ۇقساس ميكروكليمات جاساتتى. وبلىستا العاش رەت قورالارعا جەلدەتكىشتەر ورناتىلدى. دالادا تەمپەراتۋرا +35 - +43 گرادۋسقا دەيىن كوتەرىل­گەندە، جەلدەتكىشى بار قورالارداعى تەمپەراتۋرا +13 - +15 گرادۋس بولاتىن. سونىڭ ناتي­جەسىندە گەرمانيادان اكەلىنگەن 2500 باس نە­مىستىڭ قارا الا تۇقىمدى سيىرلارى كۇنگەي­دىڭ كليماتىن جەرسىنىپ، ۋاقىت وتە كەلە سانى دا ارتتى. ءىرى قارا مالعا جانە قوي-ەشكىگە ۋاق­تىلى ەكپە سالۋ جانە دەر كەزىندە ەمدەتۋ شارا­لارىن جولعا قويىپ، وڭتۇستىك قازاقستان وبلى­سىندا مال شارۋاشىلىعىنىڭ دامۋىنا سۇبەلى ۇلەس قوسقانىن بۇگىندە جەرگىلىكتى جۇرت جاقسى بىلەدى. 

اسقار قالتاەۆ،

اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگى ۆەتەريناريالىق باقىلاۋ جانە قاداعالاۋ كوميتەتى «رەسپۋبليكالىق ۆەتەريناريالىق زەرتحانا» رمك وڭتۇستىك قازاقستان وڭىرلىك فيليالى ۆەتلابوراتوريا باستىعى