ۇمىتۋعا بولمايتىن تاريح

تاريح • 03 ماۋسىم، 2019

ۇمىتۋعا بولمايتىن تاريح

752 رەت كورسەتىلدى

قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى تۇڭعىش پرەزيدەنت – ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ جارلىعىمەن 31 مامىر – «ساياسي قۋعىن-سۇرگىن جانە اشارشىلىق قۇرباندارىن ەسكە الۋ كۇنى» اتالۋىنا وراي ەلوردا تورىندە ايتۋلى شارا ۇيىمداستىردى.

بەكەن قايرات ۇلى

«تاريحتان تاعىلىم – وتكەنگە تاعزىم» دەگەن اتپەن حالىقارالىق جوبا اياسىندا جىل سايىن وتكىزىلىپ كەلە جاتقان اتالمىش جيىنعا پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتتارى، اسسامبلەيا مۇشەلەرى ءھام ەلىمىزدەگى ۇلتتىق-مادەني ورتالىق وكىلدەرى، سونداي-اق كەزىندە قۋعىن-سۇرگىنگە ۇشىراپ، قۇربان بولعانداردىڭ ۇرپاعى قاتىستى.

باسقوسۋعا شاقىرىلعان قوناقتار قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى – قازاقستان پرەزيدەنتى اكىمشىلىگىنىڭ قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى حاتشىلىعىنىڭ مەڭگەرۋشىسى جانسەيىت تۇيمەباەۆپەن بىرگە «الجير» مەموريالدىق-مۋزەي كەشەنى اۋماعىندا ورنالاسقان «حح عاسىردىڭ 1930-1940 جانە 1950-جىلدارىنىڭ باسىنداعى ساياسي قۋعىن-سۇرگىن جانە توتاليتاريزم قۇرباندارىن» ەسكە الۋ قابىرعا-مونۋمەنتىنە گۇل شوقتارىن قويدى. كەرەگە تاستاي كەرىلگەن قاسىرەت قابىرعاسىنا «26-شى نۇكتە» نەمەسە «الجير» دەيتىن ۇرەيلى تۇرمەدە ءومىرىن ءوتكىزگەن تۇتقىن ايەلدەردىڭ اتى-ءجونى ءبادىزدەلىپتى. كوپشىلىك ەسىمى تاسقا قاشالعان بوزداقتاردى ءبىر مينۋت ۇنسىزدىكپەن ەسكە الدى.

– 31 مامىر – بارشا قازاقستاندىقتار ءۇشىن قاستەرلى كۇن، – دەپ ماڭىزدى جيىننىڭ بەتاشار ءسوزىن باستاعان قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى توراعاسىنىڭ ورىنباسارى ج.تۇيمەباەۆ، 1932-1933 جىلعى اشتىقتان قازاق حالقىنىڭ 2 ميلليوننان استامى، جالپى حالىقتىڭ 42%-ى جازىقسىز قۇربان بولعانىن، ودان كەيىنگى 1937-1938 جىلدارداعى ستاليندىك رەپرەسسيا كەزىندە 100 مىڭنان استام ادامعا «حالىق جاۋى» دەگەن تاڭبا تاعىلىپ، ولاردىڭ كوبى اتىلىپ، امان قالعاندارى لاگەر-تۇرمەلەردە ازاپ كەشكەنىن جەتكىزدى.

«قۋعىن-سۇرگىنگە ۇشىراعانداردىڭ العى شەبىندە الاش ارىستارى مەن قازاق زيالىلارى بولدى. حالقىنىڭ بولاشاعى ءۇشىن باستارىن بايگەگە تىككەن اتا-بابالاردى قاستەرلەي ءبىلۋ جانە جازىقسىز قۇرباندار رۋحىنا باس ءيىپ، تاعزىم ەتۋ – بارشامىزدىڭ پارىزىمىز. بۇل ءىس-شارا – بولاشاق ۇرپاقتى وتكەن كەزەڭنىڭ قاسىرەتتى بەتتەرىنەن حاباردار ەتۋ ماقساتىندا وتكىزىلىپ وتىر»، دەپ ءسوزىن تۇيىندەدى جانسەيىت قانسەيىت ۇلى.

ودان كەيىن ءسوز العان نۇر-سۇلتان قالاسى اكىمىنىڭ ورىنباسارى ەرلان قاناليموۆ، وتكەن عاسىردا قازاق تاريحىندا تەرەڭ ءىز قالدىرعان قۋعىن-سۇرگىن ۇرپاق ساناسىندا ساقتالۋى ءتيىس. ءويتكەنى ستاليندىك رەپرەسسيا كەزىندە اجال قۇشقان 25 مىڭ قازاق زيالىلارىنىڭ ولمەس ونەگەسى بولاشاققا باعدار دەسە، قۋعىن-سۇرگىن جىلدارى تۋعان اجەسى ۆەرا يۆاننيكوۆا «الجير» تۇرمەسىندە سەگىز جىلىن وتكىزگەنى جايلى وكسىككە تولى شەرلى سىرىن شەرتكەن ماسكەۋلىك قوناق ۆالەنتينا گريۋنبەرگ مۇنداي قاسىرەتتىڭ قايتالانباۋىن تىلەي وتىرىپ، جازىقسىز جانداردى ەسكە الىپ جاتقان بارشا قازاقستاندىقتارعا العىسىن ءبىلدىردى. مۇنداي شەرلى ءسوزدى 1937 جىلى شەيىت كەتكەن الاش ارىسى قوشكە (قوشمۇحامبەت) كەمەڭگەروۆتىڭ شوبەرەسى قايىربەك كەمەڭگەردىڭ دە اۋزىنان ەستىدىك. «31 مامىر ءبىز ءۇشىن قاسىرەتتى دە، قاسيەتتى كۇن. سەبەبى وسى كۇنى جازىقسىز جاپا شەككەن اتالارىمىزدى ەسكە الامىز»، دەدى ول.

قۇربانداردى ەسكە الۋ شاراسى مۇنىمەن توقىراپ قالماي، ءتۇس اۋعان سوڭ اسسامبلەيا مۇشەلەرى مەن قۋعىن-سۇرگىنگە ۇشىراعانداردىڭ ۇرپاقتارى تىزە قوسىپ، اباي داڭعىلى بويىندا ورنالاسقان «1932-1933 جىلدارداعى اشارشىلىق قۇرباندارى» ەسكەرتكىشى مەن تۇركىستان كوشەسىندەگى «قازاق ەلىنە مىڭ العىس» مونۋمەنتىنە گۇل شوقتارىن قويىپ، كەڭ كولەمدە جاستاردىڭ قاتىسۋىمەن «ەسكە الۋ ۆاحتاسى» اتتى فلەشموب تويىن ۇيىمداستىردى.

وسىلاي قۇربانداردى ەسكە الۋ شاراسى ءارى قاراي ەلوردا تورىندەگى ق.قۋانىشباەۆ اتىنداعى قازاق مۋزىكالىق-دراما تەاترىندا جالعاسىپ، جيىنعا قاتىسۋشىلار تبيليسي مەملەكەتتىك تەاترىنىڭ «الجير» اتتى سپەكتاكلىن تاماشالادى.

كۇننىڭ ماڭىزدى جانە وزەكتى جاڭالىقتارىن «ەگەمەن قازاقستان» تەلەگرام كانالىنان وقىڭىز