قازاقستاندا قانت ديابەتى الەۋمەتتىك ماڭىزدى اۋرۋلاردىڭ قاتارىنا ەنگىزىلگەن. 2011 جىلدان بەرى ەلىمىزدە ديابەتتى ەرتە انىقتاۋعا ارنالعان ۇلتتىق سكرينينگىلەۋ باعدارلاماسى ارەكەت ەتەدى. جىل سايىن 40 جاستان اسقان 1,5 ميلليون ادام سكرينينگىدەن وتەدى. دەگەنمەن بۇل شارا جەتكىلىكسىز. ويتكەنى وتاندىق مەديتسينا ماماندارى (2017 جىلعى NOMAD زەرتتەۋى) قازاقستاندا ەرەسەكتەردىڭ 38 پايىزى (20-79 جاس) ديابەتالدىنا, ال 8,2 پايىزى ديابەتكە شالدىققانىن دايەكتەپ وتىر. بۇل كوزدى جۇمىپ قارايتىن دەرەك ەمەس. ال «2-ءتيپتى ديابەت» دياگنوزىمەن حالىقتىڭ تەك 1,8 پايىزى ەسەپتە تۇر.
حالىقارالىق ديابەت فەدەراتسياسىنىڭ (IDF) ءمالىمدەۋىنشە, 2-ءتيپتى قانت ديابەتىنىڭ تارالۋى الەمدە ارتا تۇسكەن. وسىلايشا, 2017 جىلى بۇل كورسەتكىش 352,1 ميلليون بولسا, ال 2045 جىلعا قاراي 589 ميلليونعا جەتپەك. جوعارىدا اتاپ وتكەندەي, ءار ديابەتتىڭ باستاۋى, ياعني ديابەتالدى ءتۇرى بولادى. IDF دەرەكتەرىنە سۇيەنسەك, 10 جىلدان كەيىن ديابەتالدى انىقتالعان ناۋقاستاردىڭ 50 پايىزى 2-ءتيپتى قانت ديابەتىنە شالدىعادى. اقش-تا 86 ميلليون ەرەسەكتە ديابەتالدى بار بولسا, ولاردىڭ 90 پايىزى ءوز كەسەلى تۋرالى بىلمەيدى.
سونىمەن ديابەتالدى قالاي انىقتالادى جانە 2-ءتيپتى قانت ديابەتىنىڭ دامۋىنا جول بەرمەۋ ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك؟ وسى ماسەلەگە وراي, قازاقستان مەن رەسەيدىڭ ەندوكرينولوگيا مەن وتباسىلىق مەديتسينا ماماندارى «ديابەتالدى – ارەكەت ەتەتىن كەز كەلدى» تاقىرىبىندا ءباسپاسوز ءماسليحاتىن وتكىزدى.
ديابەتالدى – بۇل 2-ءتيپتى قانت ديابەتىنە اكەلەتىن جاعداي. بۇل كەزدە قانداعى قانت (گليۋكوزا) قۇرامى قالىپتان اسقانىمەن, «2-ءتيپتى قانت ديابەتى» دياگنوزىن قوياتىن كورسەتكىشكە جەتپەيدى. ادام بۇل كەزدە وزىندە قانداي كىناراتتىڭ پايدا بولعانىن سەزە بەرمەيدى. بىراق, العاشقى بەلگىلەرى بىلىنگەننەن-اق, ۋاقتىلى انىقتاپ, وتە اۋىر 2-ءتيپتى قانت ديابەتىنە جول بەرمەۋ قاجەت. جىل سايىن الەمدە قانت ديابەتىنەن 5 ميلليوننان استام ادام كوز جۇمادى. ءولىم-ءجىتىم جاعىنان بۇل اۋرۋ ءجۇرەك-قان تامىرى اۋرۋلارى مەن ونكولوگيالىق اۋرۋلاردان كەيىنگى ءۇشىنشى ورىندا تۇر. جانە ونىڭ سالدارى زاعيپتىق, بۇيرەك اۋرۋلارى, ينفاركت, ينسۋلت پەن اياقتاردىڭ امپۋتاتسياسىنا دەيىن جەتكىزەدى.
ەۋرازيا مەديتسينالىق قاۋىمداستىعىنىڭ ۆيتسە-پرەزيدەنتى نادەجدا پەتۋحوۆانىڭ ايتۋىنشا, ديابەتالدى تۇرعىندار مەن دارىگەرلەرگە اسا ءمالىم ەمەس گليكيرلەنگەن گەموگلوبيننىڭ دەڭگەيىن حالىق اراسىندا اۋقىمدى تۇردە زەرتتەپ, دۇرىس ستاتيستيكا قالىپتاستىرعان ءجون. تولىق زەرتتەۋ بارلىق جاستاعى ادامداردا 2-ءتيپتى قانت ديابەتىنىڭ الدىن الۋعا كومەكتەسەدى. ويتكەنى قازىر 2-ءتيپتى قانت ديابەتىنىڭ جاستار اراسىندا بەلەڭ الىپ, تىپتەن 7 جاستاعى بالالاردا كەزدەسۋى مامانداردى الاڭداتادى.
دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگى مەديتسينالىق كومەكتى ۇيىمداستىرۋ دەپارتامەنتىنىڭ ديرەكتورى اسقار حوروشاش 2-ءتيپتى قانت ديابەتى ماسەلەسى ماڭىزدى سيپاتقا يە بولىپ كەلە جاتقانىن اتاپ ءوتتى.
سۋسامىردىڭ داۋاسى جوق بولسا دا, ەندى باستالىپ كەلە جاتقاندا ەمدەۋگە, الدىن الۋعا, اسقىنۋعا جول بەرمەۋگە ءمۇمكىندىك بار. ديابەتالدى جاعدايدى انىقتاۋ ءۇشىن مەديتسينا قىزمەتكەرلەرىنىڭ بىلىكتىلىگىن كوتەرۋ, حالىقتى اقپاراتتاندىرۋ, اۋرۋلاردى باسقارۋ باعدارلاماسىنىڭ كومەگىمەن ازاماتتاردىڭ ءوز دەنساۋلىعىنا جاۋاپكەرشىلىگىن ارتتىرۋ قاجەت.
مامانداردىڭ ءمالىمدەۋىنشە, قازاقستاندا جاسىرىن ءتۇردە 2-ءتيپتى قانت ديابەتىمەن ءاربىر ءتورتىنشى ادام اۋىرۋى ءمۇمكىن. سوندىقتان ديابەتالدى سىرقاتتى ەرتە انىقتاۋ 2-ءتيپتى ديابەتتىڭ الدىن الۋدا ماڭىزدى ءرول اتقارادى. رەسمي مالىمەتتەرگە ساي, 2018 جىلى سۋسامىر 16 مىڭ ادامدا انىقتالسا, ەلىمىزدە ديابەتكە شالدىققاندار سانى 308 مىڭ ادامعا جەتكەن.
ديابەتالدى دەرتى 2-ءتيپتى ديابەت كلينيكالىق تۇردە بايقالعانعا دەيىن 9-12 جىل ارالىعىندا بىرتىندەپ داميدى. دەمەك ءار ادامنىڭ ديابەتالدى جازىلماس دەرتكە ۇلاستىرماۋىنا بىرنەشە جىل ۋاقىتى بار.
