جالدامالى كەيىپكەر – ارزان رەيتينگ، انايى حابار، توگىلگەن ابىروي

تەلەديدار پايدا بولماي تۇرىپ اتا-بابالارىمىز ءسوز­دىڭ دە كىلت سەكىلدى كەز كەلگەن ءجۇ­­رەك­تىڭ قۇلپىن اشۋعا نەمەسە كەز كەل­گەن اۋىزدى جابۋعا بولاتى­نىن پارىقتاپ قويعان جوق پا ەدى. ءويت­كەنى ءتىل – بىرەۋ، قۇلاق – ەكەۋ. 

ال حالىقتى دۇرىس جولعا جە­­­تەلەۋى ءتيىس باق-تىڭ ءسوزى بۇ­­زىل­­سا، ەمىن كىمنەن ىزدەمەك كەرەك؟

باسقاسىن ايتپاعاندا، ءتىپتى جۇرت سەنگەن، ەل اۋزىنا قاراپ وتىرعان بەلگىلى تۇلعالاردىڭ ويلانباي ايتا سالعان سوزدەرى، پارىقسىز ويلارى ءومىر بويى جيناعان ابىرويىن قاشىرىپ، ەڭبەگىن ەش قىلعانىن دا كوز كو­رىپ ءجۇر. مۇنىڭ بارلىعى ەلدىڭ الدىنداعى جۇرگەن تانىمال ادامدارعا ساباق بولۋى ءتيىس ەدى. كەرىسىنشە، سوزدەن كيە قاشىپ بارا جاتقانداي كورىنەتىنى نەسى؟

«كوزىن شەل قاپتادى»، دەگەن وسىندايدا ايتىلسا كەرەك، وكىنىشتىسى ارزان ابىروي، بايانسىز تانىمالدىلىق، پايدا قۋ، جالعان ماقتان، قولدان جاسالاتىن رەيتينگىلەر وسىنىڭ ءبارىن ءجيى ۇمىتتىراتىن بولدى. مۇنىڭ شەكتەن شىققان، مىسالى، ا. ەسىمدى قىزى­مىزدىڭ (بارشامىزدىڭ قى­زى­مىز دەپ قارايىق) «7 ارناداعى» «ءوز ويىم» توك-شوۋىنا شىعىپ، پاكتىگىن ساتامىن دەپ جاھانعا جار سالۋى بولسا، ەكىنشىسى اتال­عان تەلەباعدارلامانىڭ جاساندى كەيىپكەر بولۋعا شاقىرعانىن ايداي الەمگە جايعانى بولدى. الەۋمەتتىك جەلىلەر دە مۇنى ءىلىپ اكەتىپ، تالقىلاۋلار ءالى تولاستاعان جوق. ەڭ سوراقىسى كەيبىر دەرەك كوزدەرى قىتايلىق سايتتاردىڭ دا وسى وقيعانى ورتاعا سالعانىن دايەكتەپ وتىر. 

مۇنداي جاعدايدا قوعام پىكىرى مىندەتتى تۇردە قاق جارى­لا­دى. ومىردە وسى ىسپەتتى جاعداي­لاردىڭ بار ەكەنىن العا تارتىپ، شىندىقتى بۇركەمەلەمەۋ كەرەك دەپ «شىرىلدايتىندارعا» دا ءۋاج تابىلادى. ايدى اسپانعا شى­عارماق بولعان توك-شوۋ ار­سىز­دىقتى جارنامالاپ وتىر دەپ جاز­عىرىپ جاتقان جۇرتتىڭ دا جانايقايى ورىندى. سانالى، دە­نى دۇرىس ادام ءجۇز جەردەن ەركىن، ءجۇز جەردەن زاماناۋي بولسا دا كوشەگە جالاڭاش شىق­پايتىنى ايان... 

قاراپ وتىرساق، كەلەڭ­سىز­دىك­تەر قاي زاماندا دا نەكەن-ساياق، ىلۋدە بىرەۋ بولعان. بىراق سىبىرلاپ ايتۋعا دا بولمايتىن سىر­دى اتا-بابالارىمىز بالالاتپاي، ۇرپاعىنىڭ پيعىلىن تازا ۇستاۋعا ۇمتىلعان. وسى ۇستانىم ۇلتى­مىزدى تالاي تەپە­رىش پەن تاۋقىمەتتەن الىپ شىق­قان جوق پا؟ ايتپەسە «پاك­تى­گىمدى ساتامىن» دەيتىندەي ۇل-قى­زى­­مىزدىڭ باسىنا نە كۇن تۋىپ وتىر؟

حايپتالام دەپ، ايىپتالىپ قالعان «قالقا»

ەندەشە، وسىنداي جاعدايدا ەستى وي تاراتۋعا ءتيىستى رەسمي باق-تىڭ جالعان كەيىپكەر ارقىلى جالاڭاش ويدى، تۇرلاۋسىز رەيتينگ ءۇشىن تىرداي شەشىنگەن ارسىز پيعىلدى ءدۇيىم جۇرتتىڭ الدىنا شىعارىپ وتىرۋىن قۇپتاعان ادام بار ما؟ اقيقات ءۇشىن ايتايىق، بار. بىراق، سيرەك. كوپ­­شى­لىكتىڭ اشۋ-ىزاسىن باسقا ارناعا بۇر­ماق بولىپ وتىرعان بۇل از توپتىڭ كوز­دەگەنى باسقا. بۇل جەردە تاربيە، ۇلت بول­مىسى، ەرتەڭىمىز نە بولادى دەگەن ءمۇد­دەنىڭ ءيىسى دە جوق.

وقىرمانعا تۇسىنىكتى بولۋ ءۇشىن وسى ارادا جالعان كەيىپكەر رەتىندە ارىن ساۋدالاعان ا-عا قاتىستى وقيعانىڭ ۇزىن-ىرعاسىن قىسقاشا بايان­­داپ وتەلىك. 
بۇل باعدارلاما بولارى بولىپ، بوياۋى ءسىڭىپ بولعاننان كەيىن جايدار­مانشى نۇربولحان شاراپوۆ: «...ءوز ويىم» مەن ويلاعانداي ەمەس ەكەن. مەن جاي بەرگi جاعىن عانا كورiپ ءجۇر ەكەن­­مiن. ايتپاعىم مىناۋ: كەشەگi باع­دارلامادا كەيiپكەر بولعان قىز باعدارلامانىڭ ارعى جاعىن ايتىپ بەردi» دەي كەلىپ قا­زاق قىزى قا­­لايشا ارىن اۋكتسيونعا سالاتىنداي دارەجەگە تۇسكەنىن ءبىلۋ ءۇشىن ونى ىزدەستىرگەنىن، تاۋىپ سويلەسكەنىن جازدى. 

«سونداعى بار شىندىق ۆيدەودا. قارشاداي قىزدىڭ اڭعالدىعىن پايدالانىپ، ءلايلا سۇلتانقىزىنىڭ اتىن اراعا سالىپ، قىزىل-جاسىل ءدۇ­نيەگە قىزىقتىرىپ، «وسى ءرولدi ويناپ بەرسەڭ، قىزىق قىلىپ، ءوز-ءوزiڭدi بۇ­زىق قىلىپ، جۇرت قارايدى كوزدەرiن ءسۇ­زiپ تۇرىپ، پودپيسچيك كوبەيەدi دەپ قۇ­نىقتىرىپ»، باسقا دا ۋادەلەردi تiزiپ تۇرىپ الداپ سوققان عوي شiركiندi، اسىلىندا. وسى جاعدايدان كەيiن «ءوز ويىم» باعدارلاماسىن «MARVEL» كوم­پانياسىنا ۇقساتتىم. «MARVEL» قوعامعا حالك، تور، ورمەكشi ادام، تەمiر ادام، سۋپەرمەن سياقتى كەيىپ­كەر­لەردى قولدان جاساپ بەرسە، «ءوز ويىم» باعدارلاماسى دا ترانسۆەستيت، گەي، جەزوكشە، ارىن ساتقىش سىندى كەيىپكەرلەردى قولدان جاساپ، ەكراننان جاريالاپ وتىر. «ءوز ويىمنىڭ» كەيiپ­كەرلەرi ءوز ويىن ايتا المايدى ەكەن. «ءوز ويىم» – ءسوز ويىنى ەكەن» دەگەن ونىڭ ايتۋىنشا، قىزدى وقۋىنان شىعارىپ جiبەرiپتi. بۇل رەتتە ن.شاراپوۆ تۋىستارى قىزعا كەشiرiم­مەن قاراسا، ال وقۋ ورنىنىڭ باس­شىلىعى ا-نىڭ بالالىعىن، شالالىعىن كەشiرiپ، وقۋىن ءارى قاراي جال­عاستىرۋىنا مۇمكىندىك بەرسە دەي­دى.

جالعان كەيىپكەردىڭ ايتۋىنشا،­ باعدارلاما رەداكتورلارى ونى Instagram جەلىسى ارقىلى شاقىرعان. العاش­قىدا قىزدىق پەردە جايلى پىكىر ءبىلدىرۋ ءۇشىن دەگەنىمەن، كەيىننەن باس­قاشا ۇسىنىس تاستادى، دەيدى ا. الماتىدا وقىپ جۇرگەن ول شىن ءما­نىندە ابىرويىنان ايىرعان شوۋ-باع­دار­لاماعا ءتۇسۋ ءۇشىن ەلورداعا با­را­دى. 
جەر ورتەپ بولسا دا تانىمال بولۋ­عا ۇمتىلعان قىز: «كەلىستىم. بىراق مى­ناداي ءرول الامىن دەپ ويلاعان جوق­پىن. كەلەسى كۇنى حابارلاسىپ: «ءسىز قىز­دىعىمدى ساتامىن دەپ شىعاسىز»، – دەدى. – ونداي دا بار ما؟ – دەپ كۇلدىم. – ءيا، حالىقتى شۋلاتۋ كەرەك قوي. وسى­لاي ايتساڭىز، ەل دۇرلىگەدى دەدى»، دەي­دى ا. الەۋمەتتىك جەلىلەردە جاريا­لانعان بەينەباياندا. 

قىسقاسى، وسىدان كەيىن ول الەۋ­مەتتىك جەلىدەگى پاراقشاسىندا حابار­لاندىرۋ قالدىرعان كورىنەدى. با­رىنشا شىنايى ەتىپ كورسەتۋ ءۇشىن جەكەسىنە كەلگەن حاتتاردىڭ دا كو­شىر­مەسىن رەداكتورلارعا جىبەرەدى. «باع­دارلاماعا بارعان كەزدە «وسىلاي اي­تاسىڭ» دەپ ۇيرەتتى. سوڭىنا دەيىن «سا­تامىن» دەپ وتىراسىڭ، «ساتپايمىن دەپ شىقپا» دەدى. ماعان نەگىزى مۇنىڭ ءبارىن ايتپاسىن، ەشكىم بىلمەسىن دەگەن. ەن­دى ماعان بىردەڭە بولا ما دەپ قورقىپ تۇر­مىن. ولار زاڭ جۇزىندە قۋدالايمىز دەگەن. «ءوز ويىم» باعدارلاماسىنىڭ ءوتى­رىك ەكەنىن ايتپاۋىڭ كەرەك دەدى. بىراق مەنىڭ ساباعىما، ومىرىمە كەسىرى ءتيىپ وتىر»، دەيدى ا.  
وسى باعدارلامادان كەيىن قىزدىڭ وقۋ­دان شىعىپ قالعاندىعى بەلگىلى بول­دى. ارينە، بۇدان كەيىن جوعارى پەداگوگيكالىق ءبىلىم الىپ، كەلەشەكتە ءوزى شاكىرت تاربيەلەۋگە ءتيىستى ستۋدەنت قىز­دىڭ ءسوزىن كىم سويلەۋى ءتيىس؟.. 

تەلەباعدارلامالاردىڭ دا مىنەز-قۇلقى بار

ەگەر اتالعان شوۋ-باعدارلاما قان­داي جولمەن بولسا دا رەيتينگ جاساپ، تانىمالدىلىعىن ارتتىرا تۇسەمىن دە­سە، وندا ول كوزدەگەن ماق­ساتىنا جەتتى. 
بىراق تەلەديدار سالاسىندا­ ءتاجى­­­ريبەسى بار تانىمال تەلە­جۇر­گى­زۋ­شى­لەرىمىزدىڭ ءبىرى ءلايلا سۇلتانقى­زىنىڭ ابىرويى ارتتى ما؟ تىرناقتاپ ءجۇرىپ جيناعان بەدەلى ءوستى مە؟ ءسوزدىڭ ءبارى ەفير­دىڭ سىرتىندا جۇمىس ىستەيتىن تولايىم ءبىر كومانداعا تۇگەل تيمەي جاتقانى دا بەلگىلى. بىرىنشىدەن، قوس بىردەي جۇرگىزۋشىسى بار توك-شوۋدا تاياقتىڭ ءبارىن جەپ جاتقان ءلايلا – تىسقاققان تەلەجۇرگىزۋشى، مەديا تۇلعا، ەكىنشىدەن مۇنداي تاقىرىپقا توقتاۋ ايتۋعا قۇزىرەتى جەتەتىن ەدى. 

وسى ارادا ءلايلادان تانىمالدى­لىعى ءبىر مىسقال دا كەم ەمەس ارىپتەسى دانا نۇرجىگىتتىڭ Instagramدا: «نۇر­بولحان شاراپوۆتىڭ پاراقشاسى­نان ا-نىڭ اڭگىمەسىن تىڭ­­دادىم.

«ءوز ويىمدا» «پاكتىگىن ساۋ­داعا سالعان» كەيىپكەر. ارزان اتاق ىزدەگەن قىزدى حابار اۆتورلارى شا­قى­رىپ، اۋزىنا ءسوز سالىپ بەرسە، سونىسىن مويىنداپ باعدارلامانىڭ «ىشكى كۋحنياسىن» اشۋ كەرەك. ويتكەنى، بۇل ءبىر ادامنىڭ تاعدىرى. مۇنداي تەح­نولوگيالاردى بىلمەيدى ەمەس، ءبى­لەمىز. ماسەلە، سوعان بارۋ نەمەسە بار­ماۋدا. اردى اتتاماۋدا. ال مىنا جاع­دايدا حابار اۆتورلارى قىزدىڭ پاك­تىگىن تاپتاپ، ەرتەڭىنە تاستاپ كە­­تەتىن جىگىتسىماقتاردان قاي جەرى ار­تىق؟! بۇل قىزدىڭ تاعدىرى عانا ەمەس، سۇيەككە تاڭبا! ۇلتقا سىن»، دەگەن ءسوزىن كەلتىرسەك تە جەتكىلىكتى.

«سوندا دەيمىن دە، اقشا بەرىپ «مىنانى ايتاسىڭ» دەسە، ايتا بەرەتىن سون­شالىقتى ءىشى قۋىس، ويسىز جاستار بار ما؟ قازىرگى جاستار العىر، ساۋاتتى، اقىلدى دەپ ويلاۋشى ەم. ونىڭ ءۇس­تىنە اناۋ-مىناۋ ءسوز ەمەس، اناداي «بومبا» بولسا. ءاي، ول ەرتەڭ جۇرت كورە­تىنىن ويلاماي ما؟ ەندى كەپ ەڭىرەپ وتىر. اناسىنا وبال. ولاي تاربيە بەر­مەگەن شىعار؟ نەگىزى وسىنىڭ ءبارى قاي­دان شىعادى ەكەن؟ تاربيەدەن بە، الدە تارىققاننان با؟ الدە ءبىلىم-عى­لىمعا ۇمتىلماي، جەڭىل-جەلپىلىككە ۇرىن­عاننان با؟»، دەپ قارسى سۇراق قويادى «ايتۋعا وڭاي»، «قارەكەت»، «بەۋ» تەلە­باع­دار­لامالارىنىڭ پروديۋسەرى ءاليا قۇدايبەرگەنوۆا. 

بۇل ءسوزدىڭ دە جانى بار. ءوز قىلىعىن اتا-اناسىنا حايپ دەپ تۇسىندىرگەن، حالىققا الدانىپ قالدىم دەپ اقتالىپ وتىرعان قىز بالانىڭ باعدارلاما بارىسىندا مۇلدە يمەنبەۋى، ۇيالماۋى وي­لانتپاي قويمايدى. 

قاراپ وتىرساق، ءار تەلەباعدارلاما­نىڭ بولمىسى، ءوز پيعىلى بار. ەشقا­شان رەيتينگى تومەن بولىپ كورمەگەن «قازاقستان» ۇلتتىق ارناسىنداعى «ايتۋعا وڭاي» رەيتينگ ءۇشىن مۇنداي قادامدارعا بارماعانى كورەرمەنىنە ايان. ايتپەسە، فورماتى بىردەي ەمەس پە؟!

ماسەلەن، «كتك» تەلەارناسىنىڭ جۇرگىزۋشىسى، جۋرناليست دينا تولەپ­بەر­گەن­نىڭ دە: «ايجان باي­زاقوۆا، شىرىن نارچاەۆا سىندى «استارلى اقيقاتتىڭ» قوناقتارىنان كەيىن مەنى سىناپ، ءتىپتى جەك كورىپ كەتكەنى تۋرالى جازىپ جاتقاندار از ەمەس. ولاردىڭ اراسىندا ارىپتەستەرىم دە بار...» دەپ اعىنان اقتارىلعانى كەشە عانا. 

ارىپتەسىمىز مۇنى قانشاما ءتۇ­سىن­­­دىرۋگە تالپىنسا دا  «حايپ ءۇشىن بارىنە بارامىن دەسەيشى»، «قول­­دارىڭىزدى اۋىر­تىپ، نەسىنە اقتالىپ وتىرسىز»، «ءبىر سوزبەن رەيتينگ ءۇشىن دەي سالمايسىز با؟ «بارىنشا ۇيات، لاس ءتىر­لىك بولدى». «قاسىقتاپ جيناعان ابى­رويىڭىز ءبىر ەفيردەن كەيىن بىت-شىتى شىقتى عوي. نامىس جەتىسپەيدى-اۋ، دەيمىن»، «ءنا­پاقا ءۇشىن نەگە دە باراسىز»، «ون­دايلارعا ءمان بەرمەۋ كەرەك ەدى» دەگەن سارىنداعى پىكىرلەردەن كوز سۇرىنەدى. 

قىسقاسى، ومىراۋىن جالاڭاشتاعان قىزداردىڭ «شىندىعى» مەن ناسيحاتىن ەشكىمنىڭ دە تۇسىنگىسى كەلمەيتىنى ايدان انىق بولدى. سول سياقتى «قا­لاۋلىم» باعدارلاماسىندا دا بەت­­­كە شاۋىپ، توسكە ورلەگەن «تىم ءوت­كىر» قىزداردىڭ، باقىتىن شوۋدان ءىز­دەگەن جىگىتتەردىڭ ءوز رولدەرىن ءمىن­سىز ات­قارىپ جۇرگەنىنە كۇمان كەلتىر­مەي-اق قويا­لىق. بولمىسىمىزدا جوق نارسە، ەفيردەگى جاساندىلىق سەزىلمەي قوي­مايدى.

ماسەلەن، كورشى رەسەيدە رەيتينگى جو­عارى رەاليتي-شوۋلاردىڭ شىن­ ءما­نىندە قالاي تۇسىرىلەتىنى ءاش­كە­­رە بولعانى قاشان. ارزان بەدەل ءۇشىن ەش­­تەڭەدەن تايىنبايتىن تەلە­باع­دارلامالاردىڭ بەتى ابدەن اشىلدى. ماسەلەن، «داۆاي پوجەنيمسيا»، «بيتۆا ەكستراسەنسوۆ»، «تاچكا نا پرو­­كاچكۋ»، «مودنىي پريگوۆور»، «حو­لوستياك»، «كتو حوچەت ستات ميل­ليو­نەروم» سياق­تى رەاليتي-شوۋلارد­ىڭ اتىن ايت­ساق تا جەتكىلىكتى. بۇل باعدار­لا­ما­لار­دىڭ دا اتىشۋلى «قۇربان­دارى» بار.

اقيقاتىن ايتقاندا، وسى ماتەريال­دى جازۋ ۇستىندە ەلىمىزدە ا.  سياقتى قولدان جاسالعان كەيىپكەرلەردىڭ مىسالىن ىزدەگەنبىز. قۋانىشىمىزعا قا­راي، باستان كەشكەنى مەن بەرىلگەن ءرول­دى پەردەنىڭ ار جاعىندا، بەتپەردە كيىپ، بۇركەنشىك اتپەن ەفير ەتيكاسىن ساقتاعان بىرەن-ساران مىسالى تابىلدى. ال ءجۇزىن جاسىرماي، ايدى اسپانعا شىعاراتىن كەيىپكەرلەردىڭ بەتى اۋلاق. 

ويتكەنى ورەسى بيىك كورەرمەنگە كەرەگى باسقا. تىڭدارمان دا وقىرمان دا تەرەڭ زەرتتەۋلەرگە، تانىمدىق ءدۇ­نيە­لەرگە، جۇرتتى ءتانتى ەتىپ، جۇرەك­تى تەبىرەنتكەن ادامي وقيعالارعا ءزارۋ ەكە­نى كۇن وتكەن سايىن كورىنىپ وتىر.

الماتى