تارازدا شىڭعىس ايتماتوۆتىڭ مەرەيتويى تويلاندى

جازۋشى ءوز شىعارمالارىندا قازاق پەن قىرعىزعا ورتاق تاعدىردى جىرلاپ، قازاق دالاسىندا وتكەن كوپتەگەن وقيعالاردى سيپاتتايدى. سونىڭ ىشىندە شىڭعىس ايتماتوۆ ءۇشىن جامبىل ءوڭىرىنىڭ ورنى بولەك. كەزىندە لۋگوۆوي مال دارىگەرلىك تەحنيكۋمىندا ءبىلىم العان جازۋشى ءوز ەستەلىكتەرىندە اۋليەاتا ءوڭىرىن ەرەكشە ىلتيپاتپەن ەسكە الادى.

شىڭعىس ايتماتوۆتىڭ مەرەيتويىنا وراي كورشى قىرعىز ەلىنەن قىرعىزستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ كەڭەسشىسى، جازۋشى سۇلتان راەۆ باستاعان ازاماتتار جامبىل وڭىرىنە كەلدى. قۇرمەتتى قوناقتاردى تاراز قالاسىنىڭ شىعىس قاقپاسىنان جامبىل وبلىستىق مادەنيەت، ارحيۆتەر جانە قۇجاتتاما باسقارماسىنىڭ باسشىسى دۇيسەنالى بىقىباەۆ باستاعان ونەر ۇجىمى قازاقى سالتپەن قارسى الدى. مەيماندارعا جەرگىلىكتى ازاماتتار اۋليەاتا جەرىنىڭ ءدامىن ۇسىنىپ، قۇرمەت كورسەتتى.

وسى كۇنى جامبىل وبلىستىق ورىس دراما تەاترىندا اتالعان تەاتر اكتەرلەرىنىڭ قاتىسۋىمەن سۇلتان راەۆتىڭ شىڭعىس ايتماتوۆتىڭ «عاسىردان دا ۇزاق كۇن» رومانىنىڭ ينستسەنيروۆكاسى نەگىزىندە جازىلعان «نايمان انا» ناقىلداما دراماسى قويىلدى. درامانىڭ قويۋشى-رەجيسسەرى قىرعىز رەسپۋبليكاسىنىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن ونەر قايراتكەرى، ش.ايتماتوۆ اتىنداعى جاستار سىيلىعىنىڭ يەگەرى، حالىقارالىق «جاڭا كينو» كينوفەستيۆالىندەگى «ازاماتتىق ەرلىگى ءۇشىن» نوميناتسياسىنىڭ ديپلومانتى نۇرلان ابدىقادىروۆ جانە قويۋشى-سۋرەتشى راحات ساپاراليەۆا. اتالعان درامانى جامبىل وبلىسى اكىمىنىڭ ورىنباسارى ەرقانات مانجۋوۆ، وبلىستىق جانە قالالىق اكىمدىكتەردىڭ وكىلدەرى مەن تارازدىق قالىڭ كوپشىلىك ارنايى كەلىپ تاماشالادى. بۇل كۇنى زالدا ينە شانشار ورىننىڭ بولماۋىنان دا جامبىل جۇرتشىلىعىنىڭ زاڭعار جازۋشىعا دەگەن قۇرمەتىن كورۋگە بولعانداي ەدى.

 جازۋشىنىڭ مىندەتى ادام تابيعاتىن اشىپ كورسەتۋ، زامان بەينەسىن بوياماسىز بەينەلەۋ، ادامزات ءۇشىن اپاتتى نارسەنى ەسكەرتۋ دەسەك، شىڭعىس ايتماتوۆ «نايمان انا» شىعارماسىندا ادامزات ءۇشىن ەڭ اۋىر قاسىرەت ماڭگۇرتتىكتى بەينەلەدى. جالپى، ماڭگۇرتتىك تۇركى كەزەڭىندە قاراقىتايلاردىڭ تۇتقىنعا جاساعان ارەكەتى بولىپ ەسەپتەلەدى. ەسىنەن ايىرىلعان، اقىلسىز ماڭگۇرت قايدان شىققانىن، ءوزىنىڭ كىم ەكەنىن بىلمەيدى. ول ءوز قوجايىنىنىڭ سوزىنەن باسقا ەشكىمدى دە تىڭدامايدى. ماسەلەن بۇل شىعارمادا دونەنبايدىڭ ۇلى جولامان ماڭگۇرتكە اينالادى. ال نايمان انا ءوز ۇلىن تاۋىپ، ۇيىنە قايتارعىسى كەلگەنىمەن، ول اناسىن تانىماعاندىقتان ءوز ەلىنە بارمايدى. ءتىپتى سول ماڭگۇرت قوجايىندارىنىڭ «ول سەنىڭ باسىڭداعى كەپەشتى شەشۋگە كەلدى» دەگەن جالعان سوزىنە بولا ءوز اناسىن ولتىرەدى.

بۇل قويىلىمدا شىڭعىس ايتماتوۆ شىعارماسىنىڭ ءون بويىنداعى وسىناۋ ادامزاتتىق تراگەديا ايقىن اڭعارىلىپ تۇردى. ساحنانى سىلكىندىرگەن دراما شولەيتتەگى ورتا ازيانىڭ توتاليتارلىق ەلدىمەكەنى، تەمىر جول بويىنداعى تىرشىلىكتى سيپاتتاۋدان باستالدى. سونىمەن قاتار، شىعارماداعى بوراندى بەكەت، سارىوزەك، ەل، ميفولوگيالىق كەڭىستىك، جەر پلانەتاسى مەن ونىڭ توڭىرەگىندەگى اعاش سياقتى بىرنەشە كەڭىستىكتەر قويىلىم قۋاتىن ارتتىرا ءتۇستى. سونىمەن قاتار، ساحناداعى ەكى جاعى دا تىكەنەكتى سىممەن قورشالعان، ادامزاتقا بەيمالىم ميفولوگيالىق الەمنىڭ كورىنىسى دە كوپشىلىكتى تاڭداندىردى دەۋگە بولادى.  ونىڭ ءبىر جاعىندا ۇلى عىلىم مەن ءبىلىمنىڭ ۇلى ۇستازى بولسا، ەكىنشى جاعىندا اتا-بابا زاڭىن ۇستانا وتىرىپ كۇنەلتۋگە تىرىسىپ جۇرگەن ادامزات بار. ساحنادا ەجەلگى حالىقتى ءتۇپ-تامىرىمەن جويۋ ماقساتىندا سارىوزەك دالاسىنا اۋىز سالعان جۋانجۋان (قاراقىتاي) تايپاسىنىڭ تۇتقىنداردى ادام توزگىسىز ازاپتاۋى اشىق بەينەلەنگەن. سوعىستىڭ زاردابىنا قاراماي، ماڭگۇرت ۇلىن قۇتقارۋ ءۇشىن جاۋدىڭ دالاسىنا اياق باسقان انانىڭ بالاعا دەگەن ماحابباتى كورەرمەندى بەي-جاي قالدىرمادى. ادامدىق قاسيەت پەن پاسىق ويدىڭ ارپالىسىنا قۇرىلعان بۇل دراما رەجيسسەردىڭ توسىن شەشىمدەرىمەن ەرەكشەلەنىپ، اكتەرلەردىڭ ويناۋ شەبەرلىكتەرىمەن ۇشتاسىپ جاتتى. نايمان انا ءرولىن سومداعان گالينا سوكولوۆانىڭ ونەرىنە حالىق ءتانتى بولدى. ال درامانىڭ مازمۇنىن ارتتىرعان ەۆگەني ورلوۆتىڭ سومداۋىنداعى ەدىگە بەينەسىن ناعىز ونەر شەبەرلىگى دەۋگە دە بولاتىنداي. سونىمەن قاتار، ساحنادا ونەر كورسەتكەن بەكنازار ءىزباساروۆ، دانيار كەنجەبەكوۆ، تيمۋر رومانيۋك، سانجار بوتبايبەك، مارينا پروسالوۆيچ، ەلميرا اققۇليەۆا، نۇعايشا يبادىلداەۆا، ادىلەت قۇلمىرزاەۆ، ەلەنا كوزاچەنكو سياقتى ونەرپازداردىڭ دا ونەرىنە كوپشىلىك ءسۇيسىندى.

قويىلىم بىتكەن سوڭ ساحناعا دۇيسەنالى بىقىباەۆ شىعىپ، سۇلتان راەۆ باستاعان ايىر قالپاقتى اعايىندارعا العىسىن ءبىلدىردى. قازاق پەن قىرعىزعا ورتاق جازۋشىنىڭ مەرەيتويىمەن كوپشىلىكتى قۇتتىقتاپ، حالقىمىزدىڭ ءجون-جورالعىسىمەن قۇرمەتتى قوناقتارعا سىي-سياپات كورسەتتى. جامبىل جەرىندە ساحنالانعان دراما تۋرالى، جالپى قازاق حالقى تۋرالى قىرعىز رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ كەڭەسشىسى، جازۋشى سۇلتان راەۆ ءوز ويىمەن ءبولىستى. «قاسيەتتى نايمان انا بەينەسى ءوز ۇلتىنىڭ تەمىرقازىعى. شىڭعىس ايتماتوۆتىڭ «عاسىردان دا ۇزاق كۇن» رومانىنىڭ ينستسەنيروۆكاسى 1998 جىلى جازىلىپ، بىشكەك قالاسىنداعى «تۇڭعىش» تەاترىندا قويىلدى. بۇل شىعارماعا شىڭعىس اعامىزدىڭ ءوزى جوعارى باعاسىن بەرگەن بولاتىن. مەن شىڭعىس اعامىزدىڭ جانىندا كوپ ءجۇردىم. قازاقتىڭ دارحاندىعى، كەڭپەيىلدىگى جايلى كوپ ەستىدىم. ول كىسى نەگىزىنەن قازاق پەن قىرعىزعا ورتاق تۇلعا. ءوز شىعارمالارىندا دا قازاق دالاسى تۋرالى تەبىرەنە تولعايدى. ال لۋگوۆوي مالدارىگەرلىك تەحنيكۋمىندا وقىعان ساتتەرىندەگى ەستەلىكتەرىنىڭ ءوزى ءبىر توبە. كەزىندە قازاق جامبىل جاباەۆ پەن قىرعىز توقتاعۇل ساتىلعانوۆتىڭ دوستىعى كەرەمەت بولعان. كەنەن ازىرباەۆ اتامىز دا قىرعىز جەرىنە ءجيى كەلىپ تۇرعان. سوندىقتان دا قازاق پەن قىرعىز حالقىنىڭ دوستىعىن ءبىز جوعارى باعالايمىز»، دەيدى جازۋشى.

شىڭعىس ايتماتوۆتىڭ «شوق جۇلدىزداردىڭ ىشىندە العاش تانىسقان ادامىم – قازاق حالقىنىڭ ۇلى پەرزەنتى، كۇللى الەم مويىنداعان جازۋشى مۇحتار اۋەزوۆ بولاتىن» دەگەن سوزىنەن-اق ونىڭ قازاققا دەگەن قالتقىسىز قۇرمەتىن كورۋگە بولادى. ال «مەن جامبىل جايىندا جار سالا وي تولعاعىم كەلەدى» دەگەن جۇرەكجاردى ءسوزى حالقىمىزدىڭ مارتەبەسىن ارتتىرعان اسىل ءسوز. سوندىقتان دا قازاق پەن قىرعىز باردا شىڭعىس ايتماتوۆتىڭ اتى ماڭگى وشپەيدى دەۋگە بولادى.

حاميت ەسامان،

«ەگەمەن قازاقستان»

جامبىل وبلىسى