كەشە يننوۆاتسيالىق فورۋم ءوز جۇمىسىن اياقتادى

كەشە قازاقستان ءتاۋ­ەل­سىز­دىگىنىڭ 20 جىل­دى­عى­نا ار­نا­لىپ استانا­دا­عى ءتاۋ­ەلسىزدىك سا­راي­ىن­دا وتكەن ين­نو­ۆا­تسيا­لىق فو­رۋم ءوز جۇ­مى­سىن ودان ءارى جالعاستىردى. فورۋمنىڭ ەكىنشى كۇنىندە بىرقاتار شارالار مەن باس­قو­سۋ­لار، ءباسپاسوز ءماسليحاتتارى بو­لىپ ءوتتى. سونىڭ ىشىندەگى ەڭ ما­ڭىزدىلارى ەلباسىنىڭ اتىنان پرە­مەر-مينيستر كارىم ءماسى­موۆ قاتىسقان يننوۆاتسيالىق جوبالار كورمەسىنىڭ اشىلۋى جانە پرەزيدەنتتىك يننوۆاتسيالار كلۋ­بى­نىڭ تۇڭعىش وتىرىسى وتكەن­دى­گى بولدى.   كارىم ءماسىموۆ ءوزىنىڭ ورىنباسارى –  يندۋستريا جانە جاڭا تەحنولوگيالار ءمينيسترى اسەت يسەكەشەۆپەن بىرگە كورمە جۇمىسىمەن تانىسىپ وتكەننەن كەيىن پرەزيدەنتتىك يننوۆاتسيالار كلۋبىنىڭ تۇڭعىش وتىرىسى ءوز جۇمىسىن باستادى. ونى رە­سەي­دىڭ «ۆەستي ۆ سۋببوتۋ» باع­دار­لاماسىنىڭ جۇرگىزۋشىسى سەرگەي بريلەۆ اشىپ، جۇرگىزىپ وتىردى. بۇل وتىرىستاعى ديالوگ-اڭگىمە­لەر­گە بۇۇ ەۋروپالىق ەكونومي­كا­لىق كوميسسياسىنىڭ ەكونومي­كا­لىق ىنتىماقتاستىق جانە ينتەگراتسيالار جونىندەگى ديرەك­تو­رى، «قازاقستاننىڭ يننوۆاتسيا­لىق دامۋىنا شولۋ» جوباسىنىڭ جەتەكشىسى رۋمەن دوبرينسكي، كورەيا عىلىمي-تەحنولوگيالىق با­عالاۋلار جانە جوسپارلاۋ ينس­تيتۋتىنىڭ پرەزيدەنتى، دوكتور دجۋن سەۋن لي، ەكونوميكالىق ىن­تىماقتاستىق جانە دامۋ ۇيى­مى (وەسر) ەلدەرىنىڭ ەۋرازيالىق باعدارلاماسىنىڭ جەتەكشىسى فادي فاررا قاتىستى. ۇكىمەتتىڭ جانە جەرگىلىكتى ات­قارۋشى بيلىكتىڭ وكىلدەرى، ۇلت­تىق كومپانيالار مەن ۇلتتىق حولدينگ باسشىلارى، دامۋ ينستيتۋتتارى مەن عزي، بيزنەس جانە يننو­ۆا­تسيالىق كاسىپكەرلەر، حالىق­ارا­لىق ساراپشىلار مەن شەتەلدىك سەرىكتەستەر قاتىسۋىمەن وتكەن وسى باسقوسۋدا الدىمەن ءسوز تىزگىنىن الىپ، ەلباسىنىڭ اتىنان جي­نالعانداردى قۇتتىقتاعان پرەمەر-مينيستر كارىم ءماسىموۆ ءوز ءسوزىن بۇگىنگى كۇنى الەمدىك قاۋىم­داستىقتىڭ قاتارىندا كەلە جات­قان ەكونوميكالىق ىنتىماق­تاس­تىق جانە دامۋ ۇيىمىنا مۇشە ەلدەردىڭ، سونىڭ ىشىندە اقش پەن ەۋروپانىڭ الدىڭعى قاتارلى مەم­لەكەتتەرىنىڭ يندۋستريالان­دى­رۋ ماسەلەسىنە قايتادان ۇلكەن نازار اۋدارىپ، يننوۆاتسيالاۋعا ەكپىن تۇسىرگەندىگىن اتاپ وتۋدەن باستادى. «الەمنىڭ ۇلكەن ەلدەرى، باتىستىڭ دامىعان مەملەكەتتەرى، قىتاي مەن رەسەي، جاپونيا وسى ىستە بارعان سايىن العا باسىپ، وزدەرىنىڭ يننوۆاتسيالىق ءونىم­دە­رىن كەڭىنەن تاراتۋعا كوشتى. ءبىز دە ونى تەك تۇتىنۋشى بولىپ قال­عىمىز كەلمەيدى. سوندىقتان ەل­با­سىنىڭ تاپسىرماسى بويىنشا يننوۆاتسيالىق دامۋ ماسەلەسىنە ۇلكەن كوڭىل ءبولۋ ۇستىندەمىز. ونىڭ العاشقى ناتيجەلەرىن جاڭا مەن كورمە جۇمىسىمەن تانىسقان كەزىندە بايقادىم. بۇلار – ءبىزدىڭ العاشقى تابىستارىمىز. ءبىز ءالى جولدىڭ باسىندا عانامىز. سون­دىقتان سىزدەردىڭ اتقاراتىن جۇ­مىس­تارىڭىزعا ۇلكەن تابىس تىلەيمىن»، دەدى پرەمەر-مينيستر. وسى رەتتە ءسوز تىزگىنىن قاي­تا­دان العان سەرگەي بريلەۆ كەڭەس ودا­عى تاراعان شاقتا ءوزىنىڭ  بۇل حاباردى قازاقستان جەرىندەگى باي­قوڭىردا ءىسساپاردا ءجۇرىپ ەستىگەندىگىن ەسكە الا كەلە، سول كەزدەن باستاپ پوستكەڭەستىك ەلدەردىڭ ين­نوۆاتسيالىق دامۋى داعدارىسقا تۇسە باستاعاندىعىن ايتتى. ال وسى ارالىقتا وەسر ەلدەرى ۇلكەن تابىسقا جەتتى. مۇنىڭ سىرى نەدە؟ جۇرگىزۋشى ەكونوميكالىق ىن­تىماقتاستىق جانە دامۋ ۇيىمى (وەسر) ەلدەرىنىڭ ەۋرازيالىق باعدارلاماسىنىڭ جەتەكشىسى فادي فارراعا قاراتا وسىنداي سۇراق تاستادى. ۇنقاتىسۋ تۇرىندە وتكەن ءاڭ­گى­مە بارىسىندا سۇراققا بايلا­نىس­تى ءسوز كەزەگى تيگەن فادي فاررا قازىرگى كۇنى الەمدىك يننوۆا­تسيا­لار­دىڭ 30 پايىزى وسى ۇيىمنىڭ ۇلەسىنە ءتيىپ وتىرعاندىعىن ايتا كەلە، قوناقتارعا ءوز ءسوزىنىڭ دالەلى رەتىندە بىرنەشە دياگراممالارمەن تانىسۋدى ءوتىندى. شەشەن سوزىنەن بايقالعانىنداي، وەسر ەلدەرىندە ىشكى جالپى ءونىمنىڭ 2 پايىزى يننوۆاتسيالىق دامۋعا، سونىڭ ىشىندە، عىلىمي جاڭالىق­تار­دى اشۋ مەن يگەرۋدى قارجى­لان­دىرۋعا جۇمسالادى ەكەن. بۇل الەمنىڭ باسقا ەلدەرىمەن سالىس­تىر­عاندا جوعارى كورسەتكىش بو­لىپ تابىلادى. وەسر ەلدەرىنىڭ يننوۆاتسيالىق تابىستارعا جەتۋى­نىڭ ءبىر سىرى دا وسىندا تۇرعان سەكىلدى. «بۇل ەلدەر يننوۆاتسيالىق دامۋدىڭ بىرنەشە تولقىنىن باستان وتكەردى. سوندىقتان مۇنداي جولمەن دامۋ ولاردا ابدەن قا­لىپ­تاسقان دەۋگە بولادى»، دەدى شە­شەن. سونداي-اق ول قازاق­ستان­دا دا بۇل ءىستىڭ باستاماسى كوڭىل كونشىتەرلىكتەي ەكەندىگىن اتاپ كورسەتە وتىرىپ، ەندى قازاق­ستان­عا بۇل باعىتتاعى رەفورمانىڭ ءتورتىنشى تولقىنىن وتكىزۋ كەرەك دەگەن پىكىرىن ءبىلدىردى. مۇنداي جاع­دايدا مەملەكەت بۇل ىسكە نە­عۇرلىم از ارالاسىپ، باستاما­شى­لىق پەن بەلسەندىلىكتى قالىپ­تاس­قان يننوۆاتسيالىق ورتاعا تاپ­سى­راتىندىعىن ايتىپ ءوتتى. سەرگەي بريلەۆتىڭ مۇنان كەيىنگى ساۋالى كارىم ماسىموۆكە باعىتتالدى. «ءبىز پوستكەڭەستىك ەل­دەر ۇزاق جىلدار بويى ءبىر ىشىكتىڭ ىشىندە بولدىق. سون­دىق­تان ءبىزدىڭ كوپتەگەن پروبلەما­لا­رى­مىز دا ۇقساس. ماسەلەن، كەڭەس وداعى كەزىندە بىزدە حالىق پەن ەكونوميكاعا ۇلكەن پايداسىن تيگىزگەن عالىمداردىڭ بىرنەشە بۋى­نى تاربيەلەنىپ شىقتى. بىراق زامان اۋىسقان كەزدە ۇرپاقتار ساباقتاستىعىنىڭ پروبلەماسى دا بولماي قويمايدى ەكەن. ءسىز وسى ماسەلەگە قالاي قارايسىز؟» دەدى باسقوسۋدى جۇرگىزۋشى. قازاقستان پرەمەر-ءمينيسترى مۇنداي پروبلەمانىڭ ءبىزدىڭ ەلىمىزدە دە بار ەكەندىگىن اتاپ ءوتتى. – كەڭەس وداعى تۇسىندا قازاق­ستانداعى يننوۆاتسيالىق تەحنولوگيالار اسكەري-ونەركاسىپتىك سالادا ءورىس العاندىعى بەلگىلى. ول عارىشتىق، اتوم ونەركاسىبى جانە بيوتەحنولوگيالىق سالالاردا ءبىرشاما جەتىستىكتەرگە جەتتى. ءتىپتى، وسى سالالار بويىنشا سول كەزدە الەمدەگى الدىڭعى قاتاردا بولدى دەپ ايتۋعا دا كەلەدى. بىراق ەندى بىزدە باسقا سالالار دا جاقسى دامۋعا بەت الدى. دامۋدىڭ وسى قارقىنىن ساقتاپ وتىرۋ ءۇشىن بىزگە ەندى يننوۆاتسيالار كەڭ كو­لەم­دە قاجەت بولۋدا. ءبىزدىڭ باستاپقىدا ءبارىن دە نا­رىق ءوزى رەتتەيدى دەگەن تۇسىنىكتە بولعانىمىز دا شىندىق. بىراق ولاي ەمەس ەكەن. سوندىقتان ەندى مەملەكەتتىڭ بەلسەندى تۇردە ارا­لاسۋىمەن يننوۆاتسيالىق دامۋدى قولعا الىپ جاتىرمىز. ازىرگە بۇل ماسەلەنىڭ جاۋابىنان گورى سۇ­را­عى كوپ. بۇگىنگى ءبىزدىڭ باسقو­سۋى­مىز دا سونداي سۇراقتارعا جاۋاپ ىزدەۋ ماقساتىن كوزدەيتىندىگى انىق، دەدى پرەمەر-مينيستر. سەرگەي بريلەۆتىڭ ايتۋىنشا، بۇۇ-نىڭ ەۋروپالىق ەكونومي­كا­لىق كوميسسياسىنىڭ قاتىسۋىمەن ازىرلەنۋ ۇستىندەگى «قازاق­ستان­نىڭ يننوۆاتسيالىق دامۋىنا شولۋ» باعدارلاماسى وسىعان كومەك­تەسۋى ءتيىس. ول قانداي جۇمىس­تاردى قولعا الىپ وتىر؟ بۇل سۇراققا اتالعان كوميس­سيا­نىڭ وكىلى ءارى جوعارىداعى باع­دارلاما باسشىسى رۋمەن دوبرينسكي جاۋاپ بەردى. ونىڭ ايتۋىن­شا، بۇل باعدارلاما قازاقستان ۇكى­مەتىنىڭ، وتاندىق ساراپشى­لار­دىڭ بەلسەنە قاتىسۋىمەن ءازىر­لەنىپ وتىرعانىمەن، ول تاۋەلسىز جوبا بولىپ تابىلادى. ولاي بولاتىنى ونى ازىرلەۋگە نەگىزىنەن تاۋەلسىز حالىقارالىق سارا­پ­شى­لار تارتىلدى. ولار ۇلتتىق ين­نوۆاتسيالىق قور باسشىلىعىمەن تىعىز ىنتىماقتاستىقتا جۇمىس ىستەگەن. – ءبىز ءبىرىنشى كەزەكتە قازاق­ستان­داعى قازىرگى جاعدايدى سىني تۇرعىدان تالداپ، ءوز باعامىزدى بەردىك. سونىڭ ناتيجەسىندە ءبىر­قا­تار پروبلەمالار ايقىندالدى. سولاردى شەشۋ جولدارى ىزدەستىرىلۋدە. دەگەنمەن، وسى ارادا اتالعان ماسەلەدە قازاقستاننىڭ تابىستارىنىڭ بار ەكەندىگىن دە اتاپ كورسەتپەكپىز. سولاردىڭ قا­تارىندا يننوۆاتسيالىق رىنوك­تىڭ نەگىزگى ويىنشىلارىنىڭ اي­قىندالعاندىعىن جانە ولاردىڭ ارەكەت ۇستىندە ەكەندىگىن اتاپ كور­سەتۋگە بولادى. ولار ۇكىمەت، ين­نوۆاتسيالىق جوبالاردى قارجى­لان­دىرۋعا باعىتتالعان بانكتەر مەن دامۋ ينستيتۋتتارى، ۇلتتىق ين­نوۆاتسيالىق قور جانە جاڭا­لىق­قا ىنتىق كاسىپكەرلەر توبى. ەندىگى ۇلكەن ماسەلە وسىلاردىڭ باسىن قوسىپ، ءىستى بەلگىلى ءبىر جۇيەگە ءتۇسىرۋ جانە ونىڭ ويىن ءتارتىبىن بەلگىلەۋ بولىپ وتىر. مەن بۇل جوبا جۇزەگە اسادى دەپ ويلايمىن. سونىڭ سەنىمدى ءبىر فاك­تورى رەتىندە ەل باسشىلى­عى­نىڭ، مەملەكەت باسشىسى نۇر­سۇل­تان نازارباەۆتىڭ ءوزىنىڭ يننو­ۆا­تسيا­لىق دامۋعا وتە ۇلكەن كوڭىل ءبولىپ وتىرعاندىعىن اتاپ كورسە­تە­مىن. ءبىزدىڭ كلۋبىمىزدىڭ قۇرى­لىپ، بۇگىنگى اشىق ۇنقاتىسۋدى جۇرگىزۋىنىڭ ءوزى وسىنداي ساياسي زور ىنتا-جىگەردىڭ جەمىسى دەپ بىلەمىن. ەكىنشى ماڭىزدى فاكتور ين­نو­ۆاتسيالىق دامۋعا ونىڭ قازىرگى ءسىڭىرۋ مۇمكىندىگىنە سايكەس جەتكىلىكتى قارجى ءبولىنىپ وتىرعان­دى­عى. سوندىقتان بىزگە ەندى ءىستى ودان ءارى العا جىلجىتۋ ءۇشىن بىرنەشە نۇسقاۋلىق ازىرلەۋ قاجەت. ءبىز قازىر وسى باعىتتا جۇمىستار جۇرگىزىپ جاتىرمىز. سونىڭ ءبىرىنشىسى ساياسي نۇسقاۋلىق. ول ويىن­شىلاردىڭ اراسىنداعى باي­لا­نىس­تى قالايشا قالىپتاستىرىپ بەكىتەمىز، ءارتۇرلى سەكتورلار مەن ءارتۇرلى وڭىرلەردەگى ءوزارا باي­لانىستى قالايشا دۇرىس جولعا قويامىز دەگەن سۇراقتارعا جاۋاپ بەرۋدەن باستالادى. ەكىنشىدەن، يننوۆاتسيالىق كا­سىپ­كەرلىككە جەكە نۇسقاۋلىقتار ازىرلەنەدى. ءبىزدىڭ بۇل جونىندەگى ۇستانىمىمىز بويىنشا جاڭا­شىل تابىستى كاسىپكەرگە اينالۋى كەرەك. سوندا عانا ول اتالعان ءما­سەلەگە بارلىق كۇش-جىگەرىن جۇم­ساي­تىن جانە كولدەنەڭنەن كەزدەسەتىن كەدەرگىلەردى جارىپ شى­عا­تىن بولادى. ءۇشىنشى نۇسقاۋلىق رىنوكتىق سۇرانىس تۋدىرۋعا قاتىستى. ونى مەملەكەتتىك تاپسىرىستار، ۇكى­مەت­تىڭ  رىنوكتى رەتتەۋ تەتىكتەرى ارقىلى شەشۋگە بولادى. مەنىڭ بۇل ايتىپ وتىرعانىمنىڭ بارلى­عى ءبىز ازىرلەپ جاتقان جوبانىڭ ەڭ قىسقاشا كورىنىسى عانا، دەدى شەشەن. وعان سىزدەردىڭ وسىنداي جوبا بويىنشا جۇمىس ىستەۋ ءتاجىري­بە­لە­رىڭىز بار ما دەگەن سۇراق قوي­ىل­دى. رۋمەن دوبرينسكيدىڭ بۇل سۇراققا بەرگەن جاۋابىنا قارا­عاندا، ولار بۇعان دەيىن بەلارۋس رەسپۋبليكاسىندا ءدال وسىنداي جۇمىس جۇرگىزگەن. ەكى ەلدىڭ جاع­داي­لارىندا ۇقساستىق بار. بىراق بۇل ماسەلەدە قازاقستاننىڭ ين­نو­ۆاتسيالىق دامۋعا قاجەتتى قۇ­رى­لىمداردى قۇرۋدا العا كەتكەندىگى بايقالادى. ال بەلارۋس ەلى بۇل كەزەڭنەن ءالى ءوتۋى كەرەك. بىراق ولاردىڭ ءبىر ارتىقشىلىعى تەح­نيكالىق قۇرالدار شىعارۋداعى تاجىريبەلەرىنىڭ مولدىعى. ءسوز كەزەگى قازاقستاندا ۇلت­تىق يننوۆاتسيالىق قور تىعىز ىن­تىماقتاستىقتا جۇمىس ىستەپ جات­قان كورەيا عىلىمي-تەحنولو­گيا­لىق باعالاۋلار جانە جوسپارلاۋ ينستيتۋتىنىڭ پرەزيدەنتى دجۋن سەۋنگ ليگە ءتيدى. ول يننوۆا­تسيا­لىق فورسايتتى قالاي قالىپ­تاس­تىرۋعا بولادى دەگەن سۇراق توڭىرەگىندە اڭگىمە قوزعادى. ءبىزدىڭ كورەيا سوڭعى 40-50 جىلدا الەمدەگى ارتتا قالعان كەدەي مەملەكەتتەردىڭ بىرىنەن ەڭ الدىڭعى قاتارلى ەلدەردىڭ بىرىنە اينالىپ وتىر. وتكەن جىلداردىڭ 70-جىلدارى اۋىر ونەركاسىپتى دامىتۋ، سونىڭ ىشىندە، كەمە جاساۋ ءىسىن قولعا العان ەدىك. قازىر بۇل جونىنەن الەمدە ءبىرىنشى ورىن­عا شىقتىق. الەمدەگى كەمە جا­ساۋ ءوندىرىسىنىڭ 40 پايىزى ءبىز­دىڭ ۇلەسىمىزدە. سونداي-اق ەلەك­ترونيكا سالاسىندا دا الدىڭعى ورىنعا  شىقتىق. عىلىمي جاڭا­لىق­تارعا پاتەنت بەرۋ جونىنەن دە ءبىرىنشى ورىندامىز. ەلىمىزدە جو­عارى تەحنولوگيالاندىرۋ دەڭگەيى 82 پايىزعا دەيىن كوتەرىلىپ وتىر. مىنە، وسى جەتىستىكتەردىڭ بار­لى­عىنا قالاي قول جەتكىزدىك دەپ سۇ­راق قويعان شەشەن وسى سۇراعىنا ءوزى جاۋاپ بەرۋگە كىرىستى. ونىڭ ايتۋىنشا، وسىنىڭ بارلىعى يننوۆاتسيالىق فورسايتتى، ياعني يننوۆاتسيالىق بولجام جاساۋ مەن جوسپارلاۋدى دۇرىس تا ناقپا-ناق جۇرگىزۋدىڭ ناتيجەسى بولىپ تابىلادى. پرەزيدەنتتىك يننوۆاتسيالار كلۋبىنىڭ ءبىرىنشى وتىرىسى وسى­لايشا قىزىقتى ۇنقاتىسۋ تۇرىندە ءوربىپ، وعان قاتىسۋشىلار كوكەي­لەرىنە كوپ وي ءتۇيىپ كەتكەندەي بولدى. ونىڭ جۇمىسىنا قازاق­ستان پرەمەر-ءمينيسترى كارىم ءماسىموۆ بەلسەنە قاتىسىپ، كوپ­تە­گەن سۇراقتارعا جاۋاپ بەردى. تاۋەلسىزدىك سارايىندا وتكەن فورۋمدا يننوۆاتسيالىق جوبالار كورمەسى اشىلىپ، ونى ۇكىمەت باس­شىسى كارىم ءماسىموۆ ارالاپ كوردى. كورمەگە قازاقستاننىڭ بار­لىق ايماقتارىنان جيناقتالعان جانە ەكونوميكانىڭ ءتۇرلى سالا­لا­رىن قامتيتىن 68 جوبا قويىلعان. ولار يننوۆاتسيالىق جوبالاردىڭ رەسپۋبليكالىق بايقاۋىنىڭ قو­رى­تىندىسى نەگىزىندە ىرىكتەلىپ الىنىپ وتىر. ايتا كەتەرلىگى، كورمەگە ۇسىنىلعان 68 ورىننىڭ ارقايسىنا 11 ۇمىتكەر جوبادان تىركەلىپ، ولاردىڭ اراسىندا وتكەن ءوزارا ساپالىق باسەكەلەستىك تە قارقىندى وتكەن. ىرىكتەلگەن جوبالار يننوۆاتسيالىق جوبالار تىزبەسىنە ەنگىزىلىپ، كەلەشەگى ايقىن­دالا تۇسەتىن بولادى. ايتا كەتەرلىگى، فورۋم بارى­سىندا «ۇلتتىق يننوۆاتسيالىق قور» اق شەتەلدىك سەرىكتەستىكتەر­دىڭ قولداۋىمەن 2010-2011 جىل­دارى قازاقستاندا ىسكە اسىرىلعان ەكى بىرەگەي زەرتتەۋدىڭ دە قورى­تىندىسىن ۇسىندى. مۇنىڭ ءبىرى كورەيا عىلىمي-تەحنيكالىق باعا­لاۋ جانە جوسپارلاۋ ينستيتۋتى­نىڭ قولداۋىمەن ىسكە اسىرىلعان ەڭ العاشقى ۇلتتىق عىلىمي-تەحنيكالىق جوبا بولسا، ەكىنشىسى – بۇۇ ەۋروپالىق ەكونوميكالىق كوميسسياسىنىڭ قامقورلىعىمەن جۇرگىزىلگەن «قازاقستاننىڭ ين­نوۆاتسيالىق دامۋىنا شولۋ» جوباسى. «ەلىمىزدىڭ وسى دامۋ كەزەڭىندە مەملەكەت يننوۆاتسيانى دامىتۋعا ماڭىزدى ءرول اتقارۋعا مۇمكىندىگى بار جانە سولاي ىستەۋى دە كەرەك دەپ بىلەمىن. ۇكىمەت، ۇلتتىق كومپانيالار، بارلىق دەڭگەيدەگى بيۋد­جەتتەر يننوۆاتسيالىق ۇدەرىستىڭ تيىمدىلىگىن ىنتالاندىرۋى كەرەك. ءىرى، جەكە كومپانيالار، شەتەلدىك كومپانيالار بۇل ۇدەرىسكە تارتى­لا­دى دەپ سەنەمىن. ال شاعىن جانە ورتا بيزنەسكە بۇل باعىت­تاعى يننوۆاتسيالىق جوبالاردا باسەكەلەسۋ اۋىر بولعانىمەن، الەمدىك تاجىريبەدەن ونداي سەك­توردىڭ دا قارقىندى دامىپ وتىر­عانىن بىلەمىز. بۇنىڭ ءوزى شاعىن بيزنەستىڭ يننوۆاتسيالىق كومپانياعا اينالۋىنا جول اشا­دى»، – دەدى كورمەگە قويىلعان جوبا اۆتورلارىمەن پىكىر الماسقان ك.ءماسىموۆ. بۇدان وزگە، فورۋم اياسىندا يننوۆاتسيا سالاسىنداعى ۇزدىك جۋر­ناليستىك ماتەريالدارعا جا­ريا­لانعان «ورلەۋ اقپاراتى» رەسپۋبليكالىق كونكۋرسىنىڭ جە­ڭىم­پازدارى ماراپاتتالدى. باي­قاۋ قورىتىندىسى بويىنشا، «اي­قىن» باسىلىمىنىڭ ءتىلشىسى ايحان ءشارىپتىڭ «يننوۆاتسيالىق ەكونوميكا قۇرۋ – جالپىۇلتتىق ورلەۋ يدەياسى» اتتى ماقالاسى قازاق تىلىندەگى ەڭ ۇزدىك ماقالا دەپ تانىلدى. ال ورىس تىلىندەگى ۇزدىك جاريالانىم بويىنشا ءجۇل­دە «دەلوۆوي كازاحستان» باسى­لىمىنىڭ ءتىلشىسى يرينا ءليسستىڭ «كاتاليزاتور ماسشتابنىح رەفورم» اتتى ماقالاسىنا بەرىلدى. ينتەرنەتتەگى ۇزدىك ماتەريال اتا­لى­مى «قازاق اقپارات اگەنتتى­گىنىڭ» ءتىلشىسى مارلان جيەم­باي­دىڭ «ىلعال ساقتايتىن تەحنولوگيا جەردەن مول ءونىم الۋعا مۇمكىندىك بەرەدى» اتتى ماقالاسى ءۇشىن، ال ينتەرنەتتەگى ورىس ءتىلدى ۇزدىك ماتەريال جۇلدەسى وسى اگەنتتىكتىڭ ءتىلشىسى سەرىك ءسا­بە­كوۆتىڭ «ۆ تەكۋششەم گودۋ نيف پلانيرۋەت سوزدات دۆا ۆەنچۋرنىح فوندا» اتتى ماقالاسىنا بەرىلدى. سونداي-اق قازاق تىلىندەگى ۇزدىك راديوباعدارلامانى قازاق را­ديو­سىنان ءلاززات نوعايباي، ورىس تىلىندەگى ۇزدىك راديوباعدارلامانى قازاق راديوسىنان شولپان ناي­مانباەۆا، قازاق تىلىندەگى ۇزدىك تەلەسيۋجەتتى «قازاقستان» ۇلتتىق تەلەارناسىنان جازيرا دوسما­عامبەتوۆا، ورىس تىلىندەگى ۇزدىك تەلەسيۋجەتتى «جەتىنشى ارنادان» باۋىرجان شۋرمانوۆ دايىنداعان دەپ تانىلدى. سۇڭعات ءالىپباي، قانات ەسكەندىر. ------------------------------------- سۋرەتتەردى تۇسىرگەن  ورىنباي بالمۇرات

* * *

قاتىسۋشىلار لەبىزى

حيدەاكي موكوميدزە، ۇلتتىق يادرولىق ەنەرگيا اگەنتتىگىنىڭ اتقارۋشى ۆيتسە-پرەزيدەنتى: – جاپونيانىڭ اتوم ەنەرگياسى اگەنتتىگى ۇسىنىپ وتىرعان بۇل جوبا يننوۆا­تسيا­لىق جاڭا ۇلگىدەگى رەا­ك­تور­لاردى سۋىتۋ ءۇشىن سۋدىڭ ورنىنا ينەرتتى گاز گەليدى قول­داناتىن جاڭا قۇرىلعى. بۇل جوبانى قا­زاقستانمەن بىرىگىپ زەرتتەپ وتىرمىز. ادەتتەگى سۋمەن سۋىتاتىن رەاكتوردان ايىرماشىلىعى بۇل قۇرىلعى «گازبەن سالقىنداتاتىن رەاكتور» دەپ اتالادى. وزدەرىڭىزگە بەلگىلى، گەليدىڭ تەم­پە­راتۋراسى 950 گرادۋسقا دەيىن كوتەرىلە­تىن­دىك­تەن كادۋىلگى رەاكتورلار سياقتى سۋدىڭ قۋاتى مەن جىلۋدى عانا بەرىپ قويماي، سونىمەن قا­تار، سۋتەگىمەن دە قامتاماسىز ەتەدى. ال بۇدان بولىنگەن سۋتەگىمەن جاڭا يندۋستريالىق قۇرىل­عىلاردى ۇلكەن شىعىنسىز ءارى تابيعي ورتانى لاستاماستان ادامزات يگىلىگىنە قولدانا الامىز. وسى رەاكتور ارقىلى وندىرگەن سۋتەگىمەن ءبىز قازاقستانداعى جاڭا يندۋستريانى دامىتۋعا اتسالىسامىز دەپ ويلايمىن. قازىرگى تاڭدا ءبىز قازاق ەلىنىڭ ۇلتتىق يادرولىق ورتالىعىمەن بىرىگىپ، وسى يننوۆاتسيالىق جوبانىڭ تالقىلاۋ ساتىسىنان ءوتىپ جاتىرمىز. بۇيىرتسا، دامۋدىڭ جاڭا ساتىسىنا كوتەرىلىپ كەلە جاتقان قازاقستاننىڭ يننوۆاتسيالىق العا باسۋىنا ءبىزدىڭ دە عىلىمي جوبامىز ءوز ۇلەسىن قوسادى دەپ ويلايمىن. قاسىم مۇقانوۆ، ۇلتتىق بيوتەحنولوگيالار ورتالىعى باس ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى: – 1993 جىلى قۇرىلعان بيوتەحنولوگيالار ورتالىق­تىڭ بۇگىنگى تاڭدا اتىراۋ مەن ستەپنوگور قالالارىندا ەكى عىلىمي بولىمشەسى بار. يننوۆاتسيالىق كورمەگە كۇيىك­تىڭ اۋىر تۇرىنە قولدانىلاتىن جاسۋشا­لىق تەحنولوگيا ارقىلى ازىرلەنگەن فيبروسپرەي اتتى پرەپاراتتى ۇسىنىپ وتىرمىز. بۇل پرەپارات قازىرگى تاڭدا قازاقستان رەس­پۋب­ليكاسىنىڭ يننوۆاتسيالىق پاتەنتىمەن قور­عالدى. سونىمەن قاتار، رەسپۋبليكالىق اۋرۋحانالاردا كۇيىك شالعان 10 ادامدى ەمدەۋگە قولدانىلىپ، تيىمدىلىگىنىڭ وتە جوعارى ەكەندىگى انىقتالدى. ماسەلەن، كۇيگەن ادامنىڭ تەرىسىنەن جاسۋشا الىپ، ونى زەرتحانالىق جاعدايدا كوبەيتەمىز دە، ونى زاقىمدالعان جەرگە كەڭ قول­دانىستاعى دارىگە قوسىپ جاعامىز. ءناتي­جە­سىندە بوتەن اسەرى جوق، قايتا ناۋقاستىڭ تەز ايىعىپ كەتۋىنە ىقپالى زور ەمگە قول جەتكىزىپ وتىرمىز. عىلىمي زەرتتەۋ بارىسىندا بۇعان دەيىن قولدانىپ جۇرگەن ەمگە قاراعاندا وسى في­بروسپرەيدى قولدانۋ ارقىلى كۇيىكتىڭ جا­زى­لۋى مەن تەرىنىڭ قالىپقا كەلۋىنە 2 ەسە اسەرلى ەكەندىگى دالەلدەندى. كەلەشەكتە بۇل ءادىس جانە وسى پرەپارات دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىندا كەڭىنەن قولدانىلادى دەگەن سەنىمدەمىز. سەرىك دۇيسەنوۆ، «لوكوموتيۆ جوندەۋ زاۋىتى» اق پرەزيدەنتى: – بيىل قازان ايىندا «ەلەكتروۆوز قۇراستىرۋ زاۋىتى» جوباسىن جۇزەگە اسىرۋ ماقساتىندا لوكوموتيۆ قۇراستىراتىن جاڭا زاۋىتتىڭ قۇرلىسىن باستادىق. وسى جوبا بارىسىندا بىزبەن بىرگە فرانتسيانىڭ «Alstom Transport» كومپانياسى مەن رەسەيدىڭ «ترانسماشحولدينگ» كومپانياسى ارىپتەس رەتىندە جۇمىس ىستەيدى. بولاشاقتا ەل ىشىندەگى ەلەكتروۆوزعا دەگەن سۇرانىستى تۇگەل جابامىز. سونىمەن قاتار، تمد كولەمى مەن الىس شەتەلدەردى دە ەلەكتروۆوزبەن قامتاماسىز ەتۋدى كوزدەپ وتىرمىز. جىل باسىندا اتالعان ءۇش كومپانيا زەرتتەۋ-ساراپتاۋ جۇمىسىن جۇرگىزگەن. استانا قالاسىنداعى تەپلوۆوز قۇراستىرۋ زاۋىتىنىڭ اۋماعى مەن ينفراقۇرىلىمىن پايدالانا وتىرىپ جاڭا ۇلگىدەگى ەلەكتروۆوز شىعارۋعا بولاتىندىعىنا كوز جەتكىزىلدى. بۇل ارقىلى ينجەنەرلىك-كوممۋنيكاتسيالىق قۇرىلعىلار مەن كولىكتىك جەلى تارتۋ شىعىندارىن ازايتىپ، قازىرگى جۇمىس ىستەپ تۇرعان قۇرال-جابدىقتار مەن ەڭبەك رەسۋرستارىن ءتيىمدى پايدالاناتىن بولامىز. جوباعا جۇمسالاتىن قارجى 42 پايىزعا دەيىن ۇنەمدەلەدى.