جۇيەلى جۇمىس جۇيكەنى جۇقارتپايدى

«بالاماسى جوق، جەگى قۇرت – جەم­قورلىقتان قورعان»، دەپ ون جىل­دان اسا «قولپاشتاعان» ۇبت دا وزگە­رىسكە ۇشىرادى. ۇشتىلدىلىك، ونىڭ ىشىندە اعىلشىن ءتىلىن وقىتۋ، مۇعا­لىم­دەردى قىسقا مەرزىمدە ازىرلىكتەن وتكىزۋ جايى دا نازاردان تىس قالمادى. 
ءسويتىپ، توعىز ايدى ارتقا تاستاپ، وقۋشىلاردى ءۇش ايلىق دەمالىسقا جى­بەردىك. ەندىگى كوكەيدە تۇرعان ءبىر ماسەلە: «الداعى وقۋ جىلى قالاي باس­تالادى، قانداي وزگەرىستەر كۇتىپ تۇر، ايتىلعان سىندار ەسكەرىلە مە، ناتيجەسى بولا ما، وقۋلىقتاعى تۇيتكىل تۇزەلە مە؟». وسى سەكىلدى سۇراقتار كىمنىڭ دە بولسا الدىنان شىعارى حاق.
ارينە، رەفورما ءوز ناتيجەسىن بەرىپ جاتسا جاقسى. كەرىسىنشە وزگەلەردىڭ ۇلگىسىن ءوز مەملەكەتىمىزدىڭ ەرەكشەلىگىن ەسكەرمەي، ۇلتتىق مەنتاليتەتىمىزدى ەلەمەي، جاڭالىق دەپ جاپسىرا سالۋدان، اقيقاتىنا جۇگىنسەك، ۇتقانىمىز ونشا كوپ بولماسا كەرەك. سودان دا شىعار ءار-الۋان پىكىردىڭ ءورىس الىپ جاتقانى. 
جالپى، ازاتتىعىمىزدى العالى بەرى ءبىلىم سالاسى رەفورمادان كوز اشپاي كەلەدى. ونىڭ وڭ ناتيجەسى دە، وسى قا­لاي دەيتىن تۇستارى دا بولماي قالعان جوق. كەمەلدىككە بەت العان ۇرپاقتىڭ ءبىلىم ءنارىن الۋىنا سەپتىگىنەن گورى، كەرى اسەرى تيگەنى كوپ. ونى بۇگىپ قالىپ قايتەمىز؟! الداعى وقۋ جىلىندا ونداي ولقىلىقتاردى وڭ نيەتپەن ويلاستىرساق، وڭ شەشىمىن تاپسا، نۇر ۇستىنە نۇر بولارى اقيقات.
مۇنداي يگىلىكتى جۇمىستا ءبىرىنشى ويلاستىراتىن ءىس: مۇعالىم بەدەلىن ياعني، مارتەبەسىن كوتەرۋ جايىن العا وزدىرساق، قانەكي. رەفورمانى ىسكە اسىراتىن، جاڭالىقتى جالعاستىراتىن، ەڭ باستىسى، بالاعا ءبىلىم بەرەتىن مۇعالىم ەكەنى بەسەنەدەن بەلگىلى. مۇعالىم الاڭسىز جۇ­مىس ىستەسە، بىرەۋگە تاۋەلدىلىكتەن قۇ­تىلسا، ول ۇرپاققا بار زەيىنىمەن دەن قويىپ، ساۋاتتى دا سانالى، ءبىلىمدى بولىپ شىعۋىنا جول اشادى. تاۋەلدىلىك ءسوزى − قارجى جاعىنان، باسپانادان ولقىلىق كورمەسە، پاتەر جالداۋدان قۇتىلسا ءسويتىپ، اۋقاتتى وتباسى بالالارىنىڭ الدىندا بيىك تۇرسا دەگەن ويدان تۋىپ وتىر. قازىر مۇعالىمگە ايلىق تولەۋدىڭ ءارتۇرلى جولى بەكىتىلگەن. ونىڭ باستىسى، ءبىرىنشى جۇمىس ءوتىلى،  ساناتى، قوعامدىق جۇمىسقا قاتىسۋى، تاعى باسقا قىرلارى ەسكەرىلەدى. ايتالىق، 38-40 ساعاتپەن ەكى اۋىسىمدا جۇمىس ىستەيتىندەر 200 مىڭ تەڭگەدەن اسا ايلىق الادى. مۇنداي كوپ ساعات مۇعالىم جەتپەيتىن جەردە بولماسا، باسقا ءبىلىم ورىندارىندا، اسىرەسە، اۋىلدى جەردە 18-20 ساعاتتىڭ ءوزىن ءبولىپ، ەڭبەك ەتىپ جۇرگەندەر قانشاما؟.. 
مەكتەپ تابالدىرىعىن جاڭادان اتتاپ، جۇمىس باستاعان جاس ماماندار 40-50 ءارى كەتسە، 60 مىڭ تەڭگە ايلىق الاتىن كورىنەدى. سىنىپ جەتەكشىلىگىنە تولەنەتىن ءبىر ايداعى اقى 45-50 مىڭ تەڭگەنى قۇرايدى ەكەن. بۇل قاي جىرتىققا جاماۋ بولادى؟ كەيبىر ازاماتتاردىڭ تويىپ ىشەتىن تۇسكى اسىنا ارەڭ جەتەدى ەمەس پە؟ 
وسى ارادا مىنا ءبىر ويىمىزدى دا ورتاعا سالا كەتسەك دەيمىز. بۇگىن­گى­دەي قىرىق قۇبىلعان زاماندا سىنىپ جەتەكشىسى تۋرالى ارنايى مار­تەبە بە­كىتىلسە، كادىمگىدەي قارجى قاراس­تى­رىل­سا ول بالامەن، اتا-انامەن تىكەلەي جۇمىس ىستەپ، وقۋشىلار اراسىن­داعى ات­تەگەن-ايلار بولماس پا ەدى؟ ەگەر بۇل ورىن­دالماعان كۇننىڭ وزىندە، سىنىپ جەتەك­شىسىنە تولەنەتىن قارجىنى الدا ايت­قانىمىزداي كوبەيتسە، ۇستازدار الاكوز  بولماي، كوپ ساعات الۋعا ۇمتىلماي، ءبىلىم مەن تاربيەنى ۇشتاستىرىپ جۇرگىزەر ەدى. 
ءيا، ءبىز كوبىندە ءبىلىم بەرۋ ماسەلەسىن ايتامىز دا تاربيەنى قاعىس قالدىرىپ قويامىز. بۇل بالانىڭ بەتىمەن كەتۋىنە اكەلمەي قويمايتىنىن كورىپ تە، ەستىپ تە، كۋا بولىپ تا ءجۇرمىز. وسى ماسەلەنى ءال-فارابي بابامىز: «تاربيەسىز بەرىلگەن ءبىلىم قۇمعا قۇيعان سۋمەن بىردەي»، دەپ ايتىپ كەتكەنىن ءار كەز ەسكە ۇستاي بەرمەيتىنىمىز وكىنىشتى-اق. ال وتكەن عاسىردا ۇلىبريتانيانىڭ پرەمەر-ءمينيسترى بولعان ۋينستون چەرچيلل: «مەكتەپ مۇعالىمدەرىنىڭ قولىنداعى بيلىگىن پرەمەر-مينيسترلەر تەك ارمانداي الادى»، دەپتى. بۇل مۇعالىمدى قۇرمەتتەۋدىڭ، ونىڭ ەڭبەگىن باعالاۋدىڭ، بەدەلىن كوتەرۋدىڭ ءبىر ادەمى كورىنىسى دەپ بىلەمىز. ءبىر كەزدەرى بىزدە دە مۇعالىمگە دەگەن ءىلتيپات ەرەكشە بولعان. مەكتەپ بىتىرگەندەردىڭ كوبى مۇعالىم بولۋدى اڭسايتىن. بۇگىنگى تۇلەكتەردىڭ اراسىنان مۇعالىم بولام دەيتىندەر ءبىرلى – ەكىلى شىعا ما، شىقپاي ما، ول جاعى جۇمباق. 
اۋىلدىڭ بۇگىنگى تۇتقاسى دا، زيا­لىسى دا مۇعالىم قاۋىمى. ارينە، تۇتقا دەپ وتىرعان مۇعالىمنىڭ ءبارى دە كىر­شىكسىز، ءبىلىمى ۇشان-تەڭىز دەسەك، ارتىق ايتقاندىق بولار. ارالارىندا اق قايىڭعا بىتكەن بەز سەكىلدى جاندار دا كەزدەسەدى. ولاردىڭ دا ايتارى بارىن بىلەمىز. بىراق ۇرپاق تاعدىرىن قولىنا سەنىپ تاپسىرعان ادامنىڭ، تەرىس باسۋعا قاقىسى جوق. ايتپەسە، وتا­نىمىزدىڭ ۇلى مەن قىزىنىڭ وبالىنا قالماۋ كەرەك. 
سونىمەن، الداعى وقۋ جىلى بيىل­عىداي سۇرەڭسىز سوزدەردەن قۇتىلىپ، اي­تىلعان سىنداردان قورىتىندى شىعىپ، جۇرت تىلەكتەرى ورىندالىپ، جۇيكەنى جۇقارتىپ جۇرگەن جۇيەسىزدىكتەن ارىلىپ، رۋحاني جاڭعىرۋ تۇسىندا ادەمى ۇردىسپەن باستالسا، بالالارىمىزدىڭ شىرايى كىرىپ، ءبىلىمدى تەرەڭ مەڭگەرىپ، باسەكە باسىندە ۇرپاق تا، ۇلت تا ۇتىلماس ەدى.

سۇلەيمەن مامەت،
«ەگەمەن قازاقستان»