قىز نامىسى ۇلت نامىسى ەمەس پە؟

سول تاربيە نەبىر الىپ ۇل­دار­دى، ايتۋلى ازاماتتاردى، اق­ىل­­دى قىزداردى، ەلى مەن جەرىنىڭ قور­عانى بولعان باتىرلاردى، سوزگە توق­تاعان اقىل يەلەرىن، بيلىك ايتار بي­لەرىن قالىپتاستىرعان. ءبىز بۇگىن سو­لاردىڭ ۇلگىسىن ماقتان ەتەمىز، ءتۇ­سىنگەندەرىمىز اتالى سوزدەرىنە ءجۇ­گىنەمىز، ۇقساپ باقساق دەيمىز. ءبى­راق ولاردىڭ سۇڭعىلا ءىسىن تولىق بويى­مىز­عا دارىتا الماي، ونى وزىمىزدەن ەمەس، وزگەلەردەن كورۋگە بەيىم بولىپ ال­عانىمىز دا اقيقات.

قازاق قىزىن ۇلدان جوعارى قوي­عان، بوساعاعا وتىرعىزباعان، جانى ءنا­زىك دەپ كوڭىلىنە قاراعان، قوناق دەپ قۇر­مەتتەگەن. ءتىپتى كەي تۇستا ۇلعا بالاپ وسىرگەن. ۇلتتىڭ التىن قازىعى، ۇلت­تىڭ عۇمىرى، ۇلىلىق قىزدىڭ يبا­سىن­­دا، انانىڭ اق جاۋلىعىندا دەپ، وسى­نى موينىنداعى تۇمار سەكىلدى وي-سا­ناسىنا دارىتقان. ەل شەتى ب ۇلىنسە، ەر­ل­ەردىڭ قاتارىنا قوسىپ، كەيدە قارۋ دا ۇستاتقان. بۇعان كوزى اشىق، ارعى-بەرگى تاريحتى وي سارابىنان وتكىزگەن جان جاقسى بىلەدى. باسقانى قويىپ، 1986 جىلعى جەلتوقسان كوتەرىلىسىندە ۇلت ۇرانىن كوتەرگەن باتىر ۇلدار مەن باتىر قىزداردى ەسكە تۇسىرسەك، جەتىپ جاتىر ەمەس پە؟!

ءبىز بۇگىندە جوعارىدا ۇشقىنداتىپ ايتقان ۇلت ۇلگىسىنەن الىستاپ بارا جاتقاندايمىز. الەمدىك ساپىرىلىس ۇدەپ تۇرعاندا وعان قانشا جەردەن الدىنا توسقاۋىل بولام دەسەڭ دە، بولا المايسىڭ دەيتىندەر تابىلار. بىراق، سولاي ەكەن دەپ ۇلتتىق داستۇردەن قول ءۇزىپ، جۇتىلىپ كەتۋ كەرەك پە دەگەن وي جۇدىرىقتاي جۇرەكتى تايداي تۋلاتىپ تۇر. مۇنداي تۇستا ۇران ۇستار ۇل ىن­جىق­تىق تانىتسا، يبالى قىز قىرىن كەت­سە، جۇرتىمىزدىڭ ءتورت قۇبىلاسىن ءتۇ­گەندەۋ قيىن بولارى حاق. «مەن قاۋىپ ەتكەننەن ايتامىن: اق بورىقتاي يىلگەن، كەيىنگى تۋعان بالانىڭ، ۇستاي ما دەپ بىلەگىن، شايا ما دەپ جۇرەگىن، شاشىن، مۇرتىن قويدىرىپ، اششى سۋعا تويدىرىپ، بۇزا ما دەپ رەڭىن، ادىرا قال­عىر زاماننىڭ، مەن جاراتپاي­مىن سۇرەڭىن»، – دەپ مۇرات اقىن ايت­­قانداي، ءبىز دە ىشكى قاۋپىمىزدى سىرت­قا شىعارىپ وتىرمىز. شىنىندا، سۇر­قىڭ­دى الار سۇيىق ءىس بىزدە دە جوق دەپ ايتا الماساق كەرەك.

نارىق زامانى ەل ادامدارىن وزگەرت­تى، ءوز كۇنىڭدى ءوزىڭ كورۋگە ءتيىسسىڭ دە­گەن ۇعىمعا دەن قويعان ۇلت ۇلدارى ءار الۋان تىرلىكتە ءجۇر. ءبىرى بازار جا­عا­لاي­دى، ەندى ءبىر سوقتالداي جىگىتتەر كو­­شە­دەگى تۇراققا كەلىپ توقتاعان ما­شي­نا يەلەرىنەن الاقان جايىپ ا­ق­شا جي­نايدى. بىراق، سولاردىڭ اي­لىعى شاي­لىقتان ارتىلمايتىن كو­رى­نە­دى. ۇل­د­ارىمىز، قىزدارىمىز كوشە جا­عا­­لاپ جۇرسە، جانىڭ قالاي اۋىرماسىن. بار بايلىقتى شەتتەن كەلگەنگە ۇستاتىپ، ءوزىمىزدى شەتتەتسەك، بۇل قالاي بو­لادى؟ وسىنداي جاعدايدا ءجى­گىت­تە­رى­مىز­دى ەڭبەك ەتپەيدى دەپ جەلكەلەۋ ءجون بە ەكەن؟

قىزدارىمىز تۋرالى دا اڭگىمە كوپ. جەل­دەي ەسەدى. وزگەنى قويىپ، قورعان بولار ءوز قانداستارىمىز كۇندەي كۇر­كى­رەيدى. بابالارىمىزدىڭ «قىزعا قى­رىق ۇيدەن تىيۋ» دەگەنىن ورىنداي الماي ءجۇرىپ، كىنا تاعۋعا، ءمىن ىلۋگە نەگە قۇ­ما­رمىز؟ اباي ايتپاقشى، ءوز وتباسى­مىزدان اۋلاق بولسا، قيا باسقاندى ۇل­تى­مىزدىڭ بۇل دا ءبىر بالاپانى ەمەس پە دەمەي، سىرتقا تەپسەك، الگى با­لاپاننىڭ باعى قالاي اشىلادى؟ بۇل جەرى كوپ، حالقى از حالىق ءۇشىن ءبىر كەزدەرى قاتەر بولىپ جۇرمەي مە؟ قازىر قىزدارىمىز شەتكە كەتىپ جاتىر، وزگەنىڭ ەتەگىنەن ۇستايدى دەپ ءدۇ­رىلدەيمىز. بۇل نەلىكتەن دەگەنگە ءمان بەرمەيمىز. ونى «بۇعاۋلايتىن» قارىنداسىن قادىر تۇتقان، اپكەسىن ارداقتاعان قازاق جىگىتى قايدا دەپ ويلانىپ كوردىك پە؟ بار پالەنى قىزعا اۋدارعانشا، جىگىتتەرگە نەگە سۇراۋلى جۇزبەن قارامايمىز؟ قىز نامىسى ۇلت نامىسى ەمەس پە؟ سول نامىس تۋى ەجەلدەن-اق جىگىتتەردىڭ قولىندا جۇرمەيتىن بە ەدى دەۋگە حاقىمىز بار بولسا كەرەك؟ بۇگىن سوزگە ىلىككەن قىز­دىڭ تاعدىرى ەرتەڭ وزگە قازاق قى­زىنىڭ باسىنا كەلمەيتىنىنە كىم كە­پىل­دىك بەرە الادى؟

ۇلت عۇمىرى تەكتى قىز­عا تاۋەلدى. تەكتى قىزدان تەكتى ۇلت تۋا­دى. ەندەشە، ۇلت قىزىنىڭ تاعدىرى ۇران ۇستار ۇلدىڭ قولىندا تۇر. ءسوز ءتۇيى­نىن ۇلت قىزىنىڭ ۇلگىسى بولعان فا­ريزا وڭعارسىنوۆانىڭ: «جوعارى قىردا انانىڭ باعاسى بەك، الدىنا باسىن يگەن داناسى كەپ، دالادا ءوسىرىپتى قىز­دى ارداقتاپ، بولاشاق رۋلى ەلدىڭ انا­سى دەپ. ەرلىكتىڭ نىشانى ەمەس اس پەن كۇشى، ەل قورعاۋ – ەر جىگىتتىڭ قاس­تەرلى ءىسى، جاقسى ايەل، جۇيرىك ات پەن ال­ماس قىلىش – قازاقتا باتىرلىقتىڭ باس بەلگىسى»، دەگەن ولەڭ جولدارىمەن اياق­تاۋدى ماقۇل كوردىك.

سۇلەيمەن مامەت،
«ەگەمەن قازاقستان»