قىرعىزستانعا تاۋار ەكسپورتى ارتا ءتۇستى

قازاقستان قىرعىز ەلىنە نەگىزگى ساۋ­دا سەرىكتەستەرىنىڭ ۇشتىگىنە كىرەدى. ەلدەر اراسىنداعى تاۋار اينالىمى 2022 جىلى 1,1 ملرد دوللاردى قۇرا­دى. قازاقستاننىڭ قىر­عىز رەسپۋبليكاسىنداعى ەل­شىسى ءراپىل جوشىباەۆتىڭ ايتۋىنشا, بيزنەس ءۇشىن كەلەسى مىندەت – ساۋدا كولەمىن 2 ملرد دوللارعا دەيىن جەتكىزۋ. سونىمەن قاتار ول بەلسەندى جۇمىس جۇرگىزىلىپ جاتقان نەگىزگى بىرلەسكەن جوبالار جونىندە باياندادى. اتاپ ايتقاندا, ءراپىل جوشىباەۆ ەكى ەل ىستىقكول وبلىسىندا ورنالاسقان ءتورت پانسيونات بويىنشا كەلىسىمگە قول قويۋدىڭ سوڭعى ساتىسىندا تۇرعانىن حابارلادى.

«قازىر ينفراقۇرىلىمدى كەڭەيتۋ جانە جاڭا نىساندار سالۋ جوبالارىنا قاتىسۋ ءۇشىن ينۆەستورلار شاقىرىلىپ جاتىر», دەدى ءراپىل جوشىباەۆ قازاق­ستان-قىرعىز بيزنەس-فورۋمىندا.

ءوز كەزەگىندە قىرعىز رەسپۋبليكاسى ەكونوميكا جانە كوممەرتسيا ءمينيسترى­نىڭ ورىنباسارى قانات ءابدىراحمانوۆ دامۋ ءۇشىن باسىم باعىتتاردى اتاپ ءوتتى. ولار – ەنەرگەتيكا, تۋريزم, اوك سا­­لا­سى, جەر قويناۋىن پايدالانۋ جانە جەڭىل ونەر­كاسىپ. ەكونوميكانىڭ ءداس­تۇرلى سەكتورلارىنان باسقا, قىر­عىز­ستان ۇكىمەتى وكىلىنىڭ پىكىرىنشە, بيزنەس ءۇشىن پەرس­پەكتيۆالى سالاعا اينالاتىن كرەاتيۆتى يندۋستريا سالاسى ەلەۋلى سەر­پىن الادى.

«كرەاتيۆتى يندۋستريا – ەكونومي­كانىڭ جاڭا سەكتورى جانە ءبىز ونى الداعى جىلدارداعى ءوسۋ بەنەفيتسيارلارىنىڭ ءبىرى دەپ سانايمىز. وسى جاڭا باعىتتى دامىتۋ ءۇشىن قىرعىزستاندا 2022-2026 جىلدارعا ارنالعان كرەاتيۆتى ەكونوميكا تۇجىرىمداماسى بەكىتىلدى», دەپ ءبولىستى ىسكەرلىك فورۋم الاڭىندا قانات ءابدىراحمانوۆ.

ساۋدا ميسسياسى اياسىندا وتاندىق وندىرۋشىلەر الەۋەتتى سەرىكتەستەرمەن ۆ2ۆ فورماتىندا وتكەن كەلىسسوزدەردى جۇرگىزدى. كەزدەسۋلەر ناتيجەسىندە ءبىزدىڭ كاسىپكەرلەر قىرعىز ەلىنە وتان­دىق تاۋارلاردى جەتكىزۋگە 35,2 ملن دوللارعا ەكسپورتتىق كەلىسىمشارتتار جاساستى. كاسىپورىندار مەتالل كونس­­ترۋك­تسيا­لارىن, ديزەلدى گەنە­را­تور­لاردى, تاماق ونىمدەرىن (كون­­دي­تەرلىك ونىمدەر, تاۋىق جۇ­مىرت­قا­­سى مەن جۇمىرتقا ۇنتاعى, كەس­پە, دجەم, الما شىرىنى, بال) جەتكىزۋ, سونداي-اق كونسالتينگتىك قىزمەتتەر كورسە­تۋ تۋرالى كەلىستى.

بيزنەس-فورۋمعا ەكى ەلدىڭ 100-دەن استام كاسىپورنى, سونداي-اق ۇلتتىق كومپانيالار مەن مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ وكىلدەرى قاتىستى.

جالپى, 2022 جىلدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا قازاقستاننان قىرعىز ەلىنە ەكسپورت كولەمى 10,5%-عا ءوسىپ, 745,3 ملن دوللاردى قۇراعان. ەلىمىز قىرعىز­ رەسپۋبليكاسىنا نەگىزىنەن اۆتوموبيل­دەر مەن تراكتورلارعا ارنالعان بول­شەكتەر مەن كەرەك-جاراقتاردى, ەلەكتر ەنەرگياسىن, تەمەكى بۇيىمدارىن, تاس كومىردى, مينەرالدى جانە گازدالعان سۋلار­دى, جەڭىل اۆتوموبيلدەردى, پلا­كەت­­تەلگەن لەگيرلەنبەگەن بولاتتان جا­سال­عان جال­پاق پروكاتتى ەكسپورتتايدى. قىر­عىز يمپورتىنىڭ نەگىزىن باعالى مەتالدار­دىڭ كەندەرى مەن كونتسەنترات­تارى, ىستىق­تاي يلەكتەلگەن وزگە دە لەگير­لەنبە­گەن بولاتتان جاسالعان شى­بىق­تار قۇرايدى.

قازاقستان وڭدەلگەن ونىمدەردى تەك قىرعىز ەلىنە ەمەس, الەمنىڭ 106 ەلىنە ەكسپورتتاۋعا ىنتالى. Cاۋدا جانە ينتەگ­راتسيا ۆيتسە-ءمينيسترى قايرات تورە­باەۆ­تىڭ سوزىنشە, بىلتىر ءبىز وڭدەل­گەن ءونىم ەكسپورتىن رەكوردتىق كورسەت­كىشكە – 26,5 ملرد دوللارعا جەتكىزدىك. بۇل ءۇردىس بيىل دا جالعاسىپ جاتىر.

2023 جىلدىڭ ءبىرىنشى توقسانىندا وڭدەلگەن ءونىمنىڭ سىرتقى ساۋداسىنىڭ جالپى كولەمى وتكەن جىلدىڭ ۇقساس كەزەڭىنىڭ الدىڭعى كورسەتكىشىمەن سا­لىس­­­تىرعاندا 32%-عا ۇلعايىپ, 18,8 ملرد دوللار بولعان. وسى كەزەڭدە شيكى­­زات­­تىق ەمەس تاۋارلاردىڭ ەكسپورتى 5,9 ملرد دوللارعا جەتىپ, 7,6% ءوسىم كورسە­تىپتى.

ماسەلەن, وتكەن جىلى شەتەلگە ۇن ساتۋ – 70,8%-عا, مۇناي ونىمدەرى – 52,2%-عا, جەڭىل اۆتوموبيلدەر – 46%-عا, كۇنباعىس مايى – 19,9%-عا ءوستى, ال تىڭايتقىشتار ەكسپورتى 2,8 ەسە ارتتى.

2023 جىلدىڭ ءۇش ايىندا قازاقستان دايىن ەكسپورتتىق ءونىمدى الەمنىڭ 106 ەلىنە جونەلتتى, بۇل رەتتە وتكەن جىلدىڭ سايكەس كەزەڭىمەن سالىستىرعاندا يمپورتتاۋشى ەلدەردىڭ تىزبەسى كەڭەيدى. قازاقستان ەكسپورتىنىڭ جاڭا نارىقتارى – سيريا اراب رەسپۋبليكاسى, سەنەگال, سولتۇستىك ماكەدونيا, سومالي, گۆينەيا, كيپر. قازاقستاننان وڭدەلگەن ءونىمنىڭ نەگىزگى ساتىپ الۋشىلارى – ءداس­تۇر­لى تۇردە رەسەي, قىتاي, وزبەكستان, تۇركيا, نيدەرلاند, ۇلىبريتانيا, جا­پونيا, قىرعىز رەسپۋبليكاسى, گرۋزيا جانە اۋعانستان.

قايرات تورەباەۆتىڭ ايتۋىنشا, قازاقستاندا ەكسپورتتى قولداۋمەن ەكى وپەراتور اينالىسادى: KazakhExport قارجىلىق شارالار كورسەتەدى, QazTrade ەكسپورتقا باعدارلانعان كاسىپورىندار ءۇشىن قارجىلىق ەمەس قۇرالداردى ۇسىنادى.

2022 جىلدىڭ قورىتىندىسى بويىن­شا ەلدە كەم دەگەندە ءۇش جىل بويى ەكسپورتتايتىن 650 بەلسەندى شيكىزاتتىق ەمەس ەكسپورتتاۋشى بار. ونىڭ ىشىندە 463 كاسىپورىن مەملەكەتتىك قولداۋدىڭ قارجىلىق ەمەس شارالارىن پايدالاندى. بۇل – باعدارلامالار ەكسپورتتىق جەدەلدەتۋ, ماركەتپلەيستەرگە شىعارۋ, ساۋدا ميسسيالارىنا قاتىسۋ جانە ەكس­­پورت شىعىندارىنىڭ ءبىر بولىگىن وتەۋ.

ء«اربىر شارا سالىنعان بيۋدجەت اقشا­سىن قايتارۋ تۇرىندەگى ناتيجەنى كورسەتەدى. اكسەلەراتسيا باعدارلاماسى بويىنشا ءبىر بيۋدجەتتىك تەڭگەگە قاي­تارۋ 158 تەڭگەنى, ماركەتپلەيستەرگە شىعارۋ بويىنشا 213 تەڭگەنى, سەرۆيستىك قولداۋ شارالارى بو­يىنشا 652 تەڭگەنى قۇرادى», دەدى ساۋدا جانە ينتەگراتسيا ۆيتسە-ءمينيسترى.

بىلتىر اكسەلەراتور شەڭبەرىندە قولداۋدىڭ ارقاسىندا شامامەن 260 ملن دوللار سوماسىنا 38 ەكسپورتتىق كەلىسىمشارت جاسالعان. بۇگىندە وزبەك­ستانعا 19 ملن دوللارعا ءونىم جەتكىزۋگە 2 كەلىسىمشارتقا قول قويىلدى. رەسەيگە جالپى سوماسى 1,3 ملن دوللارعا (600 ملن/جىل) تۇرمىستىق حيميانى جەتكىزۋگە ارنالعان 1 ۇزاقمەرزىمدى كەلىسىمشارت جانە قىتاي نارىعىنا 5 ملن دوللارعا مىس ونىمدەرىن جەتكىزۋگە ارنالعان تاعى 2 كەلىسىمشارت. سونداي-اق وڭتۇستىك كورەيامەن ازىق-ت ۇلىك ونىمدەرىن جەتكىزۋ بويىنشا كەلىسسوزدەر جۇرگىزىلىپ جاتىر.

2023 جىلدىڭ باسىنان باستاپ QazTrade جەلىسى بويىنشا ۆەتنام (حانوي ق.), ازەربايجان (باكۋ ق.), يران (تەگەران ق.), قىتاي (سيان ق.), وزبەك­ستان (تاشكەنت ق.) سياقتى ەلدەردە 5 ساۋدا-ەكونوميكالىق ميسسيا وتكىزىلدى. ساۋدا-ەكونوميكالىق ميسسيالاردىڭ قورىتىندىسى بويىنشا 300 ملن دول­لار­دان استام سوماعا ەكسپورتتىق كەلىسىم­شارتتارعا قول قويىلدى. جىل سوڭىنا دەيىن تاعى 5 ساۋدا-ەكونوميكالىق ميس­سيا ۇيىمداستىرىلماق. بۇدان باس­قا, شانحاي قالاسىنداعى (قىتاي) جىل سايىنعى شانحاي يمپورتتىق كورمە­سىندە, قىتاي-ەۋرازيا سۋار ەكسپو-نىڭ 8-ءشى كورمەسىندە قازاقستان رەسپۋب­ليكاسىنىڭ ۇلتتىق ستەندتەرىن ۇسىنۋ جوسپاردا بار.

تاۋارلاردى شەتەلدىك نارىقتارعا جىلجىتۋدىڭ تاعى ءبىر وزەكتى قۇرالى – ەلەكتروندى ساۋدا الاڭدارى. 2020-2022 جىلدارى Alibaba.com ساۋدا پلاتفورماسىندا 220 كومپانيا ورنالاستىرىلدى, ولاردىڭ جيىنتىق ساتۋ كولەمى شامامەن 225 ملن دوللاردى قۇرادى. بيىل 70 كومپانيا ماركەتپلەيستىڭ التىن شوتتارىنا قولجەتكىزبەك.

مەملەكەت باسشىسىنىڭ سيان قالاسىنا جاقىندا جاساعان ساپارى اياسىندا «JD.com» ەلەكتروندىق پلاتفورمادا ۇلتتىق پاۆيلون اشىلدى. سونىمەن قاتار ناۋرىز ايىندا استانادا Ozon كومپانياسىنىڭ فۋلفيلمەنت-ورتالىعىنىڭ قۇرىلىسى اياقتالدى, ونىڭ الاڭىندا 15 مىڭ وتاندىق ساتۋشى تىركەلگەن, ولاردىڭ ساتۋ كولەمى 2022 جىلى 10 ملرد تەڭگەدەن استى.

مەملەكەتتىك قولداۋدىڭ ەڭ تالاپ ەتىلەتىن شارالارىنىڭ ءبىرى – شىعىس­تاردىڭ ءبىر بولىگىن ەكسپورتتاۋشىلارعا وتەپ بەرۋ. 2022 جىلدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا مەملەكەت 8,8 ملرد تەڭگە سوماسىنا شىعىنداردى قايتاردى. قاراجاتتىڭ نەگىزگى الۋشىلارى – شا­عىن بيزنەس كاسىپورىندارى. ولاردىڭ ۇلەسى شامامەن 48%-دى قۇرادى. بۇل – ازىق-ت ۇلىك ءوندىرىسى جانە كوتەرمە ساۋ­دا سالالارىندا جۇمىس ىستەيتىن كومپانيالار.

ساۋدا جانە ينتەگراتسيا مينيسترلى­گىنىڭ اقپاراتى بويىنشا وسى قولداۋ شاراسىن كورسەتۋ ناتيجەسىندە ەكسپورت گەوگرافياسى ءۇش ەلگە كەڭەيىپ, كيپر, فرانتسيا جانە جاپونيا قوسىلدى. شىعىنداردى وتەۋ جۇزەگە اسىرىلاتىن تاۋارلاردىڭ نومەنكلاتۋراسى 53 پوزيتسياعا ءوستى.

2023 جىلى شىعىنداردى وتەۋگە وتىنىمدەردى قابىلداۋ 21 ساۋىردەن باستاپ جۇرگىزىلەدى جانە 21 شىلدەدە اياقتالادى. جىل سوڭىنا دەيىن QazTrade شامامەن 10 ملرد تەڭگە سوماعا وتىنىمدەردى ماقۇلداۋدى جوسپارلاپ وتىر, بۇل وسى قولداۋ شاراسىن پايدالانعان كاسىپ­ورىندار سانىن ءۇش جۇزگە دەيىن ارت­تىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.