ءبىر سۋرەتى – ءبىر الەم

اعىمسالى دۇزەلحانوۆتىڭ شى­عار­ماشىلىعىنداعى پايىم-پاراسات، وزگەشە ويلاۋ، دارا تىنىس سياقتى ەرەكشەلىكتەر ونى ءزاۋ بيىككە الىپ شىقتى. بىلايعى جەردە ول نە سالسا دا، ويدىڭ تەرەڭىمەن، قيالدىڭ شەكسىزدىگىمەن سالدى دەگەن ءجون شىعار. ونىڭ وزىندىك ستيلدەرىنىڭ ءبىرى دە بىرەگەيى بولعان تۇلعالار بەينەسىن كەنەپ بەتىندە كەستەلەۋى ەسىمىن سۋرەت ونەرىنىڭ تاريحىنا التىن ارىپپەن جازدى. ونىڭ قىلقالامىنان تۋعان شىڭعىس حانعا نازار سالايىق. دۋلىعا ورنىنا ناعىز كوشپەلىلەرگە ءتان قۇندىز تۇماق، ۇستىنە اڭ تەرىسىن جامىلىپ، قولىنا دالا تاعىسى اساۋ قىراندى قوندىرعان شونجار مىنەزىمەن، قاس-قاباعىمەن، ءور رۋحىمەن تۇتاس الەمدى جاۋلاعىسى كەلىپ-اق تۇر. ءتىپتى ونى جاۋدان امان قۇتقارىپ، كوزدەگەن جەرىنە ەسەن جەتكىزەتىن تۇلپارى دا ءمىنسىز قالىپتا بەينەلەنگەن. ايدارلى اق تۇلپار ۇستىندەگى قاھارلى حاننىڭ كەلبەتىنە كورىك بەرگەنى بىردەن بايقالادى. تۋىندىنى كورگەن سوڭ ويىڭدا بىردەن كۇللى الەمدى بيلەۋگە ىنتىققان شىڭعىس حان وسىنداي بولعان دا شىعار دەگەن تۇسىنىك قالىپتاسارى حاق. دەگەنمەن بۇل اعىمسالى قيالىنىڭ جەمىسى ەكەنىن دە ۇمىتپاعان دۇرىس.

سۋرەتشىنىڭ وزىنە تيەسىلى تاڭ­داعان ءستيلى – تۇلعالار بەينەسىن كەستەلەۋ ەكەنىن جوعارىدا ايتتىق. ەندى سول سوزىمىزگە ول سالعان سۋرەتتەر كۋا-ءدۇر. كەلەسى پورترەت قورقىت اتانىكى. «قورقىت اتا اڭىزى» دەپ اتالعان تۋىندى ەسكى ءداۋىردى، كەشەگى وتكەن كۇن بەينەسىن كوز الدىڭا جايىپ سالادى. بوستاندىق، بابالار رۋحى، شەكسىزدىك دەگەن ۇعىمدار كەنەت سۋرەتپەن بىرگە اس­تاسىپ، تۋىن­دىدا بەينەلەنگەن قاز­داردىڭ قاناتىنا بايلانىپ، الىس­قا ۇش­قىسى كەلەدى. قوڭىر قوبى­زىن كۇڭىرەنتە سوي­لەتىپ وتىر­عان قور­قىتتىڭ كۇيىن اڭ مەن قۇس­­­تىڭ ءبارى ءبىر دەممەن تىڭداپ وتىر. ۇن­دەس­تىك، تامىرلاستىق، تەك­­­تىلىك ءبارى-ءبارى سوندا ۇيلەسىم تا­بادى.

«اعىمسالى دۇزەلحانوۆتىڭ شىعارما­شىلىعىنا ارقاۋ بول­عان وبرازداردىڭ ءبىرى – قازاق ايەلىنىڭ بەينەسى. جالپى العاندا بەينەلەردىڭ توپتاما نەمەسە جەكە سيپاتتاعى سيۋجەتتىك يدەيالارى ءبىر ارناعا كەلىپ جاناسادى. ياعني قازاق ايەلى بەينەسىنە ساي مىنەز، كورىك جانە دە تاعدىر بار. سۋرەتشى پورترەتتىك جانە پەيزاج جانرىندا شەشكەن كومپوزيتسيالىق يدەياسى ءبىر-ءبى­رىنىڭ وزىندىك ەرەكشە ماعىناسىن تولىقتىرعان. قالامگەردىڭ شى­عار­ماشى­لىعىنداعى ايەل بەينەلەرىن جەكە كەزەڭگە ءبولىپ، تەرەڭىنەن تال­داۋدى قاجەت ەتەدى. ونىڭ تۋىن­دى­لارىنداعى ايەل بەينەسى بىردە تاريح پاراقتارىنان سىر شەرتەتىن بولسا، ەندى بىردە ايەل – انا، تابيعات، ءومىر، تىر­شىلىك، ماحاببات، سۇلۋلىق، پاكتىك، باتىر­لىق سيمۆولىنا اينالادى». بۇل ونەر­تانۋشى ايجان تۇمەنبايدىڭ ءبىزدىڭ كەيىپكەرىمىز تۋرالى پىكىرى. ارينە، دالا تاريحىندا ويىپ ورىن الاتىن قازاق ايەلىنىڭ ءرولى توم-توم كىتاپتارعا، اسەم اۋەندەرگە، ماڭگىلىك قۇندى سۋرەتتەرگە ارقاۋ بولعانى شىندىق. اعىمسالى دۇزەلحانوۆ قالامى دا بۇل بوس­تىقتى تولتىرۋعا اسىعادى. ۇستىنە قازا­قى كيىمىن، باسىنا اس­قارالى ساۋكەلەسىن كيگەن قازاق قىزىنىڭ كەنەپتەگى بەينەسى بىزگە نەنى ايتادى؟ قاي عاسىردا دا قازاق قىزىنىڭ قالىبى، مىنە، وسىنداي بولعان دەمەكشى شىعار، كىم ءبىلسىن؟ «ادام كوركى شۇبەرەك»، دەسەك تە سۋرەتشى كەيىپكەرىن الامىشتاپ بوياعىسى دا كەلمەگەن. تەك ونىڭ ءوز ءسانىن، ۇلتتىق ەرەكشەلىگىن ويىنا توقىپ، ونەردىڭ قۇدىرەتىمەن ادىپتەۋگە بارىن سالعان. تاعى بىر­دە ارتىندا سانسىز نوكەرى بار، ەل الدىندا جۇرگەن ايەل تۇلعاسىن بەينەلەپتى. ەرتەدە رۋىن بيلەگەن، ەرلەرمەن تەڭ بيلىك جۇرگىزگەن قازاق ايەلدەرى كوپ بولدى عوي، مىنا سۋرەت سولاردىڭ ءبىرىنىڭ سۋ­رەت­شى قيالىنداعى پورترەتى ەكەنى ايدان-انىق.

قاراعايلى قاپتالدا حان تا­عىندا سالتاناتپەن الدەبىر جاققا بەت الىپ بارا جاتقان «ساق پاتشاسى» دەگەن تۋىندى دا كوزگە وتتاي باسىلادى. دۋلىعاسىنىڭ توبەسى اسپانمەن تىلدەسىپ، ونىڭ ابىرويىن، بەدەلىن اسقاقتاتىپ تۇر. دالا شىرايى، حالىق بىرلىگى، ەل بيلەگەن تۇلعانىڭ بولمىسى ءبارى دە ءساتتى بەينەلەنگەن. اۆتور وسى تۋىندى ارقىلى ەرتەدە بابالارىمىز وسىنداي ءور دە باتىر بولعان دەگەن ساۋلەلى ويىنىڭ ءبىر ۇشقىنى ەكەنىن جاسىرعىسى دا كەلمەيدى. ال وسى سۋرەتپەن ۇندەس «ساق اسكەرى» دەگەن شىعارما دا باتىرلىق پەن قايسارلىقتى ۇرپاقتار ساناسىنا ۇيالاتۋعا تاپتىرماس تۋىندى. قالاي دەسەك تە، اعىم­سالى دۇزەلحانوۆ تۋىندىلارى ۇلكەن ويدىڭ، تاپجىلماي ىزدەنۋدىڭ، ومىرلىك تاجىريبەنىڭ جەمىسى ەكەنىن ايتا كەتكەن ءجون. سول ءۇشىن دە ءبىز اعىمسالىنىڭ ء«بىر سۋرەتى – ءبىر الەم» دەگىمىز كەلەدى.