ۇرپاق تاربيەسى – ۇلت بولاشاعى

ستاتيستيكاعا سۇيەنەر بولساق، جەر بەتىندە 15 ملن قازاق بار ەكەن. قازاقتى سانى جونىنەن ون ورايتىن قانشاما ۇلتتا مەملەكەت، وتان جوق. ەندىگى ماسەلە – اتا-بابامىز قار جاس­تانىپ، مۇز توسەنىپ ءجۇ­رىپ قال­دىر­عان اسىل مۇراسى – ۇلان-عا­يىر جە­رى­مىز­دىڭ يەسى كەلەر ۇرپاق­تىڭ ۇلتتىق تازالىعى.

ەشكىمگە قۇپيا ەمەس، ءۇش ءجۇز جىل پاتشالىق رەسەيگە بودان بولدىق، جەتپىس ءۇش جىل كەڭەستىك داۋىردە يمپەريالىق ۇستەمدىك قۇرعان ورىس ۇلتىنىڭ تەمىر قۇرساۋىنان ءالى دە شىعا الماي كەلەمىز. ايەل تەڭدىگىن جەلەۋ ەتىپ، قازاق قىزىن مالعا ساتتىق، ايەلدى تومەن ەتەك دەپ سەندىردىك، سولاي وقىدىق، سولاي وقىتتىق. بىراق راسىندا سولاي ما ەدى؟! قاي ۇلتتا «اناڭدى جاياۋ ارقالاپ مەككەگە ءۇش رەت اپار­ساڭ دا پەرزەنتتىك پارىزىڭدى وتەي المايسىڭ» دەگەن ۇلى ۇعىم بار؟! اناعا، قىزعا دەگەن قۇرمەتتىڭ ۇلىلىعى دا وسىندا بولسا كەرەك.

جەر-انانى ساقتاپ قالۋ تەك بىلەك­تىڭ كۇشىنە بايلانىستى ەمەس ەكەنىن قازىر بارشا جۇرت بىلەدى. جەردى ساقتاپ قالۋ – ۇلتتى ساقتاپ قالۋ، ۇلتتى ساقتاپ قالۋ – جەرىڭدى ساقتاپ قالۋ دەگەن ءسوز. ەندەشە، ات توبەلىندەي قازاعىمىزدى قايتىپ ساقتايمىز؟ بىزدەر – اعا بۋىن وكىلدەرى كەشەگى كەلمەسكە كەتكەن كەر داۋىردە بايتاق وتانىمىزدىڭ تىرەگى دە، بولاشاعى دا بارلىق ۇلت­تىڭ تەڭدىگى، تۇتاستىعىمىزدىڭ تىرەگى اعا ۇلت – ورىس ۇلتى دەپ كەلدىك. ين­تەرناتسيوناليست بولدىق. ينتەر­نا­تسيو­ناليزمدى سولاي ۇعىندىق. الايدا ينتەرناتسيوناليست بولۋ، ءبىر ۇلتتى ءبىر ۇلتتىڭ جۇتىپ جىبەرۋى ەمەس قوي؟! دەي تۇرعانمەن، بۇگىندە رەسەيدەگى ساحا، حاكاس، تىۆا، قالماق سەكىلدى از ۇلتتار جويىلۋدىڭ از-اق الدىندا تۇرعانى ەش قۇپيا ەمەس. ءتۇر-ءتۇسى ازيالىق، اتا تەگى ورىستانعان، ۇلتتىڭ باستى بەلگىسى – انا ءتىلىن بۇل ۇلتتاردىڭ 10-15 پا­يى­­زى عانا بىلەدى.

ال قىز بەن ءتىل – ەگىز ۇعىم، ءتىلىڭدى ايتىپ، اناڭدى ايتپاۋ – ۇلتىڭدى ايتپاۋ دەگەن ءسوز. مەنى مازالايتىن ماسەلەنىڭ ءمانىسى وسىندا – قازاق قىزدارىنىڭ باسقالاردىڭ ەتەگىنەن ۇستاپ كەتۋىندە جاتىر. ويتكەنى قازىر وزگە ۇلتقا تۇرمىسقا شىعۋ «ترەند» بولعان. ەڭ وكىنىشتىسى، بۇل ء«ۇردىستى» تەلەديدار ارقىلى دا بارىنشا جارنامالاپ ءجۇرمىز. «ەۋرازيا» ارناسىنداعى «كورەمىز»، نتك-داعى ء«بىر بولايىق»، «قوسىلايىق» دەپ كەتە بەرەتىن باعدارلامالاردا قازاق قىزدارى وزدەرىنە تەڭ ىزدەيدى. وتكەندە ءبىر باعدارلامادا قىرعىز جىگىتى كەلىپ: «الەمدەگى ەڭ سۇلۋ دا، اقىلدى قىز قىرعىزدىڭ قىزى. رەنجىمە، سەن مەنىڭ تالعامىمداعى قىز ەمەسسىڭ» دەپ ميلليونداعان حالىقتىڭ الدىندا قازاقتىڭ قىزىن قور ەتىپ كەتتى. جايشىلىقتا «اۋىزدىعا ءسوز، اياق­تى­عا جول بەرمەيتىن» سۇلۋىمىز ەكى كورىپ عاشىق بولىپ قالعان قىر­عىز جىگىتىنىڭ ارتىنان كوز جاسىن كول قىلىپ قالا بەردى. سوندا بۇل قىزعا «سەن قازاق قىزىسىڭ، اسىل ۇلتسىڭ، التىن قۇر­ساق­سىڭ، ۇلتتىڭ ساقتاۋشىسىسىڭ» دەپ تاربيە بەرگەن اتا-انانىڭ بولماعانى ما؟! الدە ءوزى بولعان قىز توركىنىن تانىمايدىنىڭ كەرى مە؟!

كەشەگى جاۋگەرشىلىك زاماندا دا قازاق قىزىن جاتقا بەرمەگەن. ال بۇگىندە قارا ءناسىلدى مەن قىتايعا، ورىس پەن كورەيگە، اراب پەن نەمىسكە تۇرمىسقا شىعىپ، ماحاببات دەگەن ۇلى سەزىمدى جەلەۋ ەتكەندەر كوبەيدى. سوندا بۇل سەزىم وتانعا، ۇلتقا دەگەن ماحابباتتان دا مىقتى، ودان دا بيىك بولعانى ما؟ ات توبەلىندەي از قازاقتىڭ قىزى كىم كورىنگەننىڭ ەتەگىنەن ۇستاي بەرسە، ۇستاتا بەرسەك ۇلتتى قالاي ساقتايمىز؟ بىزدە ۇلت­تى ساقت­اۋدى ماقسات تۇتقان مەم­لە­­كەت­تىك يدەو­لوگيا بار ما، بار بولسا ونىڭ جەمىسى قانداي؟

بۇگىنگى قىز – ەرتەڭگى كەلىن. ەرتەڭگى كەلىن – ۇرپاعىڭنىڭ اناسى. ال ۇرپاعىڭنىڭ اناسى – ۇلتىڭنىڭ اناسى. سوندىقتان قازاق قىزى تەك سەنىڭ بالاڭ ەمەس، قازاعىمنىڭ بالاسى، دەمەك ۇلتىمنىڭ ايناسى. ەندەشە، ۇلتى­مىز­دىڭ ايناسى كىرلەمەسىن دەسەك، قىزىمىزدى كىم كورىنگەننىڭ ەتە­گى­نەن ۇستاتا بەرمەيىك، اعايىن!

جانىبەك عاپباس ۇلى،

ارقالىق قالاسى ارداگەرلەر ۇيىمىنىڭ توراعاسى