توزعان تراكتورمەن ەگىن جيناپ ءجۇر

اۋىل شارۋاشىلىعىن دامىتۋ – نەگىزگى پروبلەمانىڭ ءبىرى ەكەنىن مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ بيىلعى جولداۋىندا دا ايرىقشا اتاپ ءوتتى. پرەزيدەنتتىڭ ايتۋىنشا، سالادا وزىق تەحنولوگيالار تاپشى، ازىق-ت ۇلىك قاۋىپسىزدىگىنە تىكەلەي اسەر ەتەتىن اگروونەركاسىپتە جاڭا تاسىلدەر ەنگىزىلۋگە ءتيىس.

اگرونەركاسىپ كەشەنىنىڭ بارلىعى كونە تەحنيكامەن قارۋلانعان دەپ، اۋزىمىزدى قۋ شوپپەن سۇرتۋدەن اۋلاقپىز. دەي تۇرعانمەن ەگىن وسىرۋ­شىلەردىڭ بارلىعى جاڭا تراكتور ءمىنىپ جارىل­قانىپ جۇرگەن جوق. ءيا، ءىرى شارۋا­شىلىقتار ءۇشىن ليزينگكە «دجون دير» سەكىلدى الىپ سەبۋ كەشەندەرىن ساتىپ الۋ ايتارلىقتاي ماسەلە ەمەس. مىڭداعان گەكتار جەرى، جۇزدەگەن بىرلىك تەحنيكادان تۇراتىن ماشينا-تراكتور پاركى بار ونداي سۋبەكتىلەرگە بانكتەر ءاردايىم قارجى بەرۋگە دايىن. ماسەلە ەلدەگى اۋىل شارۋاشىلىق ونىم­دەرىنىڭ 80 پايى­زىن قامتاماسىز ەتىپ وتىرعان شاعىن شارۋا­شى­لىقتارعا قاتىستى. ءارى كەت­سە «بەلارۋس» تراكتورىن ساتىپ الۋعا جاعدايى بار قوجا­لىق­تاردىڭ الەمدە يمپورت تاۋار­لاردىڭ باعاسى شارىق­تاپ كەتكەلى تەحنيكا جاڭارتۋعا دەگەن ۇمىت­تەرى شورت كەسىلگەندەي. ال وتاندىق زاۋىتتاردان شىعارىلاتىن، قازىر جەڭىلدىكتى ليزينگپەن بەرىلىپ جاتقان اگرەگاتتاردىڭ بارلىعىنا بىردەي جەتپەيتىنى اۋەل باستان بەلگىلى بولعان.

ءبىر عانا پاۆلودار وبلىسىن­داعى اگروكەشەندە بۇگىندە ۇزىن سانى 54 691 اۋىل شارۋاشىلىعى تەحنيكاسى بار. وڭىرلىك اۋىل شارۋاشىلىعى باسقارماسى ۇسىنعان ستاتيستيكاعا سۇيەنسەك، ونىڭ 87 پايىزى ابدەن توزسا، 90 پايىزى ەسكىرە باستاعان. مىسال ءۇشىن تراكتورلاردى پايدالانۋداعى ءنورماتيۆتى مەرزىم 10 جىل بولسا، قولدانىستاعى ديزەلدى كولىكتىڭ 80 پايىزدان استامى 13-14 جىلدان بەرى قىزمەت كورسەتىپ كەلەدى. كومباينداردىڭ 71، دەستەلەگىشتەردىڭ 83، تراك­تورلاردىڭ 89 پايىزى ەسەپتەن شىعارۋعا جاتادى.

– ەسكىرگەن تەحنيكالاردىڭ باسىم بولىگى اققۋلى، ماي، پاۆلودار، اقتوعاي اۋداندارىنا تيەسىلى. ەگىن شارۋاشىلىعى جاقسى دامىعان وڭىرلەردە جاڭارتىلعان تەحنيكانىڭ ۇلەسى كوپتەۋ. استىقتى اۋداندار بۇگىندە نەگىزىنەن كومباين ساتىپ الۋعا تىرىسادى. جىل باسىنان تەحنيكا باعاسىنىڭ شارىقتاپ كەتكەنى ءبىزدىڭ وندىرۋشىلەرىمىزدى تىعىرىققا تىرەپ قويعانىن باي­قاپ وتىرمىز. ولاردىڭ كەيبىرى قارجى ۇيىمدارىمەن الدىندا ارزانىراق باعاعا كەلىسىپ قويعان عوي، ال قازىر ولاردىڭ كەيبىرىنىڭ قۇنى 2-2،5 ەسەگە دەيىن ءوستى. سالدارىنان ديقاندار قارجى تاپ­پاي قينالىپ وتىر. رەسەي­دەن تەحنيكا جەتكىزۋ قازىر ازايىپ كەتكەن، كەرىسىنشە وتاندىق كاسىپ­ورىنداردا جانە قىتايدا شى­عارىل­عان اگرەگاتتاردى ءجيى اكەلە باستاعان، – دەيدى وبلىستىق اۋىل شارۋاشىلىعى باسقارماسىنىڭ باسشىسى نۇربولات ماقاشەۆ.

قازىر وڭىردە استىق ورۋ جۇمىستارى قىزۋ جۇرۋدە. ماماندار ناۋقان بارىسىندا ونىمدىلىگى جوعارى زاماناۋي كومباينداردىڭ جەتىسپەۋشىلىگى بايقالاتىنىن ايتادى. ەگەر كومباين پاركىن قالىپتى دەڭگەيدە ۇستاعىمىز كەلسە، وڭىرگە جىل سايىن كەمىندە 200 كومباين ساتىپ الىنۋى كەرەك ەكەن. الايدا بۇل شاما 60-70 دانادان اسىپ كورگەن ەمەس. سالدارىنان توزۋ كورسەتكىشى تەحنيكا جاڭارتۋ ءۇردىسىن باسىپ وزعالى قاشان.

مىنا ءبىر ستاتيستيكا دا ويلاندىرماي قويمايدى. جىل سايىن وبلىستىڭ اۋىل شارۋاشىلىعى سالاسىنا ءارى كەتسە 1 مىڭ جاڭا تەحنيكا عانا الىنىپ، ول ماشينا-تراكتور پاركىن شامامەن 1-1،8 پايىزعا عانا جاڭارتادى ەكەن. ەگەر وسى وگىز اياڭمەن جۇرە بەرسەك، بارلىق كونەرگەن اگرەگاتتاردى جاڭالاپ شىعۋعا كەمىندە جارتى عاسىر ۋاقىت كەرەك. ەندەشە جىل سايىن استىق ونىمدىلىگىن ارتتىرۋ تۋرالى تاپسىرمالاردى ۇستەمەلەپ، شارۋالارىمىزدىڭ باسىن قاتىراتىنىمىز قاي ساسقانىمىز؟

بىلتىر جەرگىلىكتى ەگىن وسىرۋشى­لەر ءوز قاراجاتتارىنا 662 تەحنيكا، «قازاگروقارجى» اق ارقىلى 450 تەحنيكا ساتىپ الىپتى. بيىل بۇل كورسەتكىشتىڭ قۇلدى­راي­تىنى ايدان انىق. ءوڭىر شارۋا­لارىنان قازىرگى ۋاقىت­تا قارجى ۇيىمدارى ارقىلى جالپى قۇنى 10،4 ملرد تەڭگە تۇراتىن 608 تەحنيكاعا قۇجاتتار قابىلدانعان. الايدا قارجى جەتىسپەۋشىلىگىنەن كەيبىر شارۋاشى­لىقتار وتىنىش­تەرىن كەرى قايتارىپ الماق نيەتتە.

اۋىلشارۋاشىلىق تەحني­كاسىنىڭ جەڭىلدەتىلگەن ليزينگى بويىنشا بيىل ۇكىمەت 40 ملرد تەڭگە ءبولىپ، «قازاگروقارجى» اق شارۋالاردان وتىنىشتەردى جيناپ جاتقانى دا ءمالىم. جىلدىق سىياقى مولشەرلەمەسى 6 پا­يىز، باستاپقى جارناسى جوق نەسيە­گە قۇنى 205 ملن تەڭگەدەن اسپايتىن، قازاقستان اۋماعىن­دا قۇراستىرىلعان كەز كەلگەن اۋىلشارۋاشىلىق قۇرالىن ساتىپ الۋعا مۇمكىندىك بار. قارجى ۇيىمىنىڭ پاۆلودار وڭىرلىك فيليالىنىڭ ديرەكتورى بايسال الپىسبايدىڭ مالىمەتىنشە، اتالعان باعدارلاما بويىنشا قازىردىڭ وزىندە وبلىستا ەكى شارۋا تەحنيكا الىپ ۇلگەرگەن. ونىڭ ءبىرى – ەssil كزس 730 ماركالى كومباين جەلەزين اۋدانىنىڭ ميحايلوۆكا اۋىلىنا كەتسە، Vector 410 KZ يرس ماركالى كومباين ۋسپەن اۋدانىنا جول تارتتى. بۇگىندە جال­پى سوماسى 1،5 ملرد تەڭگەگە 38 قار­جى ليزينگى شارتى جاسالسا، 87،1 ملن تەڭگەنىڭ 6 ءوتىنىشى ماقۇل­دانىپ ۇلگەرگەن. تاعى جارتى ميل­ليارد تەڭگەنىڭ وتىنىشتەرى قاراس­تىرىلۋ ۇستىندە. بايسال امانول­لا ۇلى شارۋالار وتاندىق 8 زاۋىت-كومپانيادان كومباين مەن تراك­تورلار، اسپالى قۇرال-جابدىق­تار، ءتۇرلى اگرەگاتتار ساتىپ الۋ مۇمكىندىگىنە يە ەكەنىن اتاپ ءوتتى.

وكىنىشكە قاراي، كەيبىر شارۋا­شىلىقتار قىزىعاتىن تەحنيكالار بىزدە وندىرىلمەيدى ءارى كەيبىر اگرەگات تۇرلەرى 205 ملن تەڭگەدەن اسىپ كەتىپ جاتادى. ال قارجى ۇيىمدارى ءتۇرلى سىلتاۋ ايتىپ، ءوتىنىشتى قاراۋ مەرزىمىن جارتى جىلعا دەيىن سوزىپ ءجۇرىپ الاتىنى تاعى بار. «قازاگروقارجى» كومپانياسىنىڭ تاراپىنان كەزدەسەتىن ءتۇرلى قيىندىقتار شا­رۋالاردىڭ مەسەلىن قايتارىپ، ول جاققا جىلدار بويى اتتاپ باسپايتىن اعايىندارىمىز دا بارشى­لىق. سەبەبى قۇجات جيناۋداعى بيۋروكراتيزم، الدەبىر قاعازعا قول قويۋ ءۇشىن 200-300 شاقىرىم جەرگە سابىلىپ بارىپ قايتۋ، ءوتىنىشتى قاراۋ ءراسىمىن ۇزاققا سوزۋ، الىناتىن تەحنيكانىڭ نەسيەسى بىتپەي شارۋاعا باسىبايلى بەرىلمەۋى سياقتى ماسەلەلەر شارۋا باققان ازاماتتارعا ۇنامايدى.

«ورازباەۆ» شارۋا قوجالى­عىنىڭ باسشىسى، وبلىستىق ءماسليحاتتىڭ دەپۋتاتى سايلاۋ ورازباەۆ جاڭا تەحنيكانىڭ يگىلىگىن كورىپ وتىرعان ەگىن وسىرۋ­شىلەردىڭ ءبىرى. ءوز ارىپتەس­تەرى­­نىڭ مۇڭىن مۇڭداپ جۇرگەن ازا­مات قازىر ەلىمىزدە تاراتىلىپ جاتقان جەڭىلدىكتى نەسيەگە قاجەت تەحنيكالاردىڭ كوبىن ساتىپ الۋ مۇمكىن ەمەس دەپ وتىر. سەبەبى كوپ اگرەگاتتار ەلىمىزدە قۇراستى­رىلمايدى. ال بولىنگەن 40 ملرد تەڭگە بارلىعىنىڭ جىرتىعىن جاماۋعا جەتپەيتىنى ءمالىم.

«بىزگە ونىمدىلىگى جوعارى «دجون دير» سەكىلدى قۋاتتى تراك­تور­لار كەرەك. ال ونداي تەح­ني­­كانىڭ قۇنى قازىر قازاق­ستان­­دا 220 ملن تەڭگەگە جەتكەن. جىل باسىندا يمپورت كومبايندى 80 ملن تەڭگەگە الامىز دەپ ويلاس­تى­رىپ قويعانبىز، جۋىردا قارا­­ساق، باعاسى بىردەن 120 ملن تەڭگەگە كوتەرىلىپ كەتىپتى. تەح­نيكا­ڭىز زاماناۋي ءارى ونىمدىلىگى جو­عارى بولماسا، ناۋقاندى ۋاقى­­تىندا اياقتاپ شىعۋ مۇمكىن ەمەس. ونىڭ ۇستىنە سوڭعى جىلدارى ەگىس تاناپتارى ۇلعايىپ، ءارتاراپتاندىرىلۋدا. نەگىزى ءداندى داقىلدى ورۋدىڭ وزىندىك مەرزىمدەرى بار. ەگەر سول كەزەڭ ىشىندە جيناپ ۇلگەرمەسەڭىز، الا جازداي باپتا­عان ەگىنىڭىز ءراسۋا بولادى. مۇ­نى تاجىريبەلى استىق ءوسىرۋشى رەتىن­دە جاقسى بىلەمىن. ال ۇساق شارۋا­شىلىق­تار­دىڭ جاعدايى ءتىپتى قيىن. ولار قولىن­داعى ەسكى تەحنيكاسىنا قاراي­لاپ، شىقپا جانىم، شىق­پامەن وتىر. ەگىستىگىن كەڭەيتۋگە، ءداندى داقىلداردىڭ وزگە تۇرلەرىن اكەلىپ ەگۋگە، جازدا ءتۇرلى اگروتەحنيكالىق شارالاردى جۇرگىزۋگە مۇمكىندىگى جوق. كوبى كوكتەمدە تۇقىمدى سەۋىپ تاستايدى دا، جاز بويى جاراتقاننان جاڭ­بىر تىلەيدى. سەبەبى ولاردا بىزدە­گىدەي تەحنيكالىق الەۋەت جوق. سون­دىقتان مەملەكەتىمىز باعدار­لاما ازىر­لەگەندە ەڭ اۋەلى سونداي ازاماتتارعا كو­مەكتەسۋدى ويلاۋى كەرەك»، دەيدى شارۋا يەسى.

دەپۋتات بۇعان قوسا ۇساق شارۋا­شى­لىقتاردى بىرىكتىرەتىن كووپەراتيۆتەر قۇرۋ ءىسى دە باياۋلاپ قالعانىن قىنجىلا جەتكىزدى. بۇل ماسەلەمەن جەرگىلىكتى اتقا­رۋشى بيلىك اينالىسۋى كەرەك دەپ ەسەپ­تەيدى. كووپەراتيۆتەر قۇنى قىمبات تەحني­كالاردى ساتىپ الۋدا كوپتەگەن ارتىق­شىلىققا يە. شارۋالار ەڭ اۋەلى ليزينگتى بىرلەسىپ وتەپ، ورتاق تەحنيكانىڭ قىزى­عىن كەزەكتەسىپ كورەدى. ونى ناۋقان سوڭىندا وزگە شارۋاشى­لىقتارعا جالعا بەرىپ، شىعىنىن شىعارىپ الۋعا دا بولادى ەكەن.

ءسوز سوڭىندا ايتارىمىز، توزعان تەحنيكا ءمىنىپ جۇرگەن وتان­دىق شارۋالاردى قولداۋعا ۇكىمەت تاراپىنان ارنايى باعدارلاما قابىلدانۋى كەرەك. ءارى بۇل جەردە قارجى ۇيىمدارىنىڭ كەڭ تاڭداۋى بولعانى دا دۇرىس بولار. «قازاگروقارجى» كومپانيا­سى مونوپوليست رەتىندە تەحنيكا جاڭارتۋعا ايتارلىقتاي ۇلەس قوسا المادى. ەندەشە ليزينگتىڭ جاڭا تەتىگىن ويلاپ تاباتىن ۋاقىت جەتكەن سىڭايلى.

پاۆلودار وبلىسى