شۇعاداعى شاتتىق

شۇعا دەگەندە ويىمىزعا بەي­بىت مايلين جازعان «شۇعا­نىڭ بەلگىسى» ورالارى انىق. اۋىلدىڭ ەرەكشە اتاۋىن ەستى­گەندە، «جازۋشىنىڭ ايگىلى شىعار­ماسىمەن قانداي بايلانىس بار؟» دەپ سۇرايتىندار دا كوپ. اۋىل ۇلكەندەرىنىڭ ايتۋىنشا، ەكەۋىنىڭ اراسىندا ەشقانداي بايلانىس جوق. شۇعا – ايگىلى ءانشى ەستايدىڭ ەلى – اقكول-جايىلمانىڭ ءبىر پۇشپاعى. اۋىلدىڭ قاي ۋاقىتتان بەرى شۇعا اتالعانى، نەگە ولاي اتالعانى تۋرالى ناقتى دەرەك جوق. ۇلكەندەردىڭ ايتۋىمەن جەت­كەن بولجام عانا بار ەكەن. ولار­دىڭ ايتۋىنشا، ەرتەدە بۇل توڭىرەكتە شۇعا ەسىمدى پاراساتتى بايبىشە بولىپتى. سونىڭ قۇرمەتىنە اتالعان دەسەدى. بۇلاي بولماۋى دا مۇمكىن. ويتكەنى قازاق­تاردىڭ ايەل ەسىمىن جەر-سۋ اتاۋىنا بەرۋى سيرەك كەزدەسەدى عوي. جالپى، شۇعانىڭ ماتانىڭ ءبىر ءتۇرى ەكەنى بارشاعا ءمالىم.

– ارحيۆ دەرەكتەرىنە سۇيەنسەك، شۇعا اۋىلى ءار جىلدارى جالعىز قۇدىق جانە 10-شى اۋىل دەپ تە اتالعان ەكەن. پاۆلوداردىڭ مەملەكەتتىك ارحيۆىندە ساقتالعان ەسكىرگەن ەكى كارتادان «شوگا»، «شەگا» دەگەن اتاۋ كەزدەسەدى. ورىستار ءتىلى كەلمەگەن سوڭ شۇ­عانى «شوگا»، «شەگا» دەپ جازعان سەكىلدى. ءبىرىنشى كارتا «پاۆلودار وكرۋگىنىڭ كارتاسى» دەپ اتالادى. 1920 جىلعى ەكەن. ءبىزدىڭ اۋىلدىڭ قازىرگى اۋماعى «شەگا» دەپ كورسەتىلگەن. ەكىنشى كارتا 1931 جىلى قۇراستىرىلعان. بۇل كارتا «9-شى جانە 10-شى اۋىل كەڭەستەرىنىڭ ەڭبەك سەكتورىنىڭ اۋماقتارىن زەرتتەۋدىڭ سحەمالىق سىزباسى» دەپ اتالادى. بۇدان بولەك، ارحيۆتە ءبىزدىڭ اۋىل تۋرالى دەرەكتەر ساقتالعان ەسكى پاپكا بار. مۇقاباسىندا «1929 جىلعا ارنالعان قىزىلاعاش اۋدانى 10-شى اۋىل كەڭەسىنىڭ «شوگا» اۋىل شارۋاشىلىعى ارتەلىنىڭ جەرگە ورنالاستىرۋ ماتەريالدارى» دەپ جازىلعان. بۇل پاپكادا اۋىلدا وتكەن جيىنداردىڭ حاتتامالارى، ونداعى وتباسىلاردىڭ ءتىزىمى بار. توتە جازۋمەن جازىلعان پا­راق­تار دا ءجۇر. 1929 جىلعى 13 شىل­دەدە ازىرلەنگەن وتباسىلىق ءتىزىم بار. وندا ەسىمدەرى اتالعان ادام­داردىڭ ءبىرازىنىڭ ۇرپاقتارى قازىر اۋىلدا تۇرىپ جاتىر، – دەيدى اۋىلدىڭ ارداگەر ۇستازى سيراج احمەتجانوۆ.

قىسقاسى، اۋىلدىڭ قاي ۋا­قىتتان بەرى شۇعا اتالعانى تۋرا­لى رەسمي دەرەك جوق. ال ارحيۆتەن تابىلعان كارتاداعى دەرەكتەرگە سۇيەنسەك، شۇعا دەگەن اتاۋدىڭ بەرىلگەنىنە 100 جىلدان اسىپ كەتكەن سىڭايلى.

جۋىردا اۋىل حالقى الىس­تان مەنمۇندالاپ تۇراتىن جاڭا ستەللانىڭ اشىلۋىنا وراي «شۇ­عادا تۋعان – شىن باقىت!» دەگەن اتاۋمەن ءدۇبىرلى مەرەكە ۇيىم­داستىردى.

– قازىر وتباسىلىق توي-دۋمان­نىڭ دەنى قالادا وتەتىن بولدى. اۋىلعا كوپ جاعدايدا ءولىم-جى­تىمگە عانا بارادى ەكەنبىز. اري­نە، تۋعان توپىراققا جانازا مەن قۇدايى اسقا ەمەس، تويعا جي­نال­عاننىڭ ءجونى بولەك. سوندىقتان بيىل اۋىل ازاماتتارى شۇعانىڭ كارى-جاسىنا ورتاق ءبىر شارا ۇيىم­داستىرۋ جاعىن ويلاستىرعان ەدى. وعان «سىلتاۋ» دا تابىلا كەتتى. اۋىلدىڭ كىرەبەرىسىندەگى جازۋ ەسكىرگەن ەكەن. «ەندەشە، الىس­تان مەنمۇندالاپ تۇراتىن ستەللا ورناتايىق» دەگەن يدەيا تاستالدى ورتاعا. ستەللامىزدى سالتاناتتى تۇردە اشىپ، اۋىلدىڭ وي­داعى-قىرداعى كارى-جاسىن تەگىس جيناپ، ۇلان-اسىر بولما­سا دا، جاس ۇرپاق ونەگە الار ءىس-شارا ۇيىمداستىرىلدى. ءبىر اتاپ وتەر­لىگى، بۇل ءىس-شاراعا ءاۋ باستان سىرتتان ادام تارتپاۋعا كەلىسكەنبىز. سولاي بولدى دا. ستەللانىڭ سىز­باسىن با، سۇلباسىن دا، سىر­لاۋىن دا اۋىل جىگىتتەرى اتقاردى. ايتپەسە، ءدال وسىنداي جۇمىس­تار­مەن اينالىسىپ جۇرگەن شە­بەر­لەردى جالداۋعا بولاتىن ەدى. ستەللانىڭ دايىن ۇلگىلەرىن تاڭ­داي سالۋعا دا مۇمكىندىك بار ەدى. ءبىز ءسال قيىنداۋ جولدى تاڭ­دا­دىق جانە مۇنىمىز وتە دۇرىس بول­عان سەكىلدى. سالتاناتتى كونتسەرتتە دە ءوزىمىزدىڭ ونەرپازدار عانا ونەر كورسەتتى، – دەيدى ءىس-شا­رانى ۇيىم­داستىرۋشى ەربول دۇي­سە­نوۆ.

جاڭا ستەللانى اۋىل ازاماتتارى ءوز كۇشىمەن جاساعانىن اتاپ ءوتۋ كەرەك. يدەيا اۆتورى – ماقسۇت سەكەنوۆ. ال جاڭا ستەللانىڭ سىزباسىن جەرگىلىكتى تۇرعىن اكىمبەك ەرجانوۆ جاساعان. ارىپتەردى تەمىردەن ويىپ، دانەكەرلەگەن – نا­ريمان احانوۆ. كاسىبي تۇردە سىرلاۋ جۇمىستارىمەن دارىن مەيراموۆ اينالىستى. ستەللانى اشۋ باقىتى اۋىل اقساقالدارى توقتىباي ءۋاليحانوۆ پەن تۇر­سىنتاي شىلتىباەۆقا، سونداي-اق بيىل مەكتەپ تابالدىرىعىن ات­تاعان بالىم ەرلانقىزى مەن دوسىمجان مانات ۇلىنا بۇيىردى.

ۇيىمداستىرۋشىلار بۇل ءىس-شارا ۇلكەن توي الدىنداعى دايىندىق ەكەنىن ەسكە سالدى. اۋىل حالقى الداعى ۋاقىتتا بۇ­دان دا اۋقىمدى ءىس-شارا وتكى­زۋدى جوسپارلاپ وتىر. بۇل كۇنى شۇعا اۋىلىندا كوكپار، ءداستۇرلى ساداق اتۋ، قوشقار كوتەرۋ، ارقان تارتۋ، گىر تاسىن كوتەرۋ سە­كىل­دى سپورت تۇرلەرىنەن جارىس­تار ۇيىم­داستىرىلدى. قوشقار كوتە­رۋدە باياناۋىلدىق ءادىلحان قا­بىلدا جەڭىسكە جەتسە، گىر تاسىن كوتەرۋ سايىسىندا شۇعالىق ازامات ماۋەنوۆكە تەڭ كەلەر ەشكىم بولمادى. كوكپار دوداسىندا اقكول اۋىلىنىڭ كومانداسى جەڭىسكە جەتتى. ەكىنشى ورىن جولبولدى جىگىتتەرىنە بۇيىرسا، ۇشتىكتى شۇ­عا كوكپارشىلارى تۇيىندەدى.

اۋىلعا تۇسكەن كەلىندەر شۇ­عانى «اقساقالى كوپ اۋىل» دەپ اتايدى. شىنىندا دا، بەرتىنگە دەيىن بۇل اۋىلدا اقساقالدار ينستيتۋتى جۇمىس ىستەگەن. الا­قانداي اۋىلدان الاشقا اتى ءمالىم ازاماتتار دا كوپ شىققان. ماسەلەن، پاۆلودار مەملەكەتتىك پەداگوگيكالىق ينستيتۋتىن ۇزاق جىلدار باسقارعان بەلگىلى عالىم تاسبولات شاياحمەتوۆ، ارداگەر تەلەجۋرناليست جۇماسەيىت بيجان، قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇشەسى، اقىن جۇماعالي قوعاباي، تاەكۆوندودان ءۇش دۇركىن الەم چەم­پيونى، اتاقتى مۇستافا وزتۇ­رىك­تىڭ شاكىرتى يساتاي كابەكوۆ، بەل­گىلى تەاتر ءارتىسى بەكبولات وقا­سوۆ وسى اۋىلدا تۋعان.

پاۆلودار وبلىسى،

اقتوعاي اۋدانى