ەڭبەك نارىعى: تەڭگەرىمسىزدىك جاستاردى تيتىقتاتپاسىن

كوللاجدى جاساعان زاۋرەش سماعۇل، «EQ»

ءبىر عانا «پاۆلودار قالا­سى­نىڭ ترامۆاي باسقارماسى» اكتسيو­نەر­لىك قوعامىندا بۇگىندە 95 جۇ­­مىس ورنى بوس تۇر. بارلىعى دەر­­لىك تەحنيكالىق ماماندىقتار ەكەنىن بايقادىق. ەلەكترسلەسار، كوندۋكتور، ترامۆاي جۇرگىزۋشىسى، تارت­قىش پودستانسالارداعى كە­زەك­­شى ەلەكترمونتەر، جول جون­دەۋ­شى، تراكتور جۇرگىزۋشى جانە تاعى باسقا ماماندىق يەلەرى تابىلماي وتىر.

– سوڭعى ۋاقىتتا كوندۋكتورلار جۇمىسقا كوپ تۇراقتامايدى. قازىردىڭ وزىندە ءبىزدىڭ باسقارماعا 30-عا جۋىق كوندۋكتور كەرەك. الا­تىن جالاقىلارى 130 مىڭ تەڭگە جانە وعان قوسىمشا اي سا­­­يىن 10-20 پايىز قوسىمشا سىياقى تو­لەنەدى. جۇمىس كەستەسى ىڭ­­­­عاي­لى بولعانىنا قاراماستان، بۇل ما­مان­دىققا كەلەتىندەر از، جاس­تار، ءتىپتى جۋىعىسى جوق، – دەي­دى ترامۆاي باسقارماسىنداعى كادر­­­­لار ءبولىمىنىڭ جەتەكشىسى ايجان امىرەنوۆا.

ترامۆاي باسقارماسى – جولاۋ­­شى­لاردى تاسىمالداۋ بويىنشا پاۆلودار قالاسىنداعى جەتەكشى كولىك كاسىپورىندارىنىڭ ءبىرى. كۇندەلىكتى شامامەن 86 ترامۆاي قالا كوشەلەرىنە شىعا­دى. قازىر كون­دۋكتورلار مەن ترامۆاي جۇرگىزۋ­شىلەرىنىڭ جەتىس­پەۋ­شىلىگىنەن جۇمىس جۇكتەمەسى كوبەيە تۇسكەن. ال بوس ورىندارعا سۇرانىپ كەلىپ جاتقاندار باي­قال­مايدى. كوندۋكتور ايمان (ناق­تى اتى-ءجونىن اتاماۋدى ءوتىندى) اپايدىڭ ايتۋىنشا، كا­سىپ­ورىندا ەڭبەكاقى از، سوعان وراي مۇندا جۇمىس ىستەۋگە سۇ­را­نىپ كەلەتىندەر سيرەك. جازدا ۆاگون ءىشى قاتتى ىسىپ قاپىرىق بولسا، قىستا ايازدى كۇندەرى ازىناپ كەتەدى. ۆاگوندار ىشىندە ۇنە­مى اۋىسىممەن جۇمىس ىستەۋ دەنساۋلىققا دا ءوز زيانىن تيگىز­بەي قويمايدى.

كاسىپورىن ەش جەردە جۇمىس ىستەمەيتىن، ياعني NEET سانا­تىن­داعى جاستاردى تارتۋ ماق­سا­تىندا بوس جۇمىس ورىندارى جار­مەڭ­كە­لە­رىنە تۇراقتى قاتى­سا­دى. الايدا جاستار مۇنداي كاسىپكە جۋىعىسى كەلمەيدى.

وبلىستىق NEET ساناتىن­دا­عى جاستارمەن جۇمىس ىستەۋ ورتا­لى­عىنىڭ جەتەكشىسى جاندار­بەك قابدراش جاس ازامات­تارعا لايىقتى ەڭبەك ورىندارىن تاۋىپ بەرۋ ماقساتىندا جىل باسىنان بەرى 6 رەت بوس جۇمىس ورىندارى جار­مەڭكەسى ۇيىمداستىرىلعانىن ايتادى. ءوڭىرىمىز بويىنشا 40-50 كاسىپورىن قاتىسىپ، مىڭنان استام ۆاكانسيالاردى ۇسىنىپتى.

– سوڭعىسى قىركۇيەك ايىنىڭ باسىندا وتكىزىلدى. قالالىق جۇ­مىس­پەن قامتۋ ورتالىعىمەن بىر­لەس­كەن يگى شاراعا 44 كاسىپورىن اتسالىسىپ، كەلۋشىلەرگە جالپى سانى مىڭنان اسا بوس تۇرعان جۇمىس ورىندارى ۇسىنىلدى. «قازاقستان ءاليۋمينيى»، «پاۆ­لو­دارەنەرگو»، ERG servis جانە تاعى باسقا ءىرى كاسىپورىندار تۇ­­راقتى قاتىسىپ كەلەدى. وسى ءىس-شارالار ناتيجەسىندە جىل با­سىنان بەرى 600-دەن استام ازامات تۇراقتى ەڭبەك ورىندارىنا ورنالاستى. بايقاعانىمىز، بىزگە قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپانى مۇعالىمى ماماندىعىن تامام­دا­عان تۇلەكتەر ءجيى حابارلاسادى. ولاردىڭ سانى قازىرگى نا­رىق­تا كوپ. ال كەرىسىنشە كەيبىر كاسىپ­ورىندار تەحنيكالىق مامان­دىق­تار بويىنشا لايىقتى جالاقىعا ادام تاپپاي ءجۇر. ءبىزدىڭ ءوڭىرىمىز ءوندىرىستى ايماق بولعاندىقتان، بۇل ءۇردىستىڭ كورىنىس تابۋى زاڭ­دى­لىق دەپ ويلايمىز، – دەيدى جانداربەك قابدراش.

مۇنداي تەڭگەرىمسىزدىك ورىس جانە قازاق مەكتەپتەرىندە كەيبىر ءپان مۇعالىمدەرى بويىنشا ورىن الىپ وتىرعانىن دا ايتىپ وتەيىك. وڭىردە ماتەماتيكا، ورىس ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپانى مۇعالىمدەرى، ورىس مەكتەبىندەگى اعىلشىن ءتىلى مۇعالىمى، ورىس تىلدەگى باستاۋىش سىنىپ مۇعالىمدەرى تاپشى. ال قازاق تىلىندەگى باستاۋىش سىنىپ مۇعالىمدەرى، قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپانى مۇعالىمدەرى ارتىلىپ جاتىر.

وبلىستىق ءبىلىم بەرۋ باسقار­ما­سىنىڭ باسشىلىعى تۇلەكتەر پەداگوگيكالىق ماماندىقتاردى تاڭدايتىن كەزدە بۇل ەرەكشەلىككە ءمان بەرۋدى سۇرايدى. سەبەبى ءوزى­مىزدىڭ ۇل-قىزداردى بىلاي قوي­عاندا، «سەرپىن» باعدارلاماسى ارقىلى وڭتۇستىك وڭىرلەردەن كەلىپ وقىپ، بىتىرگەن سوڭ جۇمىس تاپپاي جۇرگەندەر دە بارشىلىق. كەلىسىمگە سايكەس ولار كەمى ءۇش جىل وسى ايماقتا ەڭبەك ەتىپ، گرانت ءۇشىن بولىنگەن مەملەكەت قار­جىسىنىڭ بوسقا كەتپەگەنىن دا­لەلدەۋى كەرەك. الايدا بوس ورىن بولماعاندىقتان وڭىر­دە جۇ­مىسسىز وتىرعان «سەر­پىن­دىك­تەر» دە بار. ايماقتىڭ ءبىلىم جانە ەڭبەكپەن قامتۋ سالالارىنا جاۋاپتى مەكەمەلەر جەرگىلىكتى نارىقتى زەرتتەمەي، جاستاردى وقۋ­عا توپىرلاتىپ قابىلداي بەرگەن بە دەرسىز.

ءسوزىمىز دالەلدى بولسىن، سوناۋ قىزىلوردا وبلىسىندا مەكتەپ ءبىتىرىپ، «سەرپىن» باع­دار­لا­ما­سىنا ىلەسىپ كەرەكۋدە ءبىلىم العان ارسەن ماحانبەتوۆ بۇگىندە ءوز ماماندىعىنا ساي جۇمىس تاپپاي وتىر. ايتۋىنشا، پاۆ­­لودار پەداگوگيكالىق ۋني­­ۆەر­سيتەتىن (پپۋ) بىلتىر حي­ميا مۇعالىمى بويىنشا ءتامام­داپ­تى. جولدامامەن ماي اۋدا­نى­نىڭ قاراتەرەك اۋىلىنا جىبە­رىلگەنىمەن ول جاقتا تولىق ستاۆ­كاعا جۇمىس بولماعان. امال­سىز­دان وزگە ەلدى مەكەندەگى ءبىلىم ور­­دا­سىنان قوسىمشا جۇمىس تا­ۋىپ، ەكى اۋىلدىڭ اراسىندا شاپ­­قى­لاۋ­عا تۋرا كەلدى، دەيدى ول.

– مەنىڭ زايىبىم دا پاۆلودار پەدا­گوگيكالىق ۋنيۆەرسيتەتىن تامام­داعان. ماماندىعى – قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپانىنىڭ مۇعا­لىمى. قىزىق بولعاندا، بۇل جاقتا ول ماماندىق بويىنشا ساباق بەرەتىن پەداگوگتار مۇلدە قاجەت ەمەس ەكەن. كەلىنشەگىم ەكەۋىمىز كوشى-قون باعدارلاماسى بويىنشا وسى وڭىردە قونىستانىپ جاتىرمىز. بىلتىر بيولوگيا ءپانى مۇعالىمدىگىن دە قوسىمشا وقىپ ءبىتىرىپ الدىم. ەكى بىردەي پاننەن ۇستازدىق ەتە الامىن. ماي اۋدانىندا تولىق ستاۆكا بولماعان سوڭ ءارى جولداسىم جۇمىس تاپ­پاعاننان كەيىن پاۆلودارعا كوشىپ كەلگەنبىز. مىنە، وقۋ جىلى باس­تالىپ كەتكەنىنە قاراماستان، ەكە­ۋىمىز دە جۇمىسسىز ءجۇرمىز. تىم بولماسا «جاستار پراكتيكاسى» باعدارلاماسىنا قاتىسىپ، ەڭبەك ەتەيىن دەپ نيەت تانىتىپ ەدىم، ونىڭ وزىنە دە جارتى ستاۆكا بۇيىرماي تۇر، – دەپ قىنجىلدى ارسەن.

جاس مامان وبلىس ورتالى­عىندا پاتەر جالداپ تۇرا­تىن­دا­­رىن، كەلىنشەگى جوعارى ءبى­لى­مى بار بولۋىنا قاراماستان سۋپەرماركەتتە ساتۋشىنىڭ ورنىندا قىزمەت ەتەتىنىن جەتكىزدى. مامان­دىقتارىنا سايكەس لا­يىق­تى جۇمىس تاپسا، وسى جاقتا تۇ­راق­تاپ قالۋدى كوزدەيدى.

پپۋ-ءدىڭ تاعى ءبىر تۇلەگى ءاليا بايقاداموۆا دا جۇمىسسىزدار ساناتىن تولتىرىپ وتىرعان جاستىڭ ءبىرى. بيولوگيا ماماندىعىن تامامداعان ول بۇگىندە ماگيستراتۋرادا وقىپ جاتىر. «اتا-انام ۇيدە وتىرماي، ەڭبەك ەت دەيدى. الايدا مەنىڭ ديپلومىما ساي جۇمىس جوق. بىلتىر ۋنيۆەرسيتەتتى بيولوگيا ءپانى بويىنشا 100-گە جۋىق تۇلەك بىتىرگەن ەدىك. ولاردىڭ كوبى اۋىل-ايماقتارعا جولدامامەن كەتتى. بىراق بارلىعى ءوز ماماندىعىنا ساي ەڭبەك ەتىپ جاتىر دەپ ايتا المايمىن»، دەيدى ول.

پاۆلودار قالالىق جۇمىسپەن قامتۋ ءبولىمىنىڭ مالىمەتىنە سۇ­يەن­سەك، ەڭبەك نارىعىندا جۇ­مىس­شى ماماندىقتارىنا سۇ­را­نىس جوعارى. ينجەنەرلىك-تەح­نيكالىق قىزمەتكەرلەر، تەح­ني­كالىق ارنايى ءبىلىمى بار جۇ­مىس­شى ماماندار باعالى سانا­لا­دى. جۇمىس بەرۋشىلەر دايىن ماماندى ىزدەپ تابۋدى ەمەس، جاس­تاردى ىرىكتەپ مىقتى كادر ەتىپ تاربيەلەپ شىعارۋعا دەن قويا باس­تاعان. كاسىپورىندار مۇنداي ما­مانداردى وسىرۋگە مۇددەلى، الايدا وقۋ ورنىن تامامداعان جاستار تاجىريبەسىنىڭ جوقتىعىنا قاراماستان بىردەن باسشى لاۋازىمىندا قىزمەت ەتۋگە سۇرانادى ەكەن. ءوڭىرىمىز ەنەرگەتيكا سالاسى بويىنشا رەسپۋبليكادا كوشباسشى ورىندا ەكەنى ءمالىم. دەي تۇرعانمەن قۋات ءوندىرۋ سالاسىندا دا مامان تاپشىلىعى ايرىقشا بايقالىپ تۇرعانىن جاسىرىپ قايتەمىز. ناعىز بىلىكتى ماماندار بۋىنى بىرتىندەپ قۇرمەت دەمالىسىنا شىعىپ، ولاردىڭ ورنىن جاس كادرلارمەن تولىقتىرۋ مىندەتى تۇر. بىراق جاستار وتىن-ەنەرگەتيكا كاسىپورىندارىندا ەڭبەكتەنۋگە قۇلشىنا قويمايدى. سەبەبى مۇندا تولەنەتىن ەڭبەكاقى مولشەرى كوبىنىڭ كوڭىلىنەن شىق­پايتىنىن ايتۋ كەرەك.

پاۆلودار وبلىسى