سولتۇستىك كورەيا تاعى دا الەم نازارىندا

Associated Press تاراتقان مالىمەتتەرگە سايكەس، كيم چەن ىن كورەي سوعىسىنىڭ اياقتالعانىنا 69 جىل تولۋىنا وراي ارداگەرلەر الدىندا سويلەگەن سوزىندە سولتۇستىك كورەيا يادرولىق كۇشتەرىن ءبىر ارناعا توعىستىرىپ، اقش-تىڭ شابۋىلىنا كەز كەلگەن ۋاقىتتا تويتارىس بەرۋگە  دايىن ەكەنىن ايتقان.

ء«بىزدىڭ قارۋلى كۇشتەرىمىز كەز كەلگەن قاقتىعىسقا جاۋاپ بەرۋگە تولىق دايىن، يادرولىق كۇشتەرىمىز دە ءدال ءارى جىلدام قيمىلداپ ءوز ميسسياسىن اتقارماق»، دەدى سولتۇستىك كورەيا كوشباسشىسى. سونىمەن بىرگە كيم چەن ىن وڭتۇستىك كورەيا ۇكىمەتى مەن ونىڭ پرەزيدەنتى يۋن سوك يولعا ەسكەرتۋ جاساعان. ەگەر وڭتۇستىك كورەيانىڭ قارۋلى كۇشتەرى قارسى كەلسە، سەۋل مەن ونىڭ اسكەرلەرىنىڭ كوزى جويىلادى دەپ سەس كورسەتتى. سونداي-اق ول بۇعان دەيىن سەۋلدە بىرنەشە رەت ازىرلەنۋى تالقىلانعان Kill Chain زىمىرانىنا قارسى ارەكەت ەتۋ پلاتفورماسى قۇرىلاتىنىن اتاپ ءوتتى.

Yonhap اگەنتتىگى سولتۇستىك كورەيا كوشباسشىسى وسى جىلدىڭ مامىر ايىندا بيلىككە كەلگەن وڭتۇستىك كورەيا پرەزيدەنتى يۋن سوك يولدى اتىمەن ءبىرىنشى رەت اتاپ وتىر دەيدى. يۋن سوك يول – وڭتۇستىك كورەيا پرەزيدەنتى بولىپ سايلانار الدىندا ۇلتتىق قاۋىپسىزدىككە قاتىستى قاتاڭ ۇستانىمعا يە بولعان تۇلعا. ول سولتۇستىك كورەيا قاۋىپ-قاتەرلەرىنە قارسى ەلىنىڭ قاۋىپسىزدىك قىزمەتىنە الدىن الا سوققى بەرۋ ءۇشىن اسكەر دايىنداۋعا رۇقسات بەرگەن. امەريكا قۇراما شتاتتارى «رەس­پۋبليكانىڭ ىرگەلى مۇددەلەرىن» ورەسكەل بۇزىپ، ال وڭتۇستىك كورەيا كحدر اسكەري قۋاتىنىڭ ءبىر بولىگىن «جويۋعا» ۇمتىلادى دەگەن پىكىرىن ءبىلدىردى كحدر باسشىسى.

«سەۋل سولتۇستىك كورەياعا «الدىن الا سوققى بەرۋ» جانە ونىڭ اسكەري الەۋە­تىنىڭ كەم دەگەندە ءبىر بولىگىن بەيتا­راپ­تاندىرۋعا ۇمىتتەنەتىن بولسا، قاتەلەسەدى»، دەپ قايتالادى كيم چەن ىن. 

كورەي سوعىسىنىڭ اياقتالۋىنىڭ مەرەيتويى – كحدر-دىڭ ۇلتتىق مەرەكەسى. كورەي تۇبەگىندەگى ۇرىس 1950 جىلى 25 ماۋسىمدا باستالىپ، 1953 جىلى 27 شىلدەدە اتىستى توقتاتۋ كەلىسىمىمەن اياق­تالعان بولاتىن. وڭتۇستىك كورەيانى اقش باستاعان 17 مەملەكەتتىڭ كوالي­تسياسى قولدادى، ال سولتۇستىك كورەيا جا­عىندا قىتاي، كەڭەس وداعى جانە كوم­مۋ­نيستىك جۇيەنىڭ بىرنەشە ەلى، سونىڭ ىشىندە چەحوسلوۆاكيا مەن گەرمانيا دەموكراتيالىق رەسپۋبليكاسى بولدى. كورەي سوعىسى بىتىممەن اياقتالسا دا، سول­تۇستىك كورەيا امەريكا قۇراما شتاتتارىن ۇنەمى جەڭدىك دەپ مالىمدەپ كەلەدى. ەلدە جىل سايىن اتاپ وتىلەتىن جەڭىس كۇنى اسكەري شەرۋلەرمەن، وتشاشۋلارمەن جانە ۇلتتىق بيلەرىمەن اتاپ وتىلەدى.

شىندىعىنا كەلگەندە، بىرقاتار ەل سولتۇستىك كورەيا جەتىنشى يادرولىق سىناققا دايىندالۋى مۇمكىن دەپ الاڭ­داۋشىلىق تانىتىپ وتىر. ويتكەنى ماۋسىم ايىندا اقش تاراپى پحەنيان مۇنداي سىناقتى كەز كەلگەن ۋاقىتتا وتكىزە الاتىنىن ەسكەرتىپ، وعان كۇمان­دانباۋ قاجەتىن ايتقان بولاتىن. سونداي-اق باتىستىڭ بىرنەشە مەدياسى قازىر پۋنگەري پوليگونىندا ناۋرىز ايىنان باستاپ دايىندىق جۇمىستارى جۇرگىزىلىپ جاتقانىن حابارلادى. ەسكە سالساق، سول­تۇستىك كورەيا سوڭعى رەت يادرولىق سىناقتى 2017 جىلى وتكىزدى.

بۇگىندە «كورەي تۇبەگىندەگى شيەلەنىس كۇشەيىپ كەلەدى»، دەيدى ساراپشىلار. اقش-تىڭ سولتۇستىك كورەياداعى ارنايى وكىلى سۋنگ كيمنىڭ رەسمي مالىمەتى دە سولتۇستىك كورەيانىڭ الەۋەتىن ايقىنداي تۇسەدى. ول 2019 جىلى 25 زىمىران، ال بيىل بۇرىن-سوڭدى بولماعان 31 زىمىران سى­نالعانىن ايتادى. ال ۆۆس جاريالاعان اقپارات بويىنشا ماۋسىم ايىندا وڭتۇستىك كورەيا سولتۇستىك اعايىندارىنا جاۋاپ رەتىندە ءوزىنىڭ سەگىز زىمىرانىن ۇشىرعان.

كەيبىر ساراپشىلار كيم چەن ىننىڭ كورەي تۇبەگى «سوعىس شەگىندە» دەگەن ەسكەرتۋى وتە قورقىنىشتى كورىنگەنىمەن، ونىڭ مۇمكىن نارسە ەكەنىن ايتادى. ءبىر جاعىنان پحەنيان اقش پرەزيدەنتى دجو بايدەن بيلىككە كەلگەننەن كەيىن ۆاشينگتونمەن اراداعى كەلىسىمىنىڭ جوقتىعىنا وتە نارازى. ساراپشىلار ونىڭ وڭتۇستىك كورەياعا قاتىستى ايت­قان ءسوزى دە وڭتۇستىك كورەيانىڭ جاڭا پرە­زيدەنتى يۋن سوك يولعا قانشالىقتى اشۋلى ەكەنىن كورسەتەتىنىن العا تارتادى.

ء«بىز سولتۇستىك كورەيانىڭ تەحنو­لو­گياسىن باعالامايمىز جانە قازىرگى ۋاقىتتا ولار زارداپ شەگىپ جاتىر دەپ ويلايمىز. شىندىعىندا، سولتۇستىك كورەيا ءوزىنىڭ اسكەري الەۋەتىن ءبىز ويلا­عاننان دا تەزىرەك ارتتىرىپ جاتقانى ءسوزسىز»، دەيدى وڭتۇستىك كورەيا اسكەري-تەڭىز كۇشتەرىنىڭ بۇرىنعى قولباسشىسى، پروفەسسور كيم دونگ يۋپ ۆۆس-گە بەرگەن سۇحباتىندا.

عالىم وسى جىلدىڭ 5 جانە 10 قاڭ­تارىندا پحەنيان «گيپەرسونيكالىق سىرعاناۋ كولىگى» (HGV) مەن «مانەۆرلى كولىك» (MARV) دەپ اتالاتىن اۋە تەحني­كالارىن ءساتتى سىناقتان وتكىزگەنىن ايتتى. ال بۇل سولتۇستىك كورەيانىڭ امەريكا مەن جاپونيانىڭ ايماقتا ورنالاستىرىپ جاتقان قىمبات ءارى كۇردەلى زىمىرانعا قارسى قورعانىس جۇيەلەرىن جەڭە الاتىن تەحنولوگيالاردى دامىتىپ جاتقانىن بىلدىرەدى.

«پحەنيان ماقساتى زىمىرانعا قارسى قورعانىستى اينالىپ وتەتىن، مانەۆرلىگى جوعارى جانە امەريكا قۇراما شتاتتارى ءۇشىن انىقتاۋ بىلاي تۇرسىن، الدىن الۋ قيىنىراق بولاتىن قارۋدى جاساۋ ەكەنى انىق. ولاردىڭ كوزدەگەنى – شابۋىل جاساۋ ەمەس، قورعانىس. سوندىقتان بۇل ەل ارتاراپتاندىرىلعان كەدەرگىلەرگە قا­بى­لەتتى تەحنولوگيالاردى قامتاماسىز ەتۋگە تىرىسادى»، دەپ قوستى كيم دونگ يۋپ.

سونىمەن قاتار وڭتۇستىك كورەيا­نىڭ پۋسان قالاسىنداعى دونسەو ۋني­ۆەر­سيتەتىنىڭ پروفەسسورى برايان ر.مايەرس پحەنياننىڭ يادرولىق جانە زىمىراندىق باعدارلامالارى بويىنشا الدەقايدا امبيتسيالىق ماقساتى بار دەپ ەسەپتەيدى. ونىڭ پايىمداۋىنشا، سولتۇستىك كورەيا ءوزىنىڭ ارسەنالىن وڭتۇستىك كورەيامەن بەيبىت كەلىسىمگە وتىرۋ جانە كورەي تۇبە­گىنەن اقش اسكەرىن شىعارۋعا پايدا­لانۋدان ۇمىتتەنەدى. وسىدان كەيىن عانا كحدر وڭتۇستىكتەگى كورشىسىن باعىندىرۋ ەركىن بولادى دەپ ويلاۋى مۇمكىن ەكەنىن العا تارتادى.

ەندى ءبىر ساراپشىلار تاريحقا كوز جۇگىرتىپ، بۇعان دەيىن ۆاشينگتون پحەنياننىڭ نازارىن اۋدارۋ ءۇشىن قارۋ سالاسىندا داعدارىس تۋدىرعانىنا توقتالادى. سوندىقتان كحدر وسى ارە­كەتتى تاعى دا قايتالاۋى مۇمكىن ەكەنىنە الاڭداۋلى.

«كيم چەن ىن قازىر زىمىران سىناق­تارىن بارىنشا ارتتىرعىسى كەلەدى. سودان سوڭ ول دجو بايدەندى ناقتى جول كارتاسىن ۇسىنا وتىرىپ، بايىپتى كەلىس­سوزدەردى باستاۋعا يتەرمەلەگىسى كەلەدى. دەگەنمەن دجو بايدەن كيم چەن ىندى تيران دەپ اتاعانى بەلگىلى. مەنىڭ ويىمشا، ول كيم مىرزامەن كەلىسىمگە كەلىپ، ساياسي جاعىنان ۇتاتىن پايداسى شامالى»، دەپ پىكىر ءبىلدىردى وڭتۇستىك كورەيانىڭ ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك جونىندەگى كونسۋلتاتيۆتىك كەڭەسىنىڭ مۇشەسى، پروفەسسور كيم يون دجۋن.

ساراپشىلار سولتۇستىك كورەيانىڭ بەلگىلى ءبىر ەلدەرگە قاقتىعىس تۋدىرۋى، قالىپتى نارسە دەپ ەسەپتەيدى. ويتكەنى مۇنى 2010 جىلى پحەنيان وڭتۇستىك كورەيا اسكەري-تەڭىز كۇشتەرىنىڭ «چحونان» كورۆەتىن سۋعا باتىرعاندا، سودان كەيىن بىرنەشە اي وتكەن سوڭ وڭتۇستىك كورەيانىڭ شەتكى ارالدارىنىڭ ءبىرىن بومبالاي باستاعانىنان اڭعارعانىن جەتكىزدى.

«سونداي-اق 2017 جىلى سولتۇستىك كورەيا جاپونيانىڭ ۇستىنەن ۇزاق قاشىقتىقتاعى زىمىرانداردى اتىپ، گۋامعا شابۋىل جاسايمىز دەپ قورقىت­قانىن دا بىلەمىز. سوندىقتان وسىعان ۇقساس جاعدايلارعا تاپ بولۋىمىز ابدەن مۇمكىن. الداعى ايلاردا تاعى دا ۇق­ساس نارسەنى كورۋىمىز مۇمكىن»، دەدى حا­لىق­ارالىق بەيبىتشىلىك ءۇشىن كارنەگي قورىنىڭ وكىلى انكيت پاندا.