ولكە ءتاجى – ولەڭتى

ولەڭتى سوۆحوزى – تىڭ يگەرۋدىڭ ەكىنشى تولقىنىندا پايدا بول­عان شارۋاشىلىق. 1961 جىلدىڭ ەر­تە كوكتەمىندە، دالىرەك ايتقاندا، 19 ناۋرىزدا جاڭا سوۆحوزدى قۇ­رۋ مىندەتى جۇكتەلگەن باسشىلار مەن ماماندار، جۇرگىزۋشىلەر مەن مەحانيزاتورلار كوكسيىر اۋى­لىنا كەلىپ جۇمىلا ىسكە كىرىس­تى. بۇعان دەيىن «ەكىباستۇز» سوۆ­حوزىنىڭ بولىمشەسى بولىپ كەلگەن تالدىقامىس اۋىلى مەن كوكسيىر قىستاۋى ەندى جاڭا شارۋاشى­لىق – «ولەڭتى» سوۆحوزىنا قاراتىل­عان ەدى. سوۆحوز ديرەكتورى سارتاي قابىلوۆ ماماندارمەن كەڭەسە كەلە، سوۆحوز ورتالىعى سالىنعان­عا شەيىن شارۋاشىلىق كەڭسەسىن كوكسيىر اۋىلىنداعى مەكتەپ ۇيىندە ورنالاستىرۋ ءجون دەپ ۇيعاردى. ال سوۆ­حوز ورتالىعىن جەرگىلىكتى حالىق تاي دەپ اتايتىن جازىق دالادا سالۋدى جوسپارلادى. بۇگىندە تاي اۋىلى ەكىباستۇز اۋىلدىق وكرۋگىنىڭ قۇرامىندا. ولەڭتى اتاۋى رەسمي قاعازدان تابىلماسا دا، جۇرت اراسىندا تاي-ولەڭتى اۋىلى دەپ قاتار اتالاتىنىن اتاپ وتكەن ءجون.

تاريحقا كوز جۇگىرتسەك، 1979 جىل­دىڭ كوكتەمى مەن جازىندا دي­قاندارعا تابيعات تا ءيىپ بەرىپ، ىل­عال مول بولعان ەكەن. القاپتاردا جايقالىپ وسكەن ەگىن كوز قۋانتىپ، كوڭىلگە قانات بىتىرگەن. كۇزدە شا­رۋاشىلىق بۇرىن-سوڭدى بولماعان مول استىققا كەنەلدى. استىقتىڭ مول بولعانى سونشالىق، قىرمانعا سىيماي كەتتى. ءسويتىپ، مەملەكەتكە شارۋاشىلىق تاريحىندا تۇڭعىش رەت 1 ميلليون پۇت استىق تاپسىرىلدى. بۇل ولەڭتىلىك ديقاندار قاۋىمىنىڭ تەڭدەسسىز ەرلىگى، تاريحي جەڭىسى ەدى. ولەڭتىلىك ورەندەر­دىڭ زور تابىسى مەملەكەت تاراپىنان دا لايىقتى باعالانىپ، 1980 جىلى ولەڭتى اۋىلىندا اۋداندىق اگروماجىلىس وتكىزىلىپ، سوندا 19 ادام­عا مەملەكەتتىك ناگرادا تاپسىرىلدى.

ەكىباستۇز وڭىرىنەن شىققان ءۇش بىردەي ەڭبەك ەرىنىڭ ولەڭتى وڭىرىنە قاتىسى بار ەكەن. كەڭەس داۋىرىندە سوتسياليستىك ەڭبەك ەرى اتانعان جىلقىشى قالي قالەنوۆ تالدىقامىستا تۋسا، بوكەن قىزعا­ريننىڭ ەڭبەك جىلىنىڭ ون جىلى ولەڭتىدە وتكەن. ال تاۋەلسىز قا­زاق­ستاندا ەكىباستۇز وڭىرىنەن ال­عاش «التىن جۇلدىز» تاعىپ، قازاق­ستاننىڭ ەڭبەك ەرى اتانعان كەنشى رىشات امىرەنوۆ ولەڭتى مەكتەبىن ءبىتىرىپ، وسى ءبىلىم ورداسىنان ەڭبەك جولىن باستاعان.

ەندى 60 جىلدىق مەرەيتويعا ورالايىق. ءدۇبىرلى تويعا دايىندىق شارالارى ءبىر جىل بويى جالعاستى دەۋگە بولادى. بۇعان دەيىن اۋىل كوشەلەرىنە 9 مامىردا قاز-قا­تار بيلبوردتار ورناتىلىپ، سو­عىس جانە تىل ارداگەرلەرىنىڭ پورت­رەتتەرى ىلىنگەن. جوعارىدا جاز­عانىمىزداي، اكتسياعا جەرگىلىكتى اكىمدىك پەن مەكتەپ تۇلەكتەرى، اۋىل ازاماتتارى بەلسەندى اتسا­لىس­قان. ناتيجەسىندە، مەكتەپ مۇرا­جايى قايتا جابدىقتالىپ، شاح­مات كابينەتى اشىلدى. اۋىلعا كىرەبەرىس قاقپا ورناتىلىپ، تۋتۇعىر (فلاگشتوك) بوي كوتەرگەن. جاساندى جابىنى بار فۋتبول الا­­ڭى سالىنىپ، كوشە شامدارى جارىقديودتى شامدارعا اۋىس­تىرىلىپتى. كوشە جولدارى تەگىس­تەلىپ، ساياباققا قيماتاستار توسە­لىپ، سىرتى قورشالدى. مە­شىت اۋلاسىنا 11 ءتۇپ قاراعاي وتىر­عىزىلسا، مەكتەپ اۋلاسىنا 7 ءتۇپ قاراعاي مەن شىرشا، گۇل­دەر ەگىلگەن. ساياباقتا جەمىس اعاش­تارى تامىر جايعان. يگى ىستەردىڭ ءبارىن تىزبەلەمەي-اق قويايىق، جاڭا­شىلدىقتى كورگىڭىز كەلسە تاي-ولەڭ­تى اۋىلىنا مەيمان بولىپ كەتىڭىز!

ايىرماسىن حالقىمدى

بىرلىگىنەن،

جاقسىلىقتار بولسىنشى

ۇلگى كىلەڭ.

قانات قاققان توسىڭنەن

ءبىر ۇلىڭمىن،

ساعان ماڭگى بايلانعان

كىندىگىنەن، تۋعان ەل!

بۇل ولەڭ – سار دالا توسىندە ءان بولىپ اققان وزەن بويىن جايلا­عان ولەڭتىگە ارنالعان. ءماتىنى مەن نوتاسى باسىلعان قاعازدا «بۇل ءان قازاقتىڭ ۇلكەن جۇرەكتى ازاماتى، قىمباتتى سەرىك تەلمان­ ۇلى سادۋاقاسوۆ مىرزاعا ارنالادى. زور قۇرمەتپەن، ءان اۆتورى ق.ماحانوۆ. 23.10.2010 ج.» دەگەن اۆتوگراف بار. مادەنيەت قاي­راتكەرى، «قۇرمەت» وردەنىنىڭ يەگەرى، كۇيشى، كومپوزيتور، ونەر زەرتتەۋشى قايىرجان ماحانوۆ سازىن جازعان ءان ءماتىنى بەلگىلى اقىن قونىسباي ابىلوۆتىكى. ارينە، ەكى اۆتوردىڭ دا ولەڭتىنى كوزبەن كورمەگەنى انىق، دەسە دە اۋىلدى پەرزەنتىنە قاراپ انگە اينالدىرۋىندا ءبىر گاپ بار. سەبەبى ولەڭتى – ءوز ورەندەرىنىڭ بويىنا تۋعان جەرگە دەگەن ماحابباتتى دارىتا بىلگەن، قىراندارىن قياعا سامعاتا بىلگەن اۋىل. سونداي ورەندەرىنىڭ ءبىرى جوعارىداعى «ولەڭتىدە – اۋىلىم» ءانىنىڭ تۋىنا سەبەپكەر بولعان سەرىك سادۋاقاسوۆ بولسا كەرەك. قايىرىمدى ازامات ولەڭتى اۋىلىندا مەشىت سالعانىن، مەكتەپكە زاماناۋي مۇعالىمدەر بولمەسىن سىيعا تارتقانىن بىرەۋ بىلسە، بىرەۋ بىلمەس. بۇل جولى دا ىسكەر ازامات اۋىل مەرەيتويىنا وراي جارىق كورگەن «ولكە ءتاجى – ولەڭتى» كىتا­بىنا دەمەۋشىلىك ۇلەس قوستى.

ال اۋىل ازاماتىنا ارنال­­عا­نى­مەن، وت كەۋدەلى ورەندەردىڭ تۋ­عان مەكەنىنە دەگەن ماحابباتىنىڭ جار­شىسىنا اينالعان وسىناۋ ءاندى ولەڭتىلىكتەر العاش رەت تىڭدادى. «جايقوڭىر» ءانسامبلىنىڭ سۇيە­­مەل­دەۋىمەن ناقىشىنا كەلتىرە ­ورىن­داعان – مۇحيت نۇربول.

ولەڭتى – ونەردى سەرىك ەتكەن تالاي ورەندى تۇلەتكەن ۇيا. دەگەنمەن قازىرگى جاستار اعا بۋىننىڭ ەرەن ەڭبەگىن بىلە بەرمەۋى مۇمكىن. وسىن­­دايدا تاريحتا قولتاڭباسى قال­عان ادامدار ەسىمىن ناسيحاتتاۋ قۇ­رالى كەرەك-اق. بۇل جاعىنان ولەڭ­تىلىكتەرگە الاڭداماۋعا بولادى، ويتكەنى مەكتەپ ىشىندەگى قۇتى قا­شىپ تۇرعان ولكەتانۋ مۋزەيى 1960 جىلى تۋعان ازاماتتاردىڭ كۇشى­مەن قايتا جابدىقتالدى. بۇلار – مەكتەپتىڭ 1977 جىلعى تۇلەك­تەرى. ونەگەلى ىسكە وسى اۋىل­دىڭ تۋماسى – ەكىباستۇزداعى №13 جالپى ورتا ءبىلىم بەرۋ مەكتەبىنىڭ ديرەكتورى ەرساعات ءاشىروۆ مۇ­رىندىق بولدى.

ءوڭى كەتكەن ولەڭتى مەكتەبىنە 60 جىلدىق توي قىرۋار وزگەرىس اكەلدى. توي قارساڭىندا ءبىلىم ورداسىندا ءبىرتالاي نارسە تۇلەكتەر كۇشىمەن جاڭارىپ قالدى. بۇرىن مۇنداعى كورگەندە كوزىڭ تويارلىق بولمە جالعىز مۇعالىمدەر بول­مەسى ەدى. ەندى كوپشىلىكتىڭ كوز­ايىمىنا اينالار ورىندار قاتا­رىن شاعىن مۋزەي مەن شاحمات كابينەتى تولىقتىردى. شاحمات كابي­نەتىن كەزىندە وسى مەكتەپتە بىرنەشە جىل ديرەكتور بولعان قابدۋايىس مولداباەۆتىڭ وتباسى جابدىقتادى.

بۇل كۇنى شاحمات، ۆولەيبول، الا­مان بايگە، توق بايگە، قۇنان باي­گە، قىز قۋ، قازاق كۇرەسى سياقتى سپورت تۇرلەرىنەن كىل مىقتىلار انىق­تالىپ، دەمەۋشىلەردىڭ ەسەبى­نەن قو­ماقتى جۇلدە تابىستالدى. ىنتا­­لاندىرۋ سىيلىعىنىڭ ءوزى جۇل­دە­لەردەن كەم ەمەس. سايىس­تار­دىڭ تارتىستى وتكەنىن وسىدان-اق بىلە بەرىڭىز.

تاي تۇلەكتەرىنىڭ تويعا جاسا­عان تارتۋى ىشىندە جۇرت نازارىنا ىلىككەن تاماشا نىسان – «مەن تاي­دى سۇيەمىن!» بەلگىسى. مۇنى 1985 جىلى تۋعان ازاماتتار، ياعني مەكتەپتىڭ 2002 جىلعى تۇلەكتەرى ورناتتى.

مي قايناتقان ىستىققا قارا­ماستان اسەم بەزەندىرىلگەن ساحنادا وتكەن كونتسەرت ۇزاق ءارى مازمۇندى بولدى. جۇرگىزۋشىلەر – اۋىل تۋمالارى – اقىن ايبەك قالي مەن ايشا سايدوۆا تىك تۇرىپ قىزمەت كورسەت­تى. انشىلەر ءلاززات شۋشاەۆا، سۇڭ­عات كوپەجانوۆ، گۇلميرا الدا­نوۆا، بولاتبەك شالانوۆ، كۇمىس­حان ساعىندىق، «جايقوڭىر» ءانسامبلى، «قاماجاي» اجەلەر ۆوكالدىق ءانسامبلى، «ارنا» ۆوكالدىق تو­بى، «زامانداستار» ارداگەرلەر كلۋ­بىنىڭ توبى مەرەكەنىڭ ءوز دەڭ­گەيىندە وتۋىنە ۇلەس قوستى. شا­كەن مولداعۇلوۆانىڭ اككوردەوندا، سالتانات كيساتوۆانىڭ باياندا شىر­قاعان اندەرىنە كوپشىلىك «بەۋ!» دەسىپ وتىردى.

ولەڭتىدە وتكەن توي تۇندە وتشا­شۋمەن تۇيىندەلدى. جاستارعا بي كەشى ۇيىمداستىرىلىپ، جيىل­عان قاۋىم اۋىل كوگىندە جار­قىلداعان ءساليۋتتى قىزىقتادى. ەكى­باستۇز اۋىلدىق وكرۋگىنىڭ اكىمى جانات يبراەۆ تويعا اتسالىسقان ازا­ماتتارعا العىسىن ءبىلدىردى.

پاۆلودار وبلىسى،

ەكىباستۇز قالاسى