كوڭىلدەگى كورىكتى ءسوز

«اقىننىڭ ورنى – ءوز جۇرەگى»

ءابدىلدا تاجىباەۆتىڭ اقيىق اقىن مۇقاعالي ماقاتاەۆتىڭ شىعار­ماشىلىعى تۋرالى جازعان «شىنايى تالانت» اتتى ماقالاسىندا ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىكتىڭ، ادەبيەتتەگى اۋىر جۇكتىڭ بەلگىسى بايقالادى. قالام­داستار ارا، اعا مەن ءىنى اراسىنداعى سىرلاستىقتىڭ، ءبىر-بىرىنە دەگەن شەك­سىز قۇرمەتتىڭ، مويىنداۋدىڭ دا ۇلگىسى وسى جازبادا تۇر. ء«بىز مۇقاعاليدى ءسال دە ۇمىتقان جوقپىز. ۇمىتا دا الماسپىز. قايتا ارامىزعا تۇسكەن ۋاقىت ونىڭ تۇلعاسىن زورايتا، اسقاقتاتا ءتۇسىپتى. جىرى جالىن اقىن قازاق ولەڭى ولكەسىندەگى ءبىر اسقارعا – دارا الاتاۋعا اينالعانداي. شىنىندا دا، ول قازاق ولەڭدەرىندە قاسىم امانجولوۆ سياقتى داۋىلداي ورتكە تيگەن ولەڭىمەن ءومىردى شايقاعان قۇدىرەتتى تۇلعا، قايتالانباس كەسەك قۇبىلىس. ءبارى جادىمىزدا: ونىڭ پوەزيامىزعا قالاي كەلگەنى. قا­لاي جەتىلىپ وسكەنى، ورشىگەنى. امال قانشا، ول بارىنشا تولىسىپ اۋىلىن، استاناسىن عانا ەمەس، تورتكۇل الەم قامىن ويلاي باستاعان شاعىندا، سىرباز سەزىمىنە الەۋمەتتىك قۋاتتى ويدى، تەرەڭ ءپالسافانى وزەك ەتىپ، جۇرەگىنىڭ تۇبىنە كىر جاسىرماي، بارلىق تۇلعاسىمەن تولايىم كورىنىپ، زور اقىندىق داۋسىمەن جىرلاي باستاعان ۋاقتىسىندا، پوەزيانىڭ بيىك شىرقاۋلارىن كورسەتەتىن دەڭگەيگە كوتەرىلگەن كەزەڭىندە ءۇزىلىپ كەتتى». تاجىباەۆتىڭ تاڭدانىسى كەيىن بۇكىل قازاقتىڭ پوەزياعا دەگەن قۇرمەتى مەن سەنىمىنە، ولەڭگە دەگەن شەكسىز ماحابباتىنا ۇلاسىپ كەتكەندەي بولدى. مۇقاعالي ماقاتاەۆتىڭ جىر جولىنداعى ساپارىنا وسى ءبىر ەستى ماقالا سەپتىگىن تيگىزگەنىن دە وقىرمان جاقسى بىلەدى. «اقىننىڭ ورنى ءوز جۇرەگى، تالانتى، قالامى كوتەرگەن بيىكتە بولسا، مۇقاعالي ماقاتاەۆقا ءوزى كوتەرىلگەن اسقار بيىككە لايىق قۇرمەت كورسەتۋگە، ولمەس، وشپەس رۋحاني، ونەرلىك ەسكەرتكىشتەر ورناتۋعا ءتيىسپىز. ءيا، ولەڭ ولمەيدى. ەندەشە، ءوزى جازعان اقىن دا ولمەيدى. ولاي بولسا مۇقاعالي ماقاتاەۆ تا كوز جۇم­عان جوق. قاتارىمىزدا. كۇنبە-كۇن قاسىمىزدا. انە، ول مۇزبالاق قىرانشا ءدۇر سىلكىنىپ، بۇكىل زالدى ءبىر ءوزى تولتىرىپ، جازىق ماڭايدى جارقىراپ، جارقىلداپ جىر وقىپ تۇر». ءابدىلدا تاجىباەۆ تاڭىرقاعان مۇقاعالي اقىننىڭ عۇمىرى قىسقا بولعانىمەن، ولەڭىنىڭ عۇمىرى شەك­سىز­دىككە قاراي جول تارتتى. ول – سانسىز جۇرەكتىڭ شامىن جاققان، ءۇمىت پەن سەنىمنىڭ اقىنى، ۇلتتىق پوەزيامىزداعى جارىق جۇلدىزدىڭ ءبىرى بولىپ قالا بەرەدى.

جانا بەر، جۇمەكەن جۇلدىزى

مۇقاعالي ماقاتاەۆپەن قاتار شىعىپ، جىر كومبەسىنە قاتار شاپ­قان جۇمەكەن ناجىمەدەنوۆتىڭ تالانتىن مويىنداۋ، باعالاۋ – قازاق پوە­زياسىنىڭ قاسيەتىن بىلۋمەن بىردەي. ونىڭ ۇشان-تەڭىز مۇراسى ءالى دە تولىق زەرتتەلىپ بولعان جوق. بۇل – ەندى بۇگىنگى كۇننىڭ، ءتىپتى بولاشاقتىڭ ەنشىسىندەگى شارۋا. جۇمەكەن پوەزياسى حاقىندا جازۋشى ءابىش كەكىلباەۆ بىلاي تولعايدى: «مىنبەدەگى ءتامپىش مۇرىن جىگىت ولەڭ وقىپ ەمەس، زىكىر سالىپ تۇرعانداي، جۇرت سوعان جاپپاي ەلىتىپ، ءتىل مەن جاقتان ايىرىلىپ قالعانداي. ىلگەرگى جاقتا شاشى دۋدىراپ، قۇلاعى سەلتيىپ، ۇزدىگە تىڭداعان ءابۋ اقىن: «اينالايىن-اي!» دەپ، ايقايلاپ جىبەردى. ءبىزدىڭ قاسىمىزدا مەيىر قاندىرار ءيىس اڭدىعان جاس بولتىرىكتەي ۇزىن مۇرنىن اۋەلەتە كوتەرىپ، كوزىن ۇياسىنان شىعارا ادىرايتىپ، ەرنىن ءشۇيىرىپ، ەمىنە قۇلاق توسقان قادىر مىرزاليەۆ ءلام-ميم دەمەستەن تىزەسىمەن تىزەمدى ءتۇرتىپ-ءتۇرتىپ قويدى. جاستاردىڭ جاڭا جيناعىن قۇراستىرىپ جۇرگەن مۇزافار الىمباەۆ مىنبەدەن ءتۇسىپ كەلە جاتقان بەيتانىس جىگىتتى ءسال بوگەپ: «قاراعىم، باسقا دا جازعان­دارىڭدى قوسىپ بىزگە اكەلىپ بەرشى»، دەدى. كەيىن، راسىندا دا، سول جيناق­تىڭ ناعىز ءىنجۋ-مارجانى جۇمەكەن­نىڭ توپتاماسى بولدى». مىنە، بۇل جۇمەكەن اقىننىڭ اعا بۋىن الدىن­داعى شىنايى بولمىسى، ءوز كەسكىنى ەدى. سول شىنايىلىقتى ول ءوز پوەزياسىنا الىپ كەلدى. «الاتاۋدىڭ قارىنان اپەرەيىن بالمۇزداق» دەگەن اقىنعا مىنا دۇنيە تەك ولەڭ مەن ءومىردىڭ اراسى بولىپ ەلەستەگەندەي. شوقتىعى بيىك پوەمالار مەن قاتار ءۇش رومان جازىپ، جازۋ­شىمىز دەپ جۇرگەندەردىڭ ءوزىن ساستىرعان جۇمەكەننىڭ جۇرەگى «مەنىڭ توپىراعىم»، «مەنىڭ قازاق­ستانىم» دەپ ءجيى سوققانعا ۇقسايدى. «ونىڭ قازاقستانى ەندى ورناپ كەلەدى. ونىڭ جۇلدىزى ونىڭ جىرلارىن تەرەڭ ۇققاندار كوبەيە تۇسكەن سايىن بيىكتەي بەرەدى. ەڭ شىرقاۋ بيىكتەردەن ارتىندا جۇزەگە اسقان ابزال ماقساتى مەن ادال ەڭبەگىن قال­دىر­عان، رۋحاني بەكزاتتىق پەن سۋرەتكەرلىك قايسارلىقتىڭ ۇلگىسىندەي عۇمىر كەشكەن جۇمەكەننىڭ جۇلدىزى جانباعاندا، كىمنىڭ جۇلدىزى جانادى؟!

جانادى. جانعاندا قانداي!». قازاق ادەبيەتىن ۇشى-قيىرى جوق شەك­سىز اسپان دەسەك، سول اسپاندا جۇمە­كەن ناجىمەدەنوۆ اتتى ءبىر شوق­جۇلدىز بار، ول ءتۇن سايىن ءجيى جار­قىرايدى، ماڭگى جانۋعا قۋاتى بار ەكەنىن كورسەتەدى. جانا بەر، جۇمەكەن جۇلدىزى!

جىرلارىندا ارعىماقتار كىسىنەگەن           

ءبىز پوەزيا پاديشاسى اتاعان اقىن فاريزا وڭعارسىنوۆا عالىم جايلىبايدىڭ «توبىلعىجارعان» اتتى كىتابىنا بىلاي دەپ العىسوز جازىپتى: «وتكەندە ۇشاق ىشىندە قولىما تۇسكەن گازەتتەن «اق سيسا» اتتى پوەمانى وقىدىم. اۆتورى اقىن عالىم جايلىباي ەكەن. قازىر پوە­ما جازاتىندار ازشىلىق قوي، بىراق مەنىڭ ايتپاعىم بۇل ەمەس. ايتقىم كەلگەنى – مەن پوەمانى وتە سۇيسىنە وقىدىم. اسەرلەندىم، اقىننىڭ قالام قۋاتىنا ءتانتى بولدىم. ال عالىمنىڭ مىنا «توبىلعىجارعان» ولەڭدەر جيناعىنىڭ قولجازباسىن ءبىر دەممەن وقىپ شىعىپ، كوڭىلىم كوتەرىلىپ قالدى. عالىم اقىننىڭ ءار ولەڭى استارلى وي، تەگەۋرىندى تەڭەۋلەرگە تولى. مەن عالىم جايلىباي اقىننىڭ قازاق سايگ ۇلىككە سالار «قاز مويىن قاسيەتتى قۇراما ەرىندەي» جاقۇت جىرلارى وقىرمانىنا وي سالىپ، كوڭىلىنە قۋانىش ۇيالاتاتىنىنا سەنەمىن» دەيدى اقىن اپامىز. ول كۇتكەن سەنىم اقتالدى، عالىم جايلىباي پوەزيا­سى «توبىلعىجارعاننان» كەيىن دە قازاق وقىرمانىنا بىرنەشە تاڭ­داۋلى جيناقتار ۇسىندى. سونىڭ بارىنەن دالانىڭ ءيىسى بۇرقىراپ، ارعىماقتاردىڭ ءدۇبىرى ەستىلىپ جاتتى. پوەما سىندى ۇلكەن جانردا ونىڭ قالامى جۇرت ءسۇيىپ وقيتىن تۋىن­­دىلاردى جازا الدى. كەشەگى عا­بەڭ­نىڭ، عابيت مۇسىرەپوۆتىڭ «ساڭى­­ر­اۋ ەستيتىندەي، سوقىر كورەتىن­دەي ەتىپ جاز» دەگەن ۇستانىمى وسى عا­لىم جايلىباي اقىننىڭ شىعار­ما­شى­لىقتاعى قۋاتىنا لايىق كەلە­تىن ءسوز دەر ەدىم. وقىپ كورسەڭىز «قارا ورامال» دا، «اق سيسا» دا، «سۇلۋ­بايدىڭ ءانى» دە ۇلكەن ويلاردى، اۋىر تاعدىردى ارقاۋ ەتكەن باعاسى بيىك پوەمالار. كەشەگى كۇنى فاريزا وڭعارسىنوۆا تالانتىن مويىنداعان عالىم جايلى­باي – قازىر­گى ادەبيەتىمىزدەگى ساناۋلى ساڭلاق اقىن­داردىڭ ءبىرى. ونىڭ تالانتى – دالانىڭ شەكسىزدىگىندەي دەپ باتىل ايتۋعا حاقىمىز بار. جىرىندا ارعىماقتار كىسىنەگەن اقىننىڭ ءار ولەڭىندە ادام تاعدىرى بار. جازعانى وقىلدى، باعالاندى، ءار جۇرەكتە جاتتالدى. ولەڭ­گە كەرەگى دە وسى بيىكتىك ەمەس پە؟!

تىنىشتىقبەكتىڭ سوزدەگى سۋرەتى

قالامگەر قۋانىشباي قۇر­مان­عاليەۆتىڭ تىنىشتىقبەك ابدىكا­كىم ۇلىنىڭ شىعارماشىلىعى تۋرالى جازعان پىكىرى دە كوكەيگە قونىم­دى. «تەگىندە، تىنىشتىقبەك كىتابى شىق­پاي-اق، ءباسپاسوز بەتتە­رىندە جا­­ريالانعان العاشقى جىرلارى ارقىلى-اق ەسىمى جالپاق ەلگە تانىل­عان اقىن. ەل نازارىن ەرەكشە اۋداراتىنداي بۇل اقىن ولەڭدەرى نە­سىمەن ەرەكشە؟! وسى جونىندە وي ءبولىسىپ كورەلىك. سۇراق جاۋابىن قاي­تارۋدىڭ توتە جولى دا وسى عوي. الدىمەن اۋىز تولتىرىپ ايتار ءتۇيىن: تىنىشتىقبەك اقىننىڭ قازاق جىرىنىڭ باعىنا تۋعان دارا تالانت يەسى ەكەندىگى. ونىڭ ولەڭدەرى ارقىلى قازاق پوەزياسىنىڭ پايىم-پاراساتى جاڭا كوركەمدىك بيىك­كە كوتەرىلىپ وتىر». بۇل جىلى سوز­دەر­دەن كەيىن قازاقتىڭ كادىمگى تالانت­تاردى باعالايىق دەيتىن ۇستا­نىمىنا ءىشىڭ جىليدى. ءبىلىپ اي­تىپ وتىرعانى، تالانتتى مويىن­داۋ تۋرالى تۇسىنىگى ءبىر جەردەن شىعادى. «ناعىز اقىندىق ناقىش: سوزبەن سالىنعان سۋرەت، تاپتىرمايتىن تەڭەۋ، ورامدى ايتىلعان وي، سەلت ەتكىزەتىن سەزىم، قيۋى كەلىسكەن ۇيقاس، توسىن ءتۇيىن – جاڭاشا جازا­تىن­دىعىن جازباي تانىتاتىن وسىنداي-وسىنداي شەبەرلىكتىڭ شىنايى بەلگىلەرى تىنىشتىقبەكتىڭ ءار ولەڭىندە ءورىپ ءجۇر. كىتابىنىڭ كەز كەلگەن بەتىنەن كەزدەسەدى، ىزدەپ اۋرە بولمايسىڭ. انىق اقىندىقتىڭ سىر-­سيپاتى دا وسى بولسا كەرەك، شاما­سى. قىر اسىپ، ايدالادا، قوي قورادا ساقماندا جۇرگەن بوزبالانىڭ سۇيگەن قىزىمەن سىرتتاي سىرلاسقان ءساتىن اقىن قالاي ايشىقتاعان دەسەڭىز­شى!». ءيا، قازاق ولەڭىنە وزگە­شە جۇپار ءيىس اكەلگەن اقىن تىنىش­تىقبەك ابدىكاكىم ۇلىنىڭ شىعارماشىلىعى – دارا تۇرعان ءبىر الەم. ونى زەرتتەۋدىڭ ءوزى دارالىقتى قاجەت ەتەدى.