رۋحانيات • 14 ناۋرىز، 2022

جىلقىنى قورعاۋ

209 رەت كورسەتىلدى

سالت-ءداستۇردىڭ قايماعى بۇزىل­ماعان قازاقى اۋىلداردا بىزگە، قالا بەردى ءبىزدىڭ ۇلتقا قاتىستى نە ءبىر اڭگىمەلەر بار. ونى قازىرگى قالا جاعالاعان ۇرپاققا ايتساڭ، اڭىز نەمەسە وتىرىك رەتىندە قا­بىل­داۋى مۇمكىن. ءبىزدىڭ اۋىلدا شويبان دەگەن كىسى بولدى. جارىقتىق، جىلقى دەسە ىشكەن اسىن جەرگە قوياتىن. ءار داۋلەتتى اۋلەتتىڭ ەسىگىندە ءجۇرىپ، مالىن باعىپ، وتىنىن جارىپ كۇنەلتەتىن شويبان ءۇشىن وعان مىنىسكە ءبىر جاقسى ات بەرسەڭ جەتكىلىكتى. ءتىپتى ول جىلقىسى ازداۋ بايدىڭ مالىن باقپايمىن دەپ «الەك» سالاتىن دا بولعان. اۋىل بولعاسىن، توي-توكىنى، ءولىم-ءجىتىمى بولادى، سوندا شويبان ماماعاشتاردا قاز-قاتار بايلانىپ تۇرعان اتتاردىڭ قاسىنا بارىپ، كادىمگى كۇرەڭباي سىنشى سياقتى ءار اتتى وزىنشە سىنايدى، كەيدە ولارعا «مىناۋ ناعىز جەل تابان ەكەن»، ء«اي، مىناۋ قويدىڭ اتى»، «بۇل جانۋار بابىن تاپپاي قور بولىپ ءجۇر» دەپ «اتتەگەن-ايلارىن» ايتىپ، كوڭى­لىن قۇلازىتاتىن. ول ءۇشىن جىلقىنى كورۋ – باقىتتى ءومىردى كورۋ سياقتى سەزىلەتىن.

بىردە اۋىلدا ۇلان-اسىر بايگە بولدى. قاسەن باي­دىڭ قويىن باعىپ جۇرگەن جە­رىنەن شاۋىپ كەلىپ باي­گەگە قاتىسقالى تۇرعان توپتى اتتىڭ ىشى­نەن شويبان ش­ا­­شاسىنا ۇكى تاققان، بى­راق وزگە اتتارداي ەمەس، قي­مىل­­سىز، سالماقتى تۇرعان ءبىر كۇرەڭدى كورسەتىپ، «وسى ات بۇگىن بايگەدەن كەلەدى» دە­مەسى بار ما؟ اتتاردى ايدا­عالى تۇر­عان توپ تا، باي­گە­نى كورۋ­گە جينالعان جۇرت تا شوي­­­باننىڭ ءسوزىن «جىن­دى­نىڭ ساندى­راعىنا» بالادى. باس بايگەگە قوماق­تى اقشا تىگىلگەن الا­مان­نىڭ اتتارىن جۇرت دەگ­­بىرسىزدەنە كۇتۋدە. ءبىر ۋا­قىتتا ۇزىن شاڭ كورىندى. جۇرت قيقۋلاپ، بايگەگە ات قوسقانى دا، قوس­پاعانى دا ەلەۋرەپ الا جو­نەلدى. انادايدا الگىن­دەگى ۇكى تاققان كۇ­رەڭ ات سياقتى شويبان دا ءۇنسىز ءھام سالماقتى كۇيدە تۇر. مىنە، اتتار جاقىنداپ كەلەدى، بىرەۋى «مەنىڭ تورىم عوي انا كەلە جات­قان» دەسە، ەندى ءبىرى ودان قالىسپاي «مە­نىڭ قاسقام ەكەن» دەسىپ، ءبىر-بىرىنە ەرىك بەرمەي تۇر. ءبىر ۋاقىتتا كومبەگە الگى كۇرەڭ جاقىنداپ كەلدى، تاناۋىنان ەسكەن جەل قارسى الدىنداعى جولدى ارشىپ كەلە جاتقانداي، ءتىپتى تۇيا­عى قارا جەردىڭ اپشىسىن قۋىرارداي. جۇرت بۇل جو­لى باسقاشا ايقايعا باس­تى. ءوزىنىڭ «ساۋەگەيلىگى» راس­قا اينالسا دا، شويبان ءالى ءۇنسىز. بايگە ءبىتتى، داۋ­رىق­قان جۇرت كۇ­رەڭ اتتىڭ يە­سىن سۇيىنشىلەپ، انا­دايعا ەرتىپ الىپ كەتتى. ال باي­گە توبەنىڭ با­سىن­­دا ەڭ سوڭىن­دا سوپايىپ شويبان قال­دى. ول تاعى ءبىر جۇي­رىكتى كۇ­تەتىندەي، ءتىپ­تى سو­نىڭ كەلۋى­نەن دامەلى باپ­كەر سياقتى.

تاعى بىردە اۋىلدا ءبىر اقساقال ومىر­دەن ءوتتى. جۇرت جينالىپ الگى كىسىنىڭ وت­با­سىنا كوڭىل ايتتى. قارالى ۇيگە جي­نال­عاندار قايتقان كىسىنىڭ ومىردە جاساعان ىزگى ىستەرىن ايتىپ، اڭگىمەلەسىپ تۇر­عان ساتتە جالعىز ءوزى سوپيىن شويبان دا اتتان ءتۇستى. ارينە، ول دا كوڭىل ايتۋعا كەلىپ تۇر. سوسىن ول قايتىس بولعان كىسىنىڭ ۇلدارىنا قاراپ: «جاسىماڭدار، جىلا­ماڭ­دار، ادام تۇگىلى جاقسى ات تا ولەدى عوي» دە­گەنى. قا­پە­لىمدە ايتىلعان بۇل ءسوزدى اركىم ءارتۇرلى قابىل­داپ، شوي­­باندى جازعىرىپ جاتتى. ونى «جىن­دانعان» دەۋشىلەر دە بولدى. سول شويبان ءبىر جىلى قىستا قاتتى اۋى­رىپ، توسەك تارتىپ جاتىپ قال­دى. سوڭ­عى سا­تىندە ول قاسى­نا بارعان ءبىر جىگىت­كە: «با­رىپ قاراشى، تورى اتتىڭ ەرى الىنىپ پا، اۋناپ تاس­تاماسىن» دەپتى. وسى سوزدەن كەيىن اۋزى سوزگە كەلمەي با­قيعا اتتانىپتى. ءبىر ءومىر سولاي ءسوندى دە قالدى. بىراق ونىڭ كۇرەڭ اتتىڭ تاعدىرىن بولجاعان ساۋە­گەيلىگى، اتىن باسىنا ۇرعان كىسىنى جەزدەي قاقتاپ بوقتاعانى، «ادام تۇگىلى جاقسى ات تا ولەدى» دەگەن ماتەلى بۇل كۇندەرى ەل اۋزىندا ءجيى اي­تىلادى. مەنىڭشە، شويباننىڭ جۇرەگىندە ءبىر عانا ۇعىم بار دەسەك، ول جىل­قىنى قور­عاۋ دەگەن ۇعىم بولسا كەرەك.

ۇقساس جاڭالىقتار