ازاماتتار تابىسىن ارتتىرۋ – باستى مىندەت

– وڭدەۋ ونەركاسىبى 5،5، قۇرىلىس يندۋسترياسى 7،6 پايىزعا ارتتى. قىزمەت كورسەتۋ سالاسىندا وڭ ءۇردىس بار. ساۋدا-ساتتىق – 9،2، كولىك سالاسى 3،6 پايىزعا ۇلعايدى. دەگەنمەن، ينفلياتسيا دەڭگەيى مەجەدەن اسىپ كەتتى. بۇل كورسەتكىش 8،4 پايىز بولدى. وكىنىشكە قاراي، قاڭتار وقيعاسى قالىپتى ءومىرىمىزدى تۇبەگەيلى وزگەرتتى. تارتىپسىزدىك سالدارىنان كوپ­تە­گەن قازاقستاندىق زارداپ شەكتى. شاعىن جانە ورتا بيزنەس شىعىنعا باتتى. سوڭعى دەرەكتەر بويىنشا بيزنەسكە 100 ملرد تەڭگە كولەمىندە زالال كەلدى. جاڭا ۇكى­مەتتىڭ الدىندا ەل ەكونوميكاسىن تۇراق­تاندىرۋ جانە ينفلياتسيانى تومەندەتۋ بويىنشا مىندەت تۇر. بۇل – ماڭىزدى مىندەت. سوندىقتان ونى باسىمدىقتاردىڭ ءبىرى رەتىندە ساناۋىمىز قاجەت. ەڭ باستىسى، ازاماتتارىمىزدىڭ تابىسىن ارتتىرۋىمىز قاجەت، – دەدى ق.توقاەۆ. 

پرەزيدەنت قازىرگى ساتتە ەلدە ميل­ليونعا جۋىق ازاماتتىڭ تابىسى ەڭ تومەنگى كۇنكورىس مولشەرىنە دە جەتپەيتىنىن جەتكىزدى.

«تابىس – كەلەشەككە دەگەن سەنىمدى وياتىپ، حالىقتىڭ ءال-اۋقاتىن ارتتىراتىن باستى فاكتور. وكىنىشكە قاراي، سوڭعى ۋاقىتتا حالىق تابىسى ەكونوميكانىڭ جاقسارۋى ەسەبىنەن ەمەس، الەۋمەتتىك ترانسفەرت ەسەبىنەن ءوستى. تەك قانا الەۋمەتتىك جاردەماقى مەن زەينەتاقىعا كۇن كورىپ وتىرعان ادامدار دا از ەمەس. بەس جىلدا حالىقتىڭ جالپى تابىسىنداعى ەڭبەك كىرىسىنىڭ ۇلەسى 80 پايىزدان 67 پايىزعا قىسقارعان. ال الەۋمەتتىك ترانسفەرتتەر 17-دەن 29 پايىزعا وسكەن. قازىر ازاماتتاردىڭ تابىسى جالاقىعا ەمەس، بيۋدجەت شىعىنىنا تاۋەلدى بولىپ تۇر. قارىزعا باتىپ، كەدەيلىككە ۇرىنعان ادامدار سانى كوبەيۋدە. سويتە تۇرا، ورتاشا جالاقى مەن جان باسىنا شاققانداعى تابىس كولەمى ۇدايى ءوسىپ كەلەدى دەگەن كوپىرمە ەسەپ بەرىلۋدە. بۇل – ناعىز كوزبوياۋشىلىق. مەنىڭ تاپسىرمام بويىنشا، حالىقتىڭ تابىسىن ارتتىرۋعا ارنالعان باعدارلاما ازىرلەنىپ جاتىر. بۇل قۇجاتتا تۇرعىنداردىڭ كىرىسىن كوبەيتۋمەن قاتار ورىنسىز شىعىندى ازايتاتىن تىڭ شارالار قاراستىرىلۋى ءتيىس»، دەدى ق.توقاەۆ.

سونداي-اق پرەزيدەنت اكىمدەردىڭ بيۋد­جەتتىك دەربەستىگى تۋرالى دا ءسوز قوزعادى.

«بارلىق دەڭگەيدەگى اكىمدەردىڭ بيۋد­جەت­تىك دەربەستىگىن ارتتىرۋ قاجەتتىلىگىنە ارنايى توقتالعىم كەلەدى. وڭىرلەردىڭ 82 پايىزى دوتاتسيادا وتىر، بۇل دۇرىس ەمەس. بۇل – ءبىزدىڭ ادىستەمەمىزدىڭ، بيۋدجەتارالىق قاتىناستاردىڭ ەرەك­شەلىگى. اكىمدەر قاشان كورسەڭ جالپى جانە ماقساتتى ماندەگى ترانسفەرت سۇراپ مينيسترلىك تابالدىرىعىن توزدىرىپ جۇرەدى. سوسىن، ورتالىق دەڭگەيىندەگى شىعىنى مول باستامالار «جەرگىلىكتى بيۋدجەتكە لاقتىرامىز، ال اكىمدەر وزدەرى رەتتەپ السىن» دەگەن ۇستانىممەن شەشىلەدى. قازىر ولاي جۇمىس ىستەۋگە بولمايدى»، دەدى.

مەملەكەت باسشىسى فورمالدى ەرەجەلەر مەن پروتسەدۋرالاردى كوزسىز ۇستانۋ پروتسەستىڭ ناتيجەگە قىسىم كورسەتۋمەن اياقتالاتىنىن دا ايتتى.

«جىلدار بويى تاپسىرمالار بەرىلىپ، ساراپشىلار رەكومەنداتسيالار ازىرلەپ كەلەدى. بىراق سونىڭ ءبارى بيۋروكراتيا باتپاعىنا باتىپ، كەرتارتپالىققا ۇرىنىپ جاتادى. سوندىقتان دا بيۋدجەتتىك جوسپارلاۋ بويىنشا شەشىمتال رەفورما جۇزەگە اسپادى. مۇنى قالاي تۇسىنۋگە بولادى؟ جاڭاشا جۇمىس ىستەۋگە قابىلەتتىڭ جەتپەۋى مە، الدە وزدەرى باس يۋگە ءماجبۇر بولىپ وتىرعان مينيسترلىك پەن اكىمدىكتەرگە اسەر ەتۋ تەتىكتەرىن جوعالتىپ الامىز دەپ قورقۋ ما؟ سول سەبەپتى، تسيفرلاندىرۋعا سايكەس تەڭدەستىرىلگەن شەشىم قابىلداۋعا ءبىر اي ۋاقىت بەرەمىن»، دەدى مەملەكەت باسشىسى.

جيىندا ءسوز العان پرەمەر-مينيستر ءاليحان سمايىلوۆ بىلتىر ىشكى جالپى ءونىم ءوسىمى 4 پايىزدى قۇراپ، تۇراقتى ەكونوميكالىق ءوسىمنىڭ نەگىزگى فاكتورى – ناقتى سەكتور بولعانىن اتاپ ءوتتى.

«ونەركاسىپ ءونىمىنىڭ كولەمى 8،38 پايىزعا جەتتى. تاۋ-كەن ونەركاسىبىن ەسەپكە الماعاندا، نەگىزگى ەكونوميكاعا سالعان ينۆەستيتسيالار 9،5 پايىزعا ۇلعايدى. تىكەلەي شەتەلدىك ينۆەستيتسيالار 2021 جىلدىڭ 9 ايىندا شامامەن 50 پايىزعا ءوسىپ، 18،8 ملرد دوللاردى قۇرادى.
11 ايدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا سىرتقى ساۋدا مەن ينۆەستيتسيا تارتۋ سالاسىندا ءبىراز ءوسىم بايقالدى. سىرتقى ساۋدا اينالىمى 15،4 پايىزعا ءوسىپ، 91،4 ملرد دوللارعا جەتتى. تاۋارلار ەكسپورتى 25 پايىزعا ارتىپ، 54،5 ملرد دوللاردى قۇراسا، يمپورت كولەمى 4،2 پايىزعا ءوسىپ، شامامەن 37 ملرد دوللار بولدى»، دەدى ۇكىمەت باسشىسى.

قاسىم-جومارت توقاەۆ شاعىن بيزنەستى «اتامەكەن» ۇكپ-نىڭ مۇشەلىك جارناسىنان بوساتۋدى تاپسىردى. مەملەكەت باسشىسى وتاندىق بيزنەس قۇرىلىمىنداعى شاعىن كومپانيالار ۇلەسىنىڭ 90 پايىزدى قۇراپ وتىرعانىن مالىمدەدى.

«پالاتانى رەفورمالاۋ كەزىندە ونىڭ شاعىن بيزنەستى دامىتۋ، قورعاۋ جانە قولداۋداعى فۋنكتسيونالىن بىرىكتىرۋ قاجەت. بۇل رەتتە شاعىن بيزنەستى مىندەتتى مۇشەلىك جارنادان بوساتۋ ماڭىزدى»، دەدى پرەزيدەنت.

ءا.سمايىلوۆ قاڭتار وقيعاسىنان كەيىن پرەزيدەنتتىڭ شۇعىل بەرگەن 108 تاپسىرماسىنىڭ 44-ءى ورىندالعانىن، قازىر الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق جاعدايدى تۇراقتاندىرۋ جونىندەگى جەدەل ءىس-جوسپار اياسىندا ەلدىڭ بارلىق ايماعىندا قوعامدىق ءتارتىپ قالىپقا كەلگەنىن ايتتى.

«كوممۋنالدىق قىزمەتتەردىڭ باعا­لارى مەن تاريفتەرىنىڭ وسۋىنە جارتى جىلعا موراتوري ەنگىزىلدى. جانار-جاعار­مايعا جانە گازعا شەكتى باعالار بەلگىلەندى. ۇكىمەت جانىنداعى وتاندىق كاسىپكەرلەر كەڭەسى قۇرىلدى. ۋتيليزاتسيالىق الىمدار مەملەكەتكە بەرىلدى. 100 پايىز مەم­لەكەتتىك ۇيىم – «جاسىل دامۋ» اكتسيو­نەرلىك قوعامى جا­ۋاپتى وپەراتور بولىپ ايقىندالدى»، دەدى ءا.سمايىلوۆ.

ونىڭ ايتۋىنشا، اۆتوكولىك پەن اۋىلشارۋاشىلىق تەحنيكالارىنا سالىناتىن ۋتيل الىمى ايتارلىقتاي تومەندەيدى. بۇل بويىنشا جۇمىس جال­عاسىپ جاتىر. سونىمەن قاتار پرەمەر-مينيستر جەڭىلدەتىلگەن اۆتونەسيەلەۋ باعدارلاماسى ءۇشىن 100 ملرد تەڭگە بولىنەتىنىن دە جاريالادى. جيىن بارىسىندا مەملەكەت باسشىسى وتاندىق ءاۆتووندىرىس جايىنا دا كوڭىل ءبولىپ، ونەركاسىپ ساياساتىندا نەگىزىنەن اۆتوكولىك جاساۋ سالاسىنا باسىمدىق بەرىلگەنىن، الايدا وتاندىق ءونىم ۇلەسى ءالى دە تومەن ەكەنىن ايتتى. «اشىلىپ جاتقان جۇمىس ورىندارى دا از. ونەركاسىپ سالاسىنا جاۋاپتى مينيستر يندۋستريالاندىرۋدىڭ بارلىق ماسەلەسىمەن مۇقيات اينالىسۋعا ءتيىس. اسىرەسە دامۋ مۇمكىندىگى جوعارى سالالارعا باسا ءمان بەرۋدى تاپسىرامىن»، دەدى. سونىمەن بىرگە ۋتيليزاتسيالىق الىم ماسەلەسىنە دە پىكىر ءبىلدىردى.

– ۋتيليزاتسيالىق الىم بويىنشا ءبىز شەشىم قابىلدادىق. بارلىق قاراجات مەملەكەتكە تۇسەدى. ەندى ستاۆكالاردىڭ مولشەرىن انىقتاۋ قاجەت. جۇمىس توبى بۇل ماسەلەنى بەلسەندى تالقىلاۋدا. بىردەن ايتا كەتۋ كەرەك، ۋتيل الىمدى ءبىز قايتا قارايمىز. بىراق شەكتەن شىعۋدان اۋلاق بولۋ كەرەك. اۆتوونەركاسىپتى دامىتۋعا جۇمسالعان اقشانى جەلگە شاشىپ، يمپورتتىق ەسكى كولىكتەر اعىنىنا ءوز نارىعىمىزدى اشۋعا بولمايدى. ۋتيليزاتسيالىق نەمەسە تىركەۋ الىمى تۇپكى ماقسات ەمەس. باستىسى، تۇتىنۋشىلار ءۇشىن اۆتوكولىك پەن اۋىل شارۋاشىلىعى تەحنيكاسىنىڭ قولجەتىمدىلىگىن قامتاماسىز ەتۋ. وندىرۋشىلەر مەن ديستريبيۋتەرلەر تاراپىنان ارەكەت بولادى دەپ سەنەمىن، – دەدى پرەزيدەنت جيىندا.

پاندەميا داۋىلىنان بانك سەكتورى­نىڭ امان شىققانى، ءارى ءبىرشاما تابىسقا جەتكەنى دە بەلگىلى. ارينە، كىرىسى مول سالا­نىڭ تيىمدىلىگىن وڭدى پايدالانا ءبىلۋ قاجەت. مۇنى پرەزيدەنت ءجيى ايتىپ ءجۇر. وسى جولى دا ارنايى توقتالىپ، بانك­تەردى ءتيىمدى جوبالاردى نەسيەلەۋگە ىنتا­لان­دىراتىن رەتتەۋشىلىك مەحانيزم قۇرۋ كەرەك ەكەنىن اتاپ ءوتتى. سونداي-اق ينفليا­تسيا دەڭگەيى 2025 جىلعا قاراي 3-4 پايىز دا­لىزىندە بولۋعا ءتيىس دەپ تاپسىرما جۇكتەدى.

«ۇلتتىق بانك ينفلياتسيا ءدالىزىن 2022 جىلى 4-6 پايىز دەڭگەيىندە، 2025 جىلى 3-4 پايىز دەڭگەيىندە ۇستاپ تۇرۋ ءۇشىن تاۋەلسىز اقشا-نەسيە ساياساتىن، اقىلعا قونىمدى ساياسات ۇستانۋ كەرەك. ناقتى ەكونوميكانى كرەديتتەۋ تۋرالى دا ۇمىتۋعا بولمايدى. 2018 جىلدان بەرى بانك سەكتورىن ورنىقتى دامىتۋ باعدارلاماسى ىسكە اسىرىلىپ جاتىر. پروبلەمالى كرەديتتەردىڭ شىعىنىن جابۋ ءۇشىن بانك­تەرگە 700 ملرد تەڭگە بولىنگەن. الايدا بانكتەر تاراپىنان كرەديت قولجەتىمدىلىگى جانە كولەمى بويىنشا قارىمتا قادام بايقالىپ وتىرعان جوق. ەسكى پروبلەما. ۇنەمى ايتىپ ءجۇرمىز. وتىمدىلىگى جوعارى پروفيتسيتتەر ءوسىپ جاتىر. بۇل پروبلەمانى بىلەمىز. ول بانكتەردىڭ اتىن دا بىلەمىز. بۇگىندە اتالعان پروفيتسيت 12 ترلن تەڭگەدەي بولعان. بۇل قاراجات ەكونوميكاعا، ونىڭ ىشىندە بيزنەستىڭ اقىلعا قونىمدى جولمەن دامۋى­نا، يپوتەكالىق نارىققا جۇمىس ىستەۋى كەرەك. رەتتەۋ تەتىگىن قۇرۋ كەرەك. سول ارقى­لى بانكتەردىڭ ءتيىمدى جوبالاردى قارجى­لان­دىرۋعا نيەتى بولۋى كەرەك. بۇل – ۇلتتىق بانكتىڭ جاڭا باسشىلىعى مەن قارجى نارىعىن رەتتەۋ جانە دامىتۋ اگەنتتىگىنىڭ مىندەتى»، دەدى مەملەكەت باسشىسى.

ءوز كەزەگىندە ۇلتتىق بانكتىڭ جاڭا توراعاسى عالىمجان ءپىرماتوۆ دەزين­فليا­تسيالىق اقشا-كرەديت ساياساتىن جۇرگىزۋ جالعاساتىنىن ءمالىم ەتتى.

«باعا ءوسىمىن ودان ءارى تومەندەتۋ ءۇشىن ۇلتتىق بانك دەزينفلياتسيالىق اقشا-كرەديت ساياساتىن جۇرگىزۋدى جالعاس­تىرادى. ول ۇكىمەت تاراپىنان تاۋار نارىقتارىنداعى ديسبالانستارعا جول بەر­مەۋگە باعىتتالعان جۇيەلى شارالار­مەن قاتار ورىندالۋعا ءتيىس»، دەدى ع.ءپىرماتوۆ.

پرەزيدەنت شۇعىل تۇردە ورىنداۋدى مىندەتتەگەن تاعى ءبىر سەكتور – كەدەن سالاسى.

«كەدەن بەكەتتەرىندەگى قوردالانعان ماسەلەلەردى جەدەل شەشۋ قاجەت. بۇل بيۋدجەت ءۇشىن ايرىقشا ماڭىزى بار سالا. تاعى دا قايتالاپ ايتامىن، ونداعى بى­لىقتى جونگە كەلتىرمەسە، سالدارى اۋىر بولۋى مۇمكىن. قىتايدىڭ ستاتيستيكاسى مەن بىزدەگى كورسەتكىشتىڭ ايىرماسى 5،7 ملرد دوللار بولۋى سونىڭ دالەلى. قازىر قىتايمەن اراداعى كەدەن بەكەتىندە 12 مىڭنان استام كولىك ەلەكتروندى كەزەكتە تۇر. قۇزىرلى ەكونوميكالىق وپەراتورلاردىڭ زاڭسىز ءىس-ارەكەتى تۋرالى بۇعان دەيىن دە ايتتىم. ولار كەدەننەن جانە باسقا دا باقىلاۋ ورگاندارىنان سونشاما جەڭىلدىكتى قالاي الىپ وتىر؟ نە سەبەپتى بۇل ماسەلە نازاردان تىس قالعان؟ بۇل سۇراقتارعا 10 كۇننىڭ ىشىندە ناقتى ءارى تولىق جاۋاپ كۇتەمىن»، دەدى پرەزيدەنت.

مەملەكەت باسشىسى سالانىڭ قىز­مەتىن زاڭ بويىنشا قاتاڭ رەتتەۋدى تاپسىر­دى. سونداي-اق كەدەن مەن لوگيس­تيكا سالاسىنداعى پروبلەمالاردى حالىق­ارالىق ويىنشىلاردى تارتۋ ارقىلى شەشۋگە بولادى دەگەن نۇسقا ايتتى. ق.توقاەۆ وتىرىس بارىسىندا ەركىن ەكونوميكالىق ايماقتار قىزمەتىن دە سىن تەزىنە سالدى. پرە­زيدەنتتىڭ ايتۋىنشا، ەڭ الدىمەن بيۋد­جەت­تەگى ءتيىمسىز ءارى شىعىنى كوپ جوبالار­دى انىقتاپ، ودان تۇبەگەيلى باس تارتۋ قاجەت.

– ەركىن ەكونوميكالىق ايماقتاردىڭ كوبى ينۆەستيتسيا اكەلۋ ىسىندە ءتيىمدى بولعان جوق دەپ بىرنەشە رەت ايتقانمىن. ال ولارعا شامامەن جارتى ترلن تەڭگەدەي بولاتىن اۋقىمدى سالىقتىق ىنتالاندىرۋ توپتاماسى بەرىلدى. ناتيجەسىندە، نە الدىق؟ كەيىنگى ءۇش جىلدا اتالعان ەركىن ەكونوميكالىق ايماقتاردا وندىرىلگەن تاۋارلاردىڭ كولەمى ىشكى جالپى ءونىمنىڭ 1،5 پايىزىنان دا اسپايدى. ال ولاردىڭ ەكسپورتتىق ۇلەسى تىپتەن جالپى ەل ەكسپورتىنىڭ 0،1 پايىزىنا عانا تەڭ. وسى ماسەلەنى رەتتەيتىن كەز كەلدى. جاڭادان تاعايىندالعان يندۋستريا ءمينيسترى بۇل تۇيتكىلدىڭ شەشىمىن تابادى دەپ ويلايمىن. ەركىن ەكونوميكالىق وداقتاردىڭ باسشىلىعى پايدالى ءارى ءتيىمدى جوبالاردى جۇزەگە اسىرۋعا ق ۇلىق­تى ەمەس. ولاردىڭ اكىمشىلىكتەرىن تارتىپكە شاقىرىڭىزدار. ۇكىمەتكە ءبىر اي ۋاقىت بەرەمىن. زاڭعا وزگەرىس ەنگىزۋ­دەن باستاپ قاجەتتى شارانىڭ ءبارىن قابىل­داڭىزدار. ىشتەن جانە سىرتتان ينۆەستور تارتىڭىزدار، – دەپ مىندەت جۇكتەدى.

قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ سىن سادا­عىنا قۇرىلىس سالاسى دا ىلىكتى. ول ەلدە ساناۋلى قۇرىلىس كومپانياسىنىڭ عانا ۇستەمدىككە يە بولىپ وتىرعانىن، كوممەر­تسيالىق نارىق تا، مەملەكەتتىك تاپسىرىس تا سولاردىڭ قولىنا شوعىرلانعانىن اتاپ ءوتتى. ايتۋىنشا، ونداي كومپانيالار بۇعان اكىمشىلىك رەسۋرستى پايدالانۋ ارقىلى قول جەتكىزىپ وتىر.

«ۇكىمەتكە باسەكەلەستىك قورعاۋ جانە دامىتۋ اگەنتتىگىمەن بىرگە قۇرىلىس نارىعىن مونوپوليادان ارىلتۋ جا­نە باسەكەلى دامۋى بويىنشا شارالار پاكەتىن ازىرلەۋدى تاپسىرامىن. ونداي مونوپوليست كومپانيالاردىڭ اتى دا بەلگىلى. تەندەردى ۇتىپ الىپ، ونى قوسال­قى مەردىگەرلەرگە بەرەتىن، ولار تاعى باس­قا قوسالقى مەردىگەرلەرگە بەرە­تىن كوم­­پانيالاردىڭ اتاۋى بەلگىلى. سوندىق­تان وعان توقتالماي-اق قويايىن»، دەدى ق.توقاەۆ

يندۋستريا جانە ينفراقۇرىلىمدىق دامۋ مينيسترلىگىنىڭ جىل سايىن ەلىمىزدە سالىناتىن تۇرعىن ءۇي كولەمىنىڭ ارتىپ كەلە جاتقانىن ايتاتىنى بەلگىلى. بيىل­عى مەجە – 17 ملن شارشى مەترگە جەت­كىزۋ. مەملەكەت باسشىسى بۇل دەرەكتىڭ قان­شا­لىقتى سەنىمدى ەكەنىن تەكسەرۋ قاجەت دەگەندى باسا ايتتى.

– اكىمدەر جوعارى ناتيجەگە قول جەتكىزۋ ءۇشىن ەسكى ۇيلەر مەن ساياجايلاردى دا ەسەپكە قوسىپ جىبەرەدى دەگەن اقپارات بار. ال بيىل بىلتىرعىدان 1 ملن شارشى مەتر ارتىق ءۇي سالىنادى دەپ جوسپارلانىپ وتىر. بىراق قۇرىلىستىڭ مۇنداي قارقىنىنا كوممۋنالدىق ينفراقۇرىلىم ىلەسە الماي جاتىر. ەلورداداعى احۋال – وسىنىڭ ايقىن دالەلى. قالادا الداعى 3 جىلدا ساعاتىنا 900 گكالل جىلۋ تاپشىلىعى بولۋى مۇمكىن. ءدال وسىنداي ماسەلە كەيبىر وبلىس ورتالىقتارىندا دا بار. قۇرىلىس جوسپارىن ەسكەرە وتىرىپ، وعان قانشا كوممۋنالدىق ينفراقۇرىلىم قۋاتى قاجەت بولاتىنىن بولجاي ءبىلۋى كەرەك. ۇكىمەت بۇل جۇمىستى اكىمدەرمەن بىرلەسىپ اتقارۋعا ءتيىس. وسى تالداۋدىڭ نەگىزىندە ناقتى شارالار قابىلداۋ قاجەت. مۇنان بىلاي ءتيىستى ينجەنەرلىك جانە الەۋمەتتىك ينفراقۇرىلىمى بار جەرگە عانا تۇرعىن ءۇي سالىنۋى كەرەك، – دەدى قاسىم-جومارت توقاەۆ.

پرەزيدەنت جالدامالى تۇرعىن ءۇيدى سۋبسيديالاۋ جونىندەگى باستاماسىن تەزدەتىپ جۇزەگە اسىرۋ قاجەتتىگىنە دە باسا ءمان بەردى. بۇل باستاما وتكەن جىلى ىسكە قوسىلۋى كەرەك ەدى.

– «وتباسى بانك» پەن تسيفرلىق دامۋ، يننوۆاتسيالار جانە اەروعارىش ونەركاسىبى مينيسترلىگى سۋبسيديا الاتىندار مەن جىلجىمايتىن م ۇلىكتى جالعا بەرۋشىلەر تىركەلەتىن ارنايى تسيفرلى پلاتفورمانى ازىرلەۋگە ءتيىس. ازاماتتار وزدەرىنىڭ قاجەتتىلىكتەرىنە سايكەس اكىمدىكتەر نەمەسە قۇرىلىس كومپانيالارى ايتقان جەردەن ەمەس، وزدەرى قالاعان جەردەن تۇرعىن ءۇي تاڭداي الادى. الەۋمەتتىك جاعدايى ناشار توپتار ءۇشىن جالعا الۋ شىعىنىنىڭ 50 پايىزى مولشەرىندەگى سۋبسيديا مەملەكەتتەن تولەنەدى. تۇرعىندار وتباسىلىق بيۋدجەتتىڭ ارتىلعان اقشاسىن ازىق-ت ۇلىك، ءبىلىم الۋ، مەديتسينا جانە تاعى باسقا قاجەتتىلىكتەرىنە جۇمساي الادى. وسى جۇيە بويىنشا وتىنىمدەردى قا­بىل­داۋ مەرزىمىن بيىلعى 1 مامىردان كە­شىك­تىرمەۋدى تاپسىرامىن، – دەدى مەملەكەت باسشىسى.

كۆازيمەملەكەتتىك سەكتور ماسەلەسى دە نازاردان تىس قالعان جوق. پرەزيدەنت سوزىنشە، كۆازيمەملەكەتتىك سەكتوردىڭ ينۆەستيتسيالىق جوبالارىنىڭ قۇنى تىم اسىرا كورسەتىلەتىنى جاسىرىن ەمەس.

«ونى از دەسەڭىز، قۇرىلىس بارىسىندا باعا تاعى دا وسەدى. بۇگىندە «سامۇ­رىق-قازىنا» قورى 12 ءىرى جوبانى جۇزەگە اسىرۋدا. بۇل – ەنەرگيامەن قام­تاماسىز ەتۋگە، گاز وندىرۋگە، تەمىر جول ينفراقۇرىلىمىن سالۋعا قاتىستى جوبالار. جۇمىستىڭ جالپى قۇنى – 3،4 ترلن تەڭگە. ارينە، اتالعان نىساندار حالىققا قاجەت. الايدا جوبالاردىڭ قۇنىنا جانە مەردىگەرلەردىڭ كونكۋرسسىز تاڭدالۋىنا قاتىستى كوپتەگەن سۇراق تۋىندايدى. مىسالى، كەندىرلىدەگى سۋ تۇشىتاتىن زاۋىتتىڭ جوباسى  شەتەلدەگى ءدال وسىنداي جوبالاردان 3 ەسە قىمبات تۇرادى. ەكىباستۇزداعى گرەس پەن الماتىداعى ەنەرگەتيكالىق توراپتى جاڭعىرتۋعا تىم كوپ قاراجات ءبولىنىپ وتىرعان جوق پا؟  وسىنداي مىسالدار از ەمەس. سوندىقتان مۇنداي جوبالاردى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن اشىق حالىقارالىق بايقاۋ وتكىزگەن ءجون. بۇل قالىپتى تاجىريبەگە اينالۋعا ءتيىس. رەتتەلەتىن مەملەكەتتىك ساتىپ الۋ جۇيەسىنىڭ جاعىمسىز جاعى دا بار. بولىنگەن قارجىنى قالايدا يگەرۋ كەرەك دەگەن ۇستانىم دۇرىس ەمەس. ءاربىر ارەكەتتى، ءتىپتى بولماشى قادامنىڭ ءوزىن كەلىسۋ قاجەتتىگى تۋرالى تالاپ تا مۇلدە ورىنسىز»، دەدى پرەزيدەنت.

سونداي-اق مەملەكەت باسشىسى دەلدال كومپانيالاردىڭ نارىققا زيان تيگىزىپ جاتقانىن دا ايتتى. ونىڭ سوزىنە قاراعاندا، ازاماتتاردىڭ ءوز يگىلىگىنە جارايتىن قارجىسى سونداي ۇيىمداردىڭ قالتاسىنا كەتىپ جاتىر.

«اڭگىمە ءارتۇرلى مونوپوليالىق وپەرا­تور دەلدالدارى مەن قاجەتسىز اگەنتتىك­تەردىڭ كوميسسياسى مەن تاريفتەرى تۋرالى بولىپ وتىر. بۇل پروبلەمانى بىلەسىز­دەر. سۇراق – ولاردىڭ قىزمەتى ءۇشىن كىم تولەيدى؟ ياعني ونىڭ نەگىزىندە مەملە­كەتتىك ورگانداردىڭ قوعام مۇددەسى ەمەس، بەلگىلى ءبىر كومپانيالار مۇددەسىن عانا باس­شىلىققا العان نورماتيۆتىك-قۇقىق­تىق اكتىلەر جاتىر. ۇكىمەتكە وسى تۇيت­كىلگە ەرەكشە ءمان بەرۋ جانە «اتامەكەن» ۇكپ-پەن بىرلەسىپ ءار جاعدايدى جەكە قاراستىرۋ جانە ولاردى تۇزەتۋ ءۇشىن ناقتى شەشىمدەر قابىلداۋ تاپسىرىلادى»، دەدى پرەزيدەنت.

ۇكىمەتتىڭ كەڭەيتىلگەن وتىرىسىندا قوزعالعان ماسەلەلەردىڭ ءبىرى – شەتكە كەتكەن اقشانى ەلگە قايتارۋ جايى. بۇل شارۋانى ورىنداۋ ءۇشىن پرەزيدەنت ۇكىمەتكە ەكى اي ۋاقىت بەردى. وسى ەكى ايدا ۇكىمەت ەلدەن زاڭسىز شىعارىلعان اقشا قاراجاتتارى مەن اكتيۆتەردى قايتا اكەلۋ بويىنشا ءتيىمدى ۇسىنىس دايىنداۋى قاجەت. پرەزيدەنت بيزنەستەن سالىقتىق ادىلدىك، الەۋمەتتىك جاۋاپكەرشىلىك تالاپ ەتىلەتىنىن دە اتاپ ءوتتى.

«ونىڭ ءبىر كورىنىسى – «قازاقستان حالقىنا» قورىنا قاراجات اۋدارۋ. بۇعان دەيىن دە ايتتىم، بۇگىن دە قايتالايمىن، قور­دىڭ قالىپتاسۋى ءىرى ۇلتتىق بۋرجۋازيا ەسەبىنەن جۇرگىزىلۋگە ءتيىس. ارينە، شە­تەلدىك ينۆەستورلاردى قوسا العاندا باس­قا دا كومپانيالاردىڭ جارناسى قابىل الىنادى. تاعى دا ايتامىن، بۇل ماج­بۇر­لەۋ ەمەس. بۇل – تابىستى كومپانيالار مەن ازاماتتاردىڭ يگىلىكتى جالپى، ۇلت­تىق ماق­ساتقا قولۇشىن سوزۋى»، دەدى مەم­لەكەت باسشىسى.

سوڭعى بەس جىلدا اۋىل شارۋاشىلى­عىن دامىتۋعا 2 ترلن تەڭگەدەن استام قا­را­جات بولىنگەن. الايدا سۋبسيديا قانشا وس­سە دە، سالادا اۋىز تولتىرىپ ايتاتىنداي وز­گەرىس بولعان جوق. پرەزيدەنت وسىلاي دەدى.

«سۋبسيديا تۇپكى يەسىنە جەتپەي، ورتا جولدا تالان-تاراجعا تۇسۋدە. ءتىپتى اۋىل شارۋاشىلىعىنا ەش قاتىسى جوق سالالار دا ونىڭ قىزىعىن كورۋدە. سوڭعى جىلدارى سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى ءىس-قيمىل اگەنتتىگى 960 قىلمىستىق ءىس تەرگەگەن. سونىڭ 54 پايىزى سۋبسيديانى جىمقىرۋعا قاتىستى بولعان. مىسالى، جا­يىلىمدىق جەرلەردى سۋلاندىرۋعا 80 ملرد تەڭگە ءبولىندى. بىراق ونىڭ تەڭ جار­تىسى جەلگە ۇشتى. وسى جۇمىسقا قاجەت­تى قۇرال-جابدىقتىڭ باعاسى 2-3 ەسە ارتىق كور­سەتىلگەن. ءتىپتى كەي جاعدايدا قارجىنى قاعاز جۇزىندە يگەرە سالعان»، دەيدى ق.توقاەۆ.

مەملەكەت باسشىسى وسى سالانى رەتكە كەلتىرۋدى، اگرارلىق سالانىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرۋعا باعىتتالعان سۋبسيديالاۋدىڭ جاڭا جۇيەسىن قۇرۋدى تاپسىردى. سونداي-اق ۇكىمەتكە جەر ۋچاسكەلەرىنىڭ شەكتى كولەمىن انىقتاۋ ءۇشىن ساراپشىلار مەن عىلىمي ينستيتۋتتاردىڭ قاتىسۋىمەن جۇمىس توبىن قۇرۋ مىندەتى دە جۇكتەلدى.

سونداي-اق جيىن بارىسىندا قاسىم-جومارت توقاەۆ ەلىمىزدىڭ ەنەرگەتيكالىق قاۋىپسىزدىگى ماسەلەسىن اەس سالۋ ارقىلى تەز ارادا شەشۋ قاجەت دەپ سانايتىنىن مالىمدەدى.

– جاۋاپتى تۇلعالاردىڭ اتوم ستانساسىن سالۋ ماسەلەسى جونىندەگى ساۋالدارعا جاۋاپ بەرۋدەن نەگە جالتاراتىندارىن تۇسىنبەيمىن. شىندىعىن ايتۋ كەرەك، ەگەر تازا اتوم ەنەرگياسى بولماسا، ينۆەستيتسيا تارتپاق تۇگىلى، بارلىق ەكونوميكادان دا، ايماقتىق كوشباسشىلىقتان دا ايرىلىپ قالامىز. بىزگە ەلەكتر قۋاتى، اسىرەسە تازا اتوم ەنەرگياسى اسا قاجەت. ەكونوميكالىق احۋالدان حابارى جوق پوپۋليستەردىڭ سوزىنە ەرمەيىك. اتوم ەنەرگەتيكاسىنىڭ ءمانىن كاسىبي دەڭگەيدە ءتۇسىندىرۋ قاجەت، – دەدى پرەزيدەنت.

قاسىم-جومارت توقاەۆ ءسوزىن تۇيىندەي كەلە، مەملەكەت پەن بيزنەس باسشىلىققا الۋعا ءتيىس قاعيداتتاردى ايقىندادى.

– «جاڭا قازاقستاندى» قۇرۋ ءۇشىن تۇسىنىكتى ءارى ءادىل مەملەكەتتىك ساياسات جۇر­گىزىلۋى كەرەك. بۇل ساياسات شەنەۋنىكتەردىڭ جون­سىزدىگىنە جول بەرمەيدى. باسەكەگە جانە تەحنولوگياعا نەگىزدەلگەن ەكونوميكانى قالىپتاستىرادى. سونىمەن بىرگە جەكەمەنشىككە، ادامنىڭ قۇقىقتارى مەن بوستاندىعىنا قول سۇعىلماۋىنا زاڭ ۇستەمدىگى ارقىلى  كەپىلدىك بەرەدى، – دەدى پرەزيدەنت.