گەرمانيادا جاقىندا جاستاردىڭ حولوكوستقا قاتىستى كوزقاراسىن ءبىلۋ ماقساتىندا زەرتتەۋ جۇرگىزىلدى. زەرتتەۋ ناتيجەلەرى كوپتى تاڭعالدىردى. «ۇلتشىل-سوتسياليزم ءداۋىرىنىڭ ابسۋرد پەن زورلىققا تولى بولعانى سونشا، كەيدە ءتىپتى مۇنىڭ شىن مانىندە بولعانىنا سەنۋ قيىن» دەگەن دە جاۋاپتار كەزدەستى.

زەرتتەۋ «ارولزەن ءارحيۆى» قۇجات ورتالىعىنىڭ باستاماسىمەن وتكىزىلدى. الەمدەگى ەڭ ۇلكەن ارحيۆتە ۇلتشىل-سوتسياليزم قۇرباندارى، سونىڭ ىشىندە حولوكوست قۇرباندارى مەن امان قالعاندار تۋرالى اقپارات جيناقتالعان.
اقپاراتتىڭ ءبىراز بولىگىن ورتالىق كوپشىلىك نازارىنا دا ۇسىنعان، ارحيۆ سايتىنا كىرىپ، كونتسلاگەردە بولعانداردىڭ، دەپورتاتسيالانعان ازاماتتاردىڭ، قارا جۇمىسقا جەگىلگەندەر مەن حولوكوستان امان قالعانداردىڭ ەستەلىكتەرىمەن تانىسۋعا بولادى. بۇل يۋنەسكو مۇراسىنا كىرەدى. ەندى اتالعان ارحيۆ جاستاردىڭ دا ويىن بىلمەككە زەرتتەۋ جۇرگىزىپ، ەلدەگى 16 مەن 25 جاس ارالىعىنداعى ازاماتتاردىڭ پىكىرىن سۇراعان.
بۇل تاقىرىپ جاستارعا قىزىعىراق
«ارولزەن ءارحيۆىنىڭ» ديرەكتورى فلوريانە ازۋلاي جاستار اراسىندا وتكىزىلگەن زەرتتەۋدەن جاڭا ۇرپاقتىڭ قىزىعۋشىلىعىن، اشىقتىعىن جانە وي ەركىندىگىن بايقاعانىن ورتاعا سالدى.
ء«دال قازىر بۇل ۇرپاق دەموكراتياعا قاۋىپ تونگەن شاقتا ءومىر ءسۇرىپ جاتىر. قازىرگىدەي پوپۋليستىك، اۆتوريتارلىق تۇسىنىك بەلەڭ العان ۋاقىتتا ۇلتشىل-ءسوتسياليزمدى ءوز الەمىمەن، قۇندىلىقتارىمەن بايلانىستىرۋ ورىندى دەپ سانايمىن»، دەيدى ارحيۆ باسشىسى.
ەكى كەزەڭنەن تۇراتىن زەرتتەۋگە 1 100 ادام جۇمىلدىرىلعان. جاستاردىڭ جاۋابىن ولاردىڭ اتا-اناسىنىڭ جاۋابىمەن سالىستىرعان. ناتيجە كوپتى تاڭعالدىردى. زەرتتەۋگە قاتىسقان جاستاردىڭ 75 پايىزى ۇلتشىل-سوتسياليزم كەزەڭى تۋرالى تولىعىراق بىلۋگە قۇشتار. ال اتا-انالاردىڭ 66 پايىزى عانا راسيزم، ديسكريميناتسيا تاقىرىبىن ءسوز ەتۋگە دايىن.
زەرتتەۋ اۆتورلارى ونى بىرنەشە سەبەپپەن بايلانىستىردى. ەڭ اۋەلگىسى رەتىندە وقيعاعا قاتىستى بولۋ سەزىمىن كەلتىرەدى. ياعني قازىرگى جاستار بۇل قارالى وقيعاعا ءوزىن قاتىستى سانامايدى. ۇلتشىل-سوتسياليزم داۋىرىندەگى جاۋىزدىققا قاتىستى جاۋاپكەرشىلىكتى سەزىنبەيدى. «ارولزەن ءارحيۆىنىڭ» تاپسىرىسىن ورىنداۋشى – راينگولد ينستيتۋتىنىڭ نەگىزىن قالاۋشى، پسيحولوگ شتەفان گريۋنەۆالد بۇل جاستارعا سول كەزدەگى اقپاراتتى ەركىن زەرتتەۋگە مۇمكىندىك بەرەدى دەگەن پىكىر ايتادى.
ۇلتشىل-سوتسياليزم – دەموكراتياعا كەرى تۇسىنىك
حولوكوست سىندى جاۋىزدىق ورىن العان ۇلتشىل-سوتسياليزم ءداۋىرى – جاستار ءۇشىن وزدەرى ءومىر ءسۇرىپ جاتقان دەموكراتيالىق قوعامنىڭ قاراما-قايشى كورىنىسى. بۇگىنگى جاستار شەشىم قابىلداۋدا ەركىن، ولار ءۇشىن مۇمكىندىككە تولى ءومىرى بار.
ء«بارىمىز ءومىر ءسۇرىپ جاتقان تاڭداۋى كوپ قازىرگى كەزەڭ كەزىندەگى ويلاۋ، تاڭداۋ ەركىندىگى بولماعان، نەنىڭ دۇرىس، نەنىڭ بۇرىس ەكەنى ناقتى ەرەجەدە كورسەتىلگەن ۇلتشىل-سوتسياليزم زامانىنا كەرى الەم. فيۋرەر كۋلتى، ياعني شارتسىز باعىنۋ مىندەتى، ورتاق يدەياعا ءشۇباسىز سەنۋ جانە وعان مويىنسۇنۋ سول كەزەڭگە ءبىر جاعىنان قىزىعۋشىلىقتى ارتتىرسا، ەكىنشى جاعىنان الشاقتاتادى»، دەلىنگەن زەرتتەۋ قورىتىندىسىندا.
پسيحولوگ شتەفان گريۋنەۆالد بۇل قىزىعۋشىلىقتىڭ دا ەكىنشى جاعى بار ەكەنىن ايتادى. ساراپشى بۇل تاقىرىپقا شامادان تىس قىزىعۋ كەيبىر يدەيالاردى قولداۋعا دا الىپ كەلۋى مۇمكىن دەگەن بولجامىن دا جاسىرمادى. دەگەنمەن پىكىر بىلدىرگەن جاستاردىڭ كوپشىلىگى ءدال سونداي ۇلتشىلدىق قوعامىنا تاپ بولۋ تۋرالى ويلاۋدىڭ ءوزى قورقىنىشتى ەكەنىن ايتىپتى.
زەرتتەۋگە اتسالىسقان جاستاردىڭ كوبى بۇيرىقتى ورىنداعان وفيتسەرلەردىڭ ىشكى الەمىن تۇسىنگىسى كەلگەنى ءمالىم بولدى. «ادامدى ازاپتاۋعا قۇشتارلىقتى، سول لاگەرلەردە قىزمەت ەتكەن باقىلاۋشى، وفيتسەرلەر، ءتىپتى كورشىلەرىن «ۇستاتىپ جىبەرگەن» ازاماتتاردىڭ ويىن بىلگىمىز كەلەدى. مۇنداي قادامعا يتەرمەلەگەن سەبەپتى بىلسەك، ەندىگى جەردە دە ءدال وسىنداي وقيعا قايتالانباسىن الدىن الا بولجاي الارمىز»، دەدى ولار.
پاراللەل الەم
«ۇلتشىل-سوتسياليزم ءداۋىرى وزگەرىستىڭ بايقاتپاي باستالاتىنىن، مانيپۋلياتسيانىڭ قانشالىقتى قاۋىپتى ەكەنىن كورسەتتى» دەيدى تاعى ءبىر توپ قاتىسۋشىسى. وڭشىل يدەولوگيانى قولداۋ، قوعامدى جىككە ءبولۋ، قاستاندىق تەورياسى – بۇگىنگى جاس ۇرپاقتى ەلەڭ ەتكىزەر تاقىرىپ. ال اتالعان تاقىرىپتار ۇلتشىل-ءسوتسياليزمنىڭ اينىماس بولشەگى. «ەڭ باستىسى – قازىرگى ءومىر مەن تاريحتى بايلانىستىرا ءبىلۋ. كونتەكستى كورۋ – ماڭىزدى ماقسات»، دەيدى «ارولزەن ءارحيۆىنىڭ» قىزمەتكەرى وليۆەر فيگگە.
ساراپشىلاردىڭ ايتۋىنشا، زەرتتەۋ قورىتىندىسىنان مەكتەپ وقۋشىلارىنىڭ نازارىنا شامادان تىس فاكتىلەر ۇسىنسا، ولار بۇگىنگى كەزەڭ مەن سول وقيعالاردىڭ بايلانىسۋ نۇكتەلەرىن تابۋعا قينالاتىنىن بايقاۋعا بولادى. ياعني فاكتىلەردىڭ كوپ بولۋى ولاردى شاتاستىرىپ قانا قويماي، وقۋشىلارعا قيىن، ابستراكتىلى، تىم الىس بولىپ كورىنەدى ەكەن.
دەگەنمەن وقۋشىلار اراسىندا اننا فرانك، وسكار شيندلەر سياقتى باسقا دا تۇلعالاردىڭ ءومىرى تۋرالى ءسوز بولعاندا، جاستاردىڭ قىزىعۋشىلىعى ءاپ-ساتتە ارتاتىن كورىنەدى. اسىرەسە وقيعالاردى جاستاردىڭ تىلىنە بەيىمدەۋ ماڭىزدى ءرول اتقارادى ەكەن. وعان Instagram جەلىسىندە اشىلعان سوفي ءشوللدىڭ پاراقشاسى دالەل. پاراقشادا قاتال جۇيەگە قارسىلىق تانىتقان ستۋدەنتتىڭ ءومىرى، ءولىم تاريحى تۋرالى باياندالادى. بۇل جاڭالىق جاستار اراسىندا تەز تاراپ، كۇرەسكەر قىزدىڭ «پاراقشاسى» بىرنەشە كۇننىڭ ىشىندە تانىمال بولدى. شتەفان گريۋنەۆالد مۇنداي قۇبىلىستى تاريحي تۇلعانىڭ ءومىرى جاستارعا تۇسىنىكتى ءارى جاقىن بولۋىنان دەپ تۇسىندىرەدى. «ياعني جاستار الەۋمەتتىك جەلىدەن ءسوفيدىڭ دە وزدەرى سياقتى مۋزىكا تىڭداپ، ساباق وقىپ، ءتىپتى عاشىق بولعانىن كورە الادى. بۇل جەردە رەجىمنىڭ اۋىسۋى ارقىلى ادامنىڭ دا قالاي وزگەرەتىنىن باقىلاۋعا مۇمكىندىك بار»، دەيدى پسيحولوگ.
اشىق تالقىلاۋدان قورىقپاۋ كەرەك
ۇيىمداستىرۋشىلاردىڭ ايتۋىنشا، زەرتتەۋدىڭ نەگىزگى ماقساتى – بۇل تاقىرىپتى تالقىلاپ تۇرۋ قاجەتتىلىگىن كورسەتۋ. تالقىلاۋ ارقىلى تاقىرىپتىڭ ماڭىزدىلىعىن جاستارعا جەتكىزۋ. سونىمەن بىرگە زەرتتەۋ قورىتىندىسى اشىق تالقىلاۋدىڭ ماڭىزىن دالەلدەگەندەي.
قورىتىندىدان زەرتتەۋگە قاتىسقان مەكتەپ وقۋشىسىنىڭ پىكىرىن كورۋگە بولادى. ول «تاريح ساباعىندا ءدال وسى تاقىرىپ قوزعالسا، مەن بىردەن تارتىنىپ قالامىن. بويىمدى ۇرەي بيلەپ، تالقىلاۋعا قاتىسۋدان باس تارتامىن. جالپى، جاستار ءوز پىكىرىن اشىق بىلدىرۋگە ءالى دە قورقاتىنداي كورىنەدى. ەشكىم تىيىم سالماسا دا، جالپىلاما ەرەجە بارداي كورىنەدى. جانە بۇل ەرەجەنى بۇزۋعا ەشكىمنىڭ باتىلى بارمايدى»، دەيدى.
بۇل جاستاردىڭ حولوكوست، ۇلتشىل-سوتسياليزم تاقىرىبىنا سەكەممەن قارايتىنىن ايعاقتايدى. وعان قوسا تاريحقا قاتىستى وزدەرىنشە پىكىر قالىپتاستىراتىنى دا ءمالىم بولدى.
نە دەسەك تە، حولوكوست تاقىرىبى گەرمانيا حالقىنىڭ سۇيەگىنە تاڭبا بولىپ وتىر. جاستار مۇنداي زورلىققا سەبەپ ىزدەپ، ماعىنا بەرۋگە تىرىسسا دا، اقتاپ الۋ مۇمكىن ەمەسىن تۇسىنەدى. ۇكىمەت كونتسلاگەرلەردىڭ بۇرىنعى قىزمەتكەرلەرىن ونداعان جىل ءوتىپ، ەگدە تارتسا دا جاۋاپقا تارتىپ جاتىر. بۇل، ءسىرا، جاسالعان قىلمىستى ايىپتاۋدىڭ مەرزىمى شەكسىز ەكەنىن بىلدىرسە كەرەك.
التاي كولگىنوۆ: LRT قۇرىلىسى مەنىڭ قۇزىرەتىمە جاتپايدى
قوعام • بۇگىن، 12:23
سەناتورلار ەڭبەك داۋلارىن رەتتەۋ تۋرالى زاڭدى تالقىلادى
پارلامەنت • بۇگىن، 12:13
كاسىپكەرلىك سالاسىنداعى 66 زاڭنامالىق اكتىگە وزگەرتۋلەر ەنگىزىلەدى
بيزنەس • بۇگىن، 12:02
ەكىباستۇزدا جىلۋ جۇيەسى ۋاقىتشا ءوشىرىلدى
ايماقتار • بۇگىن، 11:51
ماشينا جاساۋ سالاسىن دامىتۋ بويىنشا كەشەندى جوسپار ازىرلەنىپ جاتىر
قازاقستان • بۇگىن، 11:42
ەكونوميكا • بۇگىن، 11:30
«قارلىعاش» بالاباقشاسى «انامنىڭ ەرتەگىسى» جوباسىن قولعا الدى
قوعام • بۇگىن، 11:23
كاسىپكەرلەرگە كەدەرگى بولاتىن ارتىق تالاپتار قارالادى
قوعام • بۇگىن، 11:22
پاۆلوداردا جول اپاتىنان 3 ادام زارداپ شەكتى
ايماقتار • بۇگىن، 11:15
بيزنەسكە تەرىس اسەر ەتەتىن تالاپتارعا «رەتتەۋشى گيلوتينا» ءادىسى قولدانىلادى
ۇكىمەت • بۇگىن، 11:03
ساياسات نۇربەك ماروككو ەلشىسىمەن كەزدەستى
قازاقستان • بۇگىن، 10:59
جانساي سماعۇلوۆ – دزيۋدودان پورتۋگاليا گران-ءپريىنىڭ كۇمىس جۇلدەگەرى
سپورت • بۇگىن، 10:33
«AMANAT» پارتياسىنىڭ كەزەكتەن تىس سەزى 7 اقپاندا وتەدى
قوعام • بۇگىن، 10:18
استانا مەن چەليابينسك اراسىندا اۋە رەيسى اشىلادى
تۋريزم • بۇگىن، 10:06
اقتوبەدە ەسىرتكى ساتۋمەن اينالىسقان تۇرعىن ۇستالدى
قوعام • بۇگىن، 09:56
الەم كۋبوگىندە ەل قورجىنى تاعى ءبىر جۇلدەمەن تولىقتى
سپورت • بۇگىن، 09:45
اۋا رايى • بۇگىن، 09:33
سەناتتا بيۋدجەتتىك پروتسەستەردى جەتىلدىرۋ ماسەلەلەرى تالقىلاندى
پارلامەنت • بۇگىن، 09:28
ەلىمىزدە 49 ادام ىندەت جۇقتىردى
كوروناۆيرۋس • بۇگىن، 09:14
31 قاڭتارعا ارنالعان ۆاليۋتا باعامى
قارجى • بۇگىن، 09:02
سايلاۋ • بۇگىن، 08:58
قوعام • بۇگىن، 08:55
ايماقتار • بۇگىن، 08:50
ءبىلىم • بۇگىن، 08:45
جالعان حابار تاراتقانعا جازا قاتاڭ
قوعام • بۇگىن، 08:40
ونەر • بۇگىن، 08:35
مەديتسينا • بۇگىن، 08:35
بالالار مەن جاسوسپىرىمدەر تەننيسى داميدى
تەننيس • بۇگىن، 08:30
سايلاۋ • بۇگىن، 08:25
ۇكىمەت • بۇگىن، 00:01
ەل بولاشاعىنا ارنالعان باعدارلاما
قوعام • كەشە
زەينەتاقى قورى ءىرى جوبالاردى ينۆەستيتسيالايدى
ەكونوميكا • كەشە
1 700 جولاۋشىنىڭ وتەلگەن شىعىنى
ەكونوميكا • كەشە
اۋىلدى نامىسشىل اعايىن كوتەرەدى
پىكىر • كەشە
اۋىل • كەشە
كوشى-قوننىڭ جاڭا ءتارتىبى كۇشىنە ەندى
قازاقستان • كەشە
دوحادا قازاق شىعىستانۋشىسى ماراپاتتالدى
ءۇمىت • كەشە
قوعام • كەشە
ايماقتار • كەشە
ءبىلىم • كەشە
ۇقساس جاڭالىقتار