باسپانا باعاسى تومەندەمەيدى – دەيدى جىلجىمايتىن م ۇلىك نارىعىنىڭ تاۋەلسىز تالداۋشىسى اننا شاتسكايا

– اننا، باسپانا باعاسى بىلتىر قازان ايىندا 14،6 پايىزعا ءوستى جانە ءوسىم ءارى قاراي دا جالعاسا بەرەتىن سياقتى. ساراپ­­شىلار باعا وسىمىنە قۇرىلىس ماتە­­ريالدارىنىڭ قىمباتتاپ كەتۋى اسەر ەتتى دەيدى. كوروناۆيرۋستىڭ جاڭا شتا­­مى­نىڭ پايدا بولۋى، بازالىق مول­­شەر­لەمەنىڭ كوتەرىلۋى جانە ين­فلياتسيانىڭ ءالى دە بولسا جوعارعى كۇيدە بو­لۋىنا باي­لانىستى 2022 جىلى دا ءۇي با­عاسى­نىڭ ءوسۋ تاۋەكەلى ساقتالا ما؟

– قۇرىلىس ماتەريالدارى باعاسىنىڭ ءوسۋى، ارينە، ءۇي قۇنىنا اسەرىن تيگىزەدى. بىراق بازالىق ستاۆكانىڭ كوتەرىلۋى ينفلياتسيانى تەجەۋ ماقساتىندا جاسالىپ وتىر. سوندىقتان بۇل شارا باعا وسىمىنە كەدەرگى بولادى. ءارى بىلتىر ازاماتتار جاپپاي زەينەتاقى قورىنداعى اقشالارىن الدى. بيىل ولاي بولمايدى. 2022 جىلى بجزق-داعى اقشا اعىنى 60-70 پايىزعا قۇلايدى دەگەن بولجام بار. ونداي جاعدايدا تۇرعىن ۇيگە دەگەن سۇرانىس تا ازايادى، تيىسىنشە باعا ءوسىمى 8-10 پايىز ارالىعىندا بولادى. Korter.kz جاڭا قۇرىلىستار پورتالىنىڭ دەرەگىنشە، بىلتىر 11 ايدا ءبىرىنشى نارىق ۇيلەرىنىڭ باعاسى 20 پايىزعا قىمباتتاعان. كەي قالالاردا ءوسىم قارقىنى 30 پايىزدان اسىپ تۇسكەن.

– ادامدار ءبارىبىر ءۇي باعاسىنىڭ تومەن­دەگەنىن كۇتەدى. قانداي جاعدايدا قازاقستاندا ءۇي ارزانداۋى مۇمكىن؟ ول ءۇشىن قانداي العىشارتتار كەرەك؟

– ءۇي باعاسى تەك ەلدىڭ ەكونوميكالىق احۋالى كۇرت ناشارلاپ، تابىس تومەندەپ كەتكەن كەزدە جانە يپوتەكالىق باعدار­لامالار تىعىرىققا تىرەلگەندە عانا تومەندەۋى مۇمكىن. ەكىنشىدەن، وتكەن جىلدىڭ ەكىنشى جارتىسىندا ەكونوميكا قالپىنا كەلە باستادى. سوندىقتان 2022 جىلى ءۇي باعاسىنىڭ تومەندەۋىن كۇتۋ قيىنداۋ. «7-20-25» يپوتەكالىق باعدارلاماسى اياقتالعان كەزدە، ياعني 2023 جىلى نارىق تۇرالاي باستاۋى ىقتيمال.

– قازىر تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسى قار­قىندى ءجۇرىپ جاتىر. بىلتىر 9 ايدا 11،6 ملن شارشى مەتر باس­پانا پايدالانۋعا بەرىلگەن. بىراق پروب­لەمالىق قۇرى­لىستار سانى ازاي­ماي تۇر. نۇر-سۇل­تاننىڭ وزىندە ءبىرىن­شى جارتى جىل­دىق­تا مەملەكەت 21 پروبلەمالىق قۇرى­لىستى اياق­تاعان. جىل سوڭىنا دەيىن سونداي 57 قۇرىلىستى اياقتاۋى كەرەك بولاتىن. نەلىك­تەن قۇرىلىس كومپانيالارى جا­ۋاپ­­سىزدىققا ءجيى ۇرىنادى جانە ولار­دىڭ بۇل ارەكەتى حالىقتىڭ الەۋ­مەتتىك تۇر­مىسىنا قالاي اسەر ەتەدى؟

– قازاقستان تۇرعىن ءۇي كومپانياسىنىڭ باعالاۋىنشا، ەلدەگى تۇرعىن ءۇي قۇرى­لىسىنىڭ 60 پايىزى زاڭسىز جانە ۇلەستىك قۇرىلىستىڭ كولەڭكەلى سحەماسى ارقىلى جۇزەگە اسىرىلادى. ءسويتىپ، باستاعان ءىستى سوڭىنا دەيىن جەتكىزەرىنە ەش كەپىلدىك بولمايدى. ولار سالىقتان جالتارۋ نەمەسە باسقالاردان از تولەۋ ءۇشىن جاۋاپ­كەرشىلىكتەن قاشادى. قازىر ءبىزدىڭ ەلدە ۇلەسكەرلەردىڭ سالعان اقشاسىنىڭ زاڭدى­لىعىن باقىلايتىن جۇيە جوق. بۇل قۇرىلىس سالۋشىلاردىڭ جاۋاپسىزدىعىن كۇشەيتىپ تۇر. ناتيجەسىندە، مىڭداعان ۇلەسكەر ءۇيسىز ءجۇر، قانشاما قۇرىلىس اياقتالماعان كۇيى قاڭىراپ قالا بەرەدى. سوسىن ونى شەشۋ ءۇشىن بيۋدجەتتىڭ قانشاما قاراجاتى جۇمسالادى.

– بىرقاتار بانكتەر مەن قۇرىلىس كومپانيالارى سوڭعى كەزدە تسيفرلى يپوتەكانى بەلسەندى تۇردە ەنگىزە باس­تادى. زەينەتاقى قورىنداعى ارتىق سوما­نى پايدالانۋ جۇيەسى دە ەنگىزىلدى. ءارى بىلتىر يپوتەكالىق نەسيە پورتفەلى 2،8 ترلن تەڭگەنى قۇراعان. بۇل – ەكونو­ميكاعا بەرىلگەن نەسيەنىڭ 17 پايىزى. مۇن­داي مۇمكىندىكتەر جيىنتىعى تۇرعىن ۇيگە دەگەن قولجەتىمدىلىكتى قانشا­لىقتى كوبەيتەدى؟

– البەتتە، زەينەتاقى قورىنداعى اقشانى پايدالانۋ ەسەبىنەن قولجەتىمدىلىك ءبىراز ءوستى. 2021 جىلى ەركىن زەينەتاقى اقشاسى تۇرعىن ءۇي سۇرانىسىنىڭ 20 پايى­زىن قامتاماسىز ەتتى. ال تسيفرلى يپوتەكا ازىرگە قولجەتىمدىلىككە كەرەمەت اسەر ەتىپ جاتقان جوق. ويتكەنى كوممەرتسيالىق بانكتەردىڭ نەسيە بويىنشا ستاۆكاسى جوعارى كۇيىندە قالىپ وتىر. يپوتەكانىڭ تسيفرلى فورماتى تەك ءۇي الۋ پروتسەسىن جەڭىلدەتەدى.

– جاقىندا ەربولات دوساەۆ ۇلتتىق بانكتىڭ 2023 جىلدان باس­تاپ مەم­لەكەتتىك باعدارلامالاردى قارجى­لان­دى­رۋدان شىعا باستايتىنىن ايتتى. «7-20-25» پەن «باسپانا-حيت» باعدارلا­ما­­لارى دا توقتايدى. ونىڭ ورنىنا جا­ڭا باع­دارلاما پايدا بولۋى مۇمكىن بە؟

– ازىرگە جاڭا يپوتەكالىق باعدارلا­مالاردىڭ پايدا بولۋى تۋرالى رەسمي اقپارات جوق. جالپى، «باسپانا-حيت» توقتاعاننان كەيىن مەملەكەت يپوتەكانىڭ كوممەرتسيالىق بانكتەردىڭ ەنشىسىنە تيەتىنىن ۇقتىردى. مەملەكەتتىڭ اياسىندا كەزەكتە تۇرعاندار مەن الەۋمەتتىك از قام­تىلعان ازاماتتارعا ارنالعان باعدار­لامالار قالادى.

– مەملەكەتتىڭ ەكونوميكادان بىر­تىندەپ كەتۋى تۇرعىن ءۇي نارىعىنا ءپوزي­تيۆتى وزگەرىس اكەلە الا ما؟

– كوممەرتسيالىق يپوتەكانىڭ ءالى كۇنگە دامىماي وتىرعانىنىڭ ءبىر سەبەبى – ۇزاقمەرزىمدى قارجىلاندىرۋدىڭ جوقتىعى. كوممەرتسيالىق بانكتەر ارزان اقشاعا يە بولماعاننان كەيىن قولجەتىمدى يپوتەكا ۇسىنا الماي وتىر.

– تۇرعىن ءۇي باعاسىنىڭ وسۋىنەن سپەكۋليانتتار تابىسى قانشالىقتى ارتادى؟

– قالاي بولعاندا دا تۇرعىن ءۇي نارىعى ينۆەستيتسيا ءۇشىن تارتىمدى قۇرال بولىپ قالا بەرەدى. ەگەر ونى الىپ-ساتۋعا ءساتتى پايدالانا بىلسە، بانك دەپوزيتىنەن دە سەنىمدى ءارى ىڭعايلى. ءارى ءۇي باعاسى وسكەن سايىن كوبىرەك تابىس تابۋعا بولادى. تابىسىڭ جوعارى بولسا، ءبىرىنشى نارىقتان ءۇي الۋعا مۇمكىندىك بار. 2021 جىلى ءسات­تى ينۆەستيتسيالار جىلدىق 50 پايىزدان استام تابىس اكەلدى. 2022 جىلى ءوسىم قارقىنىنىڭ باياۋلاۋىنا بايلانىستى ينۆەستورلاردىڭ سىياقىسى ادەتتەگىدەن تومەن بولماق.

– بجزق-داعى جەتكىلىكتى شەكتىڭ وزگەرۋى پاتەر باعاسىنا قالاي اسەر ەتەدى؟

– بۇعان دەيىن ءبىز بجزق-دان شىعا­رىلاتىن زەينەتاقى قارجىسى 2022 جىلى 50-60 پايىزعا قىسقارادى دەپ بولجام ايتقان ەدىك. بىلتىردىڭ وزىندە زەينەتاقى قورىنداعى ارتىق سومانى پايدالانۋعا بايلانىستى پاتەر قۇنى 30 پايىزعا دەيىن شارىقتاپ كەتتى. ەندى جەتكىلىكتى شەكتىڭ تاعى دا 1،8 ەسە ءوسىپ كەتۋى تۇرعىن ءۇي جاع­دايىن جاقسارتقىسى كەلەتىن قانشاما ازامات­تىڭ اقشانى الۋ مۇمكىندىگىن شەك­تەيدى. ەگەر 2022 جىلى ارتىق سوماسىن پايدالانا الاتىن ازامات سانى 390 مىڭ دەپ ايتىلسا، ەندى ولاردىڭ سانى ەكى ەسە قىسقارادى. مۇنداي ەرەجە بويىنشا ەندى تەك تابىسى وتە جوعارى ازاماتتار عانا ارتىق سوماسىن شىعارا الادى. تابىسى ورتا ازاماتتاردا ونداي مۇمكىندىك جوق.

اڭگىمەلەسكەن

اباي ايماعامبەت

«Egemen Qazaqstan»