1 قاڭتاردان باستاپ نە وزگەرەدى؟

جاردەماقى، ايىپ­پۇل، س­الىق جانە باسقا دا تو­لەم­­­دەردى ەسەپتەۋ ءۇشىن قول­دا­­نى­­لاتىن ايلىق ەسەپ­تىك كور­سەت­كىش (اەك) 2022 جىل­دان باس­تاپ 3 063 تەڭگە بول­دى. 2021 جىلى 1 اەك – 2 917 تەڭگە بولعان ەدى. ال 2022-2024 جىلدارعا ارنال­عان رەس­پۋبليكالىق بيۋدجەت تۋرالى زاڭعا سايكەس 2022 جىلعى 1 قاڭ­­تاردان باس­تاپ ەڭ تومەن­­گى اي­لىق جال­اقى مولشەرى وسە­دى. بۇل 60 مىڭ تەڭگەنى قۇراي­­­­­دى. بۇل مول­شەر 2021 جىلى

42 500 تەڭگە بولعان ەدى. ەڭ تو­مەن­گى كۇن­كورىس دەڭگەيى – 36 018 تەڭ­گە. وسى زاڭعا سايكەس 2022 جىلعى 1 قاڭتاردان باس­­تاپ جاسىنا بايلانىس­تى زەي­نەت­اقى جانە ەڭبەك سى­ڭىر­­گەن جىلدارى ءۇشىن زەي­نەت­­اقى تولەمدەرىنىڭ مول­شەرى 2021 جىلى الىناتىن مولشەر­دەن 7 پايىزعا وسەدى. مەم­لە­كەت­­تىك الەۋ­مەتتىك جاردەم­اقى مولشەرى دە 5 پايىزعا جوعارىلايدى.

ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋ­مەتتىك قورعاۋ مينيسترلىگىنىڭ حابارلاۋىنشا، ەڭ تومەنگى جالاقى مولشەرىنىڭ وسۋىنە بايلانىستى ەلدەگى 1،6 ملن ادامنىڭ تابىسى ارتادى.

وتكەن جىلدىڭ باستى جاڭالىعى – زەينەتاقى جيناعىنداعى ارتىق سومانى پايدالانۋ بولعانى بەلگىلى. بۇل مۇمكىندىكتى 370 مىڭعا جۋىق ادام پايدالانىپ، 1،7 ترلن تەڭگەدەن استام قارجى قوردان شى­عارىلعان. ونى ازاماتتار تۇرعىن ءۇي جاعدايىن جاقسارتۋعا، ەمدەلۋگە جۇمسادى جانە جەكە كومپا­نيالاردىڭ باسقارۋىنا بەردى. جىل سوڭىندا جەتكىلىكتى شەك­تەن اساتىن سومانى جەر ۋچاس­كەسىن ساتىپ الۋعا جۇمساۋ جانە «وتباسى» بانكىندەگى دەپوزيتكە اۋدارۋ مۇمكىندىگى دە پايدا بولدى.

الايدا وتانداستارىمىزعا جايسىز تيگەن ءبىر جاڭالىق – جەت­كىلىكتى شەكتىڭ وسكەندىگى. جاڭا­لىقتى بجزق 2021 جىلى 3 جەل­توقسانىندا جاريالادى. بيىلدان باستاپ 21 جاستاعى ازاماتتىڭ ەسەپ­شوتىنداعى قارجى 3،2 ملن تەڭگەدەن اسۋعا ءتيىس. 30 جاستا – 4،4 ملن تەڭگە، 40 جاستا – 5،8 ملن تەڭگە، ال 50 جاستا – 7،4 ملن تەڭگە، 59-62 جاستا 9،1 ملن تەڭگەدەن ارتىق قاراجات جيناۋى قاجەت. قور باسشىلىعىنىڭ تۇسىندىرۋىنشە، بۇل ەڭ تومەنگى جالاقى مەن زەي­نەتاقى تولەمىنىڭ ارتۋىمەن بايلانىستى. وسىدان سوڭ كوپ ازامات جىل سوڭىنا دەيىن قورداعى ارتىق اقشاسىن شىعارىپ، پايدالانىپ قالۋعا تىرىستى. مۇنداي جانتالاس قوعامدا شۋ تۋعىزدى. كەيىن پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ زەينەتاقى جيناعىنىڭ شەكتى مەجەسىن كوتەرۋ مەرزىمىن 2022 جىلدىڭ 1 ساۋىرىنە دەيىن ۇزارتۋدى تاپسىردى.

2022 جىل ماينەرلەرگە وڭاي تيمەيىن دەپ تۇر. ويتكەنى بيىلدان باستاپ تۇتىنعان 1 كيلوۆاتت-ساعات ءۇشىن 1 تەڭگەدەن تولەۋگە تۋرا كەلەدى. ءسويتىپ، ۇكىمەت اۋا جايى­لىپ، ەل ىشىنە ەركىن ەنگەن تسيفر­لى ماينينگ قىزمەتىن سالىقپەن اۋىزدىقتاماق. سول ارقىلى ولار­دىڭ كولەڭكەدەن شىعىپ، ەل بيۋد­جەتىنە قارجى ءتۇسىرۋىن تىكەلەي باقىلاۋعا الادى. ماينەرلەردەن بولەك، Google، Facebook، Netflix سەكىلدى شەتەلدىك ينتەرنەت-كومپانيالار دا 2022 جىلدان باستاپ قازاقستان ۇكىمەتىنە سالىق تولەي باستايدى. بۇل «Google سالىعى» دەپ اتالادى. ياعني قىزمەت پەن تاۋارىن ونلاين پلاتفورما ارقىلى ساتاتىن بارلىق شەتەلدىك كومپانيا قازاقستان بيۋدجەتىنە قوسىمشا قۇن سالىعىن تولەۋگە مىندەتتەلەدى. ققس مولشەرلەمەسى ساتىلعان تاۋار­لار مەن قىزمەتتەر سوماسىنىڭ 12 پايى­زىن قۇرايدى. ۇلتتىق ەكونوميكا مينيسترلىگىنىڭ ەسەپتەۋىنشە، جاڭا سالىقتان ەل قازىناسىنا جىل سايىن 2 ملرد تەڭگە تۇسۋگە ءتيىس.

بيىل ەلىمىزدە تسيفرلى تەڭگە پايدا بولادى. ۇلتتىق بانك بۇل جو­بانى بىلتىر اياقتاي الماي، امالسىز 2022 جىلدىڭ 1 شىلدە­سىنە دەيىن شەگەرگەن. جوبانى دايىنداۋشىلاردىڭ ايتۋىنشا، تولەمدەردىڭ تسيفرلى تەڭگەمەن جۇزەگە اسىرىلۋى بارلىق وپەراتسيا مەن ترانزاكتسيانى باقىلاپ، قارجى جۇيەسىنىڭ اشىق­تىعىن قامتاماسىز ەتەدى. تيىسىنشە، جەمقورلىققا اپارار جولدى دا كەسەدى.

2022 جىلى كۇشىنە ەنەتىن جا­ڭالىقتىڭ ءبىرى – ۋتيليزاتسيالىق الىم كولەمىنىڭ ارتۋى. اۆتوكولىكتى ەلگە كىرگىزۋ ءۇشىن مىندەتتى سانالاتىن الىمنىڭ بۇل ءتۇرى ەلىمىزدە 2016 جىلدان بەرى قولدانىلىپ كەلەدى. ۋتيليزاتسيالىق الىمدى ەسەپتەۋ ءۇشىن كوەففيتسيەنتتى (قوزعالتقىش كولەمى مەن كولىك كاتەگورياسىنا بايلانىستى) بازا­لىق ستاۆكاعا (مولشەرى اەك-كە باي­لانىستى) كوبەيتۋ كەرەك. ال بازالىق ستاۆكا 50 اەك-ءتى قۇ­رايدى. 2022 جىلى 1 اەك – 3 063 تەڭگە ەكەنىن ەسكەرسەك، وندا بيىل بازالىق ستاۆكا مولشەرى 153 150 تەڭگەگە ءبىر-اق جەتەدى. سوندا وسى جىلى قوزعالتقىش كولەمى 1000 تەكشە سم بولاتىن جەڭىل اۆتوكولىك ءۇشىن جاڭا قوجايىن 459 450 تەڭگە تولەۋى ءتيىس بولادى.

بيىل ءۇي باعاسى ارزاندامايدى. قازاقستان قۇرىلىس سالۋشىلار قاۋىمداستىعىنىڭ پرەزيدەنتى ۆيكتور ميكريۋكوۆ 2022 جىلى تسيفرلى يپوتەكا ترەندكە اينالادى دەيدى. ونىڭ ايتۋىنشا، بيىل قۇرىلىس ماتەريالدارىنىڭ باعاسى تاعى دا قىمباتتايدى; پاتەر­لەردىڭ شارشى مەترى تارىلا تۇسەدى; جاڭا الەۋمەتتىك باعدار­لامالار پايدا بولادى.

2022 جىلدىڭ 1 قاڭتارىنان باس­تاپ «سالىقتىق ءموبيلدى قوسىمشا» تۇسىنىگى ومىرىمىزگە كىرىگەدى. بۇل ارقىلى جەكە تۇلعالارعا م ۇلىك سالىعى، جەر سالىعى جانە جەكە تۇلعالاردىڭ كولىك قۇرالدارى سالىعى بويىنشا سالىق مىندەت­تەمەلەرىنىڭ ەسەپتەلگەن سومالارى تۋرالى جانە (نەمەسە) سالىق بەرەشەگىنىڭ بار ەكەنى تۋرالى حابارلامالار جىبەرىلىپ وتىرادى. ال 1 ناۋرىزدان باستاپ «سالىق تولەۋشىنىڭ تولقۇجاتى» نورماسى جۇمىسىن باستايدى. 1 ناۋرىزدان كۇشىنە ەنەتىن جاڭالىقتىڭ ءبىرى – ەكىنشى دەڭگەيلى بانكتەر (ەدب) مىندەتتەمەسىنىڭ كەڭەيۋى. ەدب جانە بانك وپەراتسياسىنىڭ جەكەلەگەن تۇرلەرىن جۇرگىزەتىن ۇيىمدار ءۇشىن سالىق ورگاندارىنا اقپارات بەرۋ بويىنشا قوسىمشا مىندەتتەمەلەر ەنگىزىلەدى.

سونداي-اق E-Salyq Business ءموبيلدى قوسىمشاسىن پايدالاناتىن جەكە كاسىپكەرلەر ءۇشىن جاڭا ارنايى سالىق رەجىمى جۇمىسىن باستايدى. سەرۆيس ارقىلى جەكە كاسىپكەر رەتىندە تىركەلىپ، سالىق جانە الەۋمەتتىك تولەم ەسە­بىن جۇر­­گى­زۋگە بولادى. جاڭا ءموبيل­دى قو­سىم­شا جانە جاڭا سالىق رەجى­مىن پايدا­لانعان زاڭدى تۇلعالار 3 جىلعا دەيىن ۇجىمدىق تابىس سالىعى مەن جەكە تابىس سالى­عىنان بوساتىلادى.

اتاپ وتەرلىك تاعى ءبىر جاڭا­لىق – ەسكى اۆتوكولىكتەردى ۋتيلي­زاتسياعا قابىلداۋ جايى. بيىل ەسكى اۆتوكولىكتەردى جاڭا باعامەن وتكىزۋ 5 قاڭتاردان باستالادى. جالپى، بيىل ازاماتتاردان 70 مىڭ اۆتوكولىك قابىلداپ الىنىپ، وڭدەۋدەن وتكىزىلەدى دەگەن جوسپار بار. اۆتوكولىكتەردى ەلەكتروندى كەزەككە قويۋ پروتسەسى جانە ولاردى قابىلدايتىن 18 پۋنكت ءوز جۇمىسىن 5 قاڭتار كۇنى باستايدى.