بيۋدجەت زاڭناماسىنا قانداي وزگەرىستەر ەنگىزىلۋى مۇمكىن؟

زاڭ جوباسى مەملەكەتتىك ورگاندارعا بيۋدجەت قاراجاتىن باسقارۋدا ۇلكەن دەربەستىك بەرۋدى، بيۋدجەت تۇراقتىلىعىن، بيۋدجەت قاراجاتىن جوسپارلاۋ مەن پايدالانۋدىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرۋ ماقساتىندا بيۋدجەتتىك راسىمدەردى وڭتايلاندىرۋدى كوزدەيدى.

اتاپ ايتقاندا، زاڭ جوباسىندا كەلەسىدەي وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلاردى كوزدەۋ ۇسىنىلادى:

1. قر پارلامەنتىنە جانە ماسليحاتتارعا بيۋدجەت جوباسىن ۇسىنۋ فورماتىن وزگەرتۋ. وسىلايشا، ۇلتتىق جوبانى ىسكە اسىرۋ ءۇشىن قارجىلاندىرۋدىڭ قاجەتتى كولەمى (جىلدار بويىنشا) جانە قارجىلاندىرۋ كوزدەرى (بيۋدجەتتىك جانە بيۋدجەتتەن تىس قاراجات) ايقىندالادى.

اشىقتىقتى قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن بيۋدجەت جوباسىن پارلامەنتكە نە ماسليحاتقا ۇسىنۋ جانە ونى بەكىتۋ كەزىندە بيۋدجەتتىك باعدارلامالار اكىمشىلەرىن جانە بيۋدجەتتىك باعدارلامالاردى كورسەتە وتىرىپ، ۇلتتىق جوبالار بولىنىسىندە شىعىستاردى بيۋدجەت جوباسىنا قوسا بەرۋ ۇسىنىلادى.

بۇل رەتتە بيۋدجەت قۇرىلىمىن ساقتاي وتىرىپ، ۇلتتىق جوبانىڭ ماقساتى توڭىرەگىندە بيۋدجەتتىك باعدارلامالار قالىپتاستىرۋ ۇسىنىلادى. بۇل شارا بيۋدجەتتىك باعدارلامالار اكىمشىلەرىنە قولدانىستاعى بيۋدجەتتىك باعدارلامالاردى ىرىلەندىرۋگە مۇمكىندىك بەرەدى.

2. بيۋدجەت شىعىستارىن قالىپتاستىرۋ ءتارتىبىن وزگەرتۋ. ۇلتتىق جوبالاردى ەنگىزۋمەن جانە ولاردى بيۋدجەتپەن تىكەلەي بايلانىستىرۋمەن شىعىستاردىڭ ەداۋىر بولىگى ۇلتتىق جوبالاردى ىسكە اسىرۋعا باعىتتالاتىن بولادى. وسىعان بايلانىستى بيۋدجەت شىعىستارىن باعدارلامالىق جانە باعدارلامالىق ەمەس سيپاتتاعى شىعىستارعا ءبولۋ ۇسىنىلادى.

باعدارلامالىق شىعىستارعا جوبانى ىسكە اسىرۋدىڭ جوسپار-كەستەسىنە سايكەس ۇلتتىق جوبالاردى ىسكە اسىرۋعا ارنالعان شىعىستار ەنگىزىلەدى.

باعدارلامالىق ەمەس سيپاتتاعى شىعىستارعا ۇلتتىق جوبالارعا ەنگىزىلمەگەن مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ فۋنكتسيالارى مەن مىندەتتەرىن ورىنداۋعا ارنالعان شىعىستاردى جاتقىزۋ ۇسىنىلادى، مىسالى:

• مەملەكەتتىك فۋنكتسيالاردى، وكىلەتتىكتەردى جۇزەگە اسىرۋ جانە ولاردان تۋىندايتىن مەملەكەتتىك قىزمەتتەردى كورسەتۋ;
• جالپى سيپاتتاعى ترانسفەرتتەردى بەرۋ;
• مەملەكەت مىندەتتەمەلەرىن ورىنداۋ.

3. شىعىستاردىڭ جاڭا بلوكتىق سىنىپتاماسىن ەنگىزۋ. بلوكتارعا ارنالعان شىعىستاردى: باعدارلامالىق شىعىستار مەن باعدارلامالىق ەمەس سيپاتتاعى شىعىستاردى بولۋگە سايكەس كەلەتىن بيۋدجەت شىعىستارىنىڭ جاڭا بلوكتىق سىنىپتاماسىن ەنگىزۋ ۇسىنىلادى.

شىعىستاردى جوسپارلاۋ راسىمدەرىن جەڭىلدەتۋ. جاڭا باستامالارعا شىعىنداردى جوسپارلاۋدىڭ جاڭا تاسىلدەرى.

جاڭا باستامالارعا ارنالعان شىعىستارعا مىنالار جاتادى:

• كەيىننەن جاڭا بيۋدجەتتىك باعدارلامالار بويىنشا قارجىلاندىرىلاتىن الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق دامۋدىڭ جاڭا باسىم باعىتتارىن ىسكە اسىرۋعا;
• ماكروەكونوميكالىق جانە الەۋمەتتىك كورسەتكىشتەردىڭ وزگەرۋىنە بايلانىستى ەمەس جانە قولدانىستاعى بيۋدجەتتىك باعدارلامالار شەڭبەرىندە بيۋدجەت قاراجاتىن جۇمساۋدىڭ قوسىمشا باعىتتارىن (ورىندالاتىن مەملەكەتتىك فۋنكتسيالار، وكىلەتتىكتەر جانە كورسەتىلەتىن مەملەكەتتىك قىزمەتتەر كولەمىن كەڭەيتۋ) كوزدەيتىن بازالىق شىعىستاردى ۇلعايتۋ.

شىعىستاردىڭ مۇنداي ءبولىنۋى بيۋدجەتتىك باعدارلامالار اكىمشىلەرىنىڭ بيۋدجەت قاراجاتىن باسقارۋداعى ەركىندىگىن شەكتەيدى جانە شىعىستاردى جوسپارلاۋ ۋاقىتىن ارتتىرادى.

وسىعان بايلانىستى، قۇپيا سيپاتتاعى اقپاراتقا جانە قىزمەت بابىندا پايدالانۋعا قاتىستى شىعىستاردى قوسپاعاندا، بازالىق شىعىستار بويىنشا بيۋدجەتتىك ءوتىنىمدى بيۋدجەتتىك جوسپارلاۋ جونىندەگى ورتالىق ۋاكىلەتتى ورگانعا قاعاز جەتكىزگىشتە ۇسىنۋ قاجەتتىلىگىن الىپ تاستاۋ ۇسىنىلادى.

بيۋدجەتتىك جوسپارلاۋ جونىندەگى ورتالىق ۋاكىلەتتى ورگان مەن رەسپۋبليكالىق بيۋدجەت كوميسسياسى ۇسىنىستاردى شىعىستاردىڭ جاڭا باستامالارى بويىنشا عانا قارايتىن بولادى.

4. جاڭا باستامالارعا ارنالعان بيۋدجەت شىعىستارىن جوسپارلاۋدىڭ جاڭا تاسىلدەرى. جاڭا باستامالارعا ارنالعان شىعىستارعا مىنالارعا باعىتتالعان شىعىستاردى جاتقىزۋ ۇسىنىلادى:

• ۇلتتىق جوباعا، سالانى دامىتۋ تۇجىرىمداماسىنا، سونداي-اق قر قابىلدانعان زاڭنامالىق اكتىلەرىنە سايكەس الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق دامۋدىڭ جاڭا باعىتتارىن ىسكە اسىرۋ;
• قولدانىستاعى بيۋدجەتتىك باعدارلامالار شەڭبەرىندە بيۋدجەت قاراجاتىن قوسىمشا جۇمساۋدى (ورىندالاتىن مەملەكەتتىك فۋنكتسيالار، وكىلەتتىكتەر جانە كورسەتىلەتىن مەملەكەتتىك قىزمەتتەر كولەمىن كەڭەيتۋ) كوزدەيتىن بازالىق شىعىستاردى ۇلعايتۋ.

5. بيۋدجەت شىعىستارىن جوسپارلاۋ ءۇشىن قۇجاتتاردى ۇسىنۋ ءتارتىبى مەن مەرزىمدەرىن وزگەرتۋ. بيۋدجەت شىعىستارىن جوسپارلاۋ ءۇشىن قۇجاتتاردى ۇسىنۋدىڭ مىناداي مەرزىمدەرىن بەلگىلەۋ ۇسىنىلادى:

• اعىمداعى قارجى جىلىنىڭ 15 ساۋىرىنە دەيىنگى مەرزىمدە مەملەكەتتىك جوسپارلاۋ جونىندەگى ورتالىق ۋاكىلەتتى ورگانعا ۆەدومستۆولىق بيۋدجەت كوميسسياسى ماقۇلداعان دامۋ جوسپارلارىنىڭ جوبالارى نەمەسە دامۋ جوسپارلارىنا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلاردىڭ جوبالارى;
• دامۋ جوسپارلارى جوبالارىنىڭ ماقساتتارى مەن نىسانالى ينديكاتورلارىنا قول جەتكىزۋ ءۇشىن قارجىلىق قاجەتتىلىكتى ەسەپتەۋ;
• اعىمداعى قارجى جىلىنىڭ 15 مامىرىنا دەيىنگى مەرزىمدە مەملەكەتتىك جوسپارلاۋ جونىندەگى ورتالىق ۋاكىلەتتى ورگان رەسپۋبليكالىق بيۋدجەت كوميسسياسىنا ۆەدومستۆولىق بيۋدجەت كوميسسياسى ماقۇلداعان دامۋ جوسپارلارىنىڭ جوبالارىنا نەمەسە دامۋ جوسپارلارىنا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلاردىڭ جوبالارىنا قورىتىندىلار شىعارادى;
• بيۋدجەتتىك جوسپارلاۋ جونىندەگى ورتالىق ۋاكىلەتتى ورگان شىعىستار ليميتتەرىن قالىپتاستىرعان اعىمداعى قارجى جىلىنىڭ 1 ماۋسىمىنا دەيىنگى مەرزىمدە;
• اعىمداعى قارجى جىلىنىڭ 15 ماۋسىمىنا دەيىنگى مەرزىمدە بيۋدجەتتىك جوسپارلاۋ جونىندەگى ورتالىق ۋاكىلەتتى ورگانعا بيۋدجەتتىك وتىنىمدەر تولىق كولەمدە جانە بيۋدجەتتىك باعدارلامالاردىڭ جوبالارى.

6. بيۋدجەتتىڭ تۇراقتىلىعىن ارتتىرۋ. پرەزيدەنت رەزەرۆىنىڭ مولشەرىن رەسپۋبليكالىق بيۋدجەت شىعىستارىنىڭ جوسپارلانعان كولەمىنىڭ ەكىدەن بەس پايىزىنا دەيىن ۇلعايتۋ ۇسىنىلادى.

7. مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ دامۋ جوسپارلارىن جانە بيۋدجەتتىك باعدارلامالاردى بەكىتۋ ءتارتىبىن وڭايلاتۋ. مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ دامۋ جوسپارلارىن جانە بيۋدجەتتىك باعدارلامالاردى ازىرلەۋ مەن ىسكە اسىرۋ، سونداي-اق بيۋدجەتتىك باعدارلامالار شەڭبەرىندە قاراجاتتى جەدەل باسقارۋ جونىندەگى راسىمدەردى وڭايلاتۋ ءۇشىن مەملەكەتتىك جوسپارلاۋ جانە بيۋدجەتتىك جوسپارلاۋ جونىندەگى ورتالىق ۋاكىلەتتى ورگانداردىڭ بيۋدجەت پروتسەسىندەگى وكىلەتتىكتەرىنىڭ اراجىگىن اجىراتۋ ۇسىنىلادى:

• مەملەكەتتىك جوسپارلاۋ جونىندەگى ورتالىق ۋاكىلەتتى ورگانعا مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ دامۋ جوسپارلارىنىڭ جوبالارىن جانە(نەمەسە) ولارعا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلاردى قاراۋ جانە كەلىسۋ;
• بيۋدجەتتىك جوسپارلاۋ جونىندەگى ورتالىق ۋاكىلەتتى ورگانعا بيۋدجەتتىك باعدارلامالاردىڭ جوبالارىن قاراۋ جانە كەلىسۋ.

بۇدان باسقا، بيۋدجەتتىك باعدارلامالاردى (كىشى باعدارلامالاردى) ازىرلەۋ جانە بەكىتۋ (قايتا بەكىتۋ) ءتارتىبىن جانە ولاردىڭ مازمۇنىنا قويىلاتىن تالاپتاردى ايقىنداۋ جونىندەگى وكىلەتتىكتى بيۋدجەتتىك جوسپارلاۋ جونىندەگى ورتالىق ۋاكىلەتتى ورگانعا بەرۋ ۇسىنىلادى.

قۇجاتتىڭ تولىق نۇسقاسى «اشىق نقا» سايتىندا 14 قاڭتارعا دەيىن كوپشىلىك تالقىلاۋى ءۇشىن جاريالانعان.