«ۇندەمەي ءجۇرىپ ۇلكەن ءىس تىندىرعاندارىڭ قايسىڭ»، دەسە ويلانباستان، نادىربەك اپسالەم ۇلى دەر ەدىك. راس، ەكونوميكا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور، قوعام قايراتكەرى نادىربەك اپسالەموۆتىڭ سەمەي ءۇشىن سىڭىرگەن ەڭبەگى وراسان. ونى ەلى ەش ۇمىتپاق ەمەس.

سوناۋ 1941 جىلى جەر شەتىنە جاۋ تيگەن شاقتا اقسۋات وڭىرىندە دۇنيە ەسىگىن اشقان نادىربەك اپسالەموۆ بالا جاستان العىر، بىلىمگە قۇشتار بولعانىن اۋىلداستارى جىر قىلىپ ايتىپ وتىرادى. كەيىن تاشكەنت حالىق شارۋاشىلىعى ينستيتۋتىندا وقىپ، 1972 جىلى الماتى حشي اسپيرانتۋراسىن ءتامامدايدى. وسىدان-اق بىلىمگە، عىلىمعا دەگەن ۇمتىلىسىن اڭعارۋعا بولار ەدى.
وقۋىن اياقتاعان سوڭ «كىندىك قانىم تامعان جەرگە ماڭداي تەرىم دە تامسىن» دەگەن نيەتپەن تۋعان جەرىندە مەملەكەتتىك بانكتىڭ «زاۋلبينسك» بولىمشەسىندە نەسيە ينسپەكتورى، اقسۋات اۋداندىق قارجى بولىمىندە باس ەكونوميست مامان بولىپ قىزمەتتەر اتقاردى. العىرلىعىنا قاراي قىزمەتى دە ساتىلاپ وسە بەرگەن. 1966-1969 جىلدارى جامبىل جەڭىل جانە تاماق ونەركاسىبى تەحنولوگيالىق ينستيتۋتىنىڭ سەمەيدەگى بولىمشەسىندە كافەدرا اسسيستەنتى بولىپ جۇمىس ىستەيدى. كوپ ۋاقىت وتپەي باسشىلىقتىڭ كوزىنە تۇسكەن ول اعا وقىتۋشى، كافەدرا مەڭگەرۋشىسى، ديرەكتوردىڭ ورىنباسارىنا دەيىن كوتەرىلدى. ورامدى ويلارىمەن، بايىپتى مىنەزىمەن ۇجىمدى ۇرشىقشا ۇيىرەتىن نادىربەك اپسالەموۆ سەمەي ەت جانە ءسۇت ونەركاسىبىنىڭ تەحنولوگيالىق ينستيتۋتىندا پرورەكتور، كافەدرا مەڭگەرۋشىسى بولىپ قىزمەت اتقاردى. اينالدىرعان ون-ون بەس جىل ىشىندە رەكتور لاۋازىمىنا دەيىن ءوستى. الايدا ول مانساپتان بۇرىن ەل ءۇشىن قىزمەت ەتۋدى ءبىرىنشى ورىنعا قويعان. ۇنەمى ىزدەنىس ۇستىندە ءجۇردى. ايتىپ وتىرعانىمىز، بوس ماقتاۋ ەمەس، شىندىعىمىز. عىلىم جولىندا جۇرگەن ول 1996 جىلدارى مەملەكەتتىك قارجى ينستيتۋتىنىڭ رەكتورى بولىپ قىزمەت اتقارسا، 2000-2002 جىلدارى شاكارىم اتىنداعى سەمەي مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ەكونوميكا جانە قارجى ينستيتۋتىن، وقۋ-ادىستەمەلىك كەشەنىن باسقاردى. قازاق قارجى-ەكونوميكالىق اكادەمياسىنىڭ نەگىزىن سالعان ول، 2002 جىلدان باستاپ قازاقستان يننوۆاتسيالىق اكادەمياسىنىڭ پرەزيدەنتى لاۋازىمىن اتقاردى.
قىزمەتىنەن بولەك قوعامدىق جۇمىستارعا دا بەلسەنە ارالاستى. قاراكەرەي قابانباي باتىر اتىنداعى قوعامدىق قورىنا، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇلتتىق سپورت تۇرلەرى اسسوتسياتسياسىنىڭ سەمەيدەگى بولىمشەسىنە باسشىلىق ەتتى. ءبىر باسىندا اتاق تا، داڭق تا جەتەرلىك ەدى. البەتتە، العان اتاقتى ارقالاپ ءجۇرۋ، وعان لايىق بولۋ استە وڭاي ەمەس. ەكونوميكا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور نادىربەك اپسالەموۆ بيىككە كوتەرىلگەنىمەن، كىشىپەيىل-تۇعىن. قازاقستان رەسپۋبليكاسى جاراتىلىستانۋ عىلىمدارى اكادەمياسىنىڭ اكادەميگى. «قۇرمەت» وردەنى جانە «قازاقستان رەسپۋبليكاسى تاۋەلسىزدىگىنىڭ 20 جىلدىعى»، «قازاقستان رەسپۋبليكاسى تاۋەلسىزدىگىنىڭ 25 جىلدىعى» مەدالدارىمەن، ا.بايتۇرسىنوۆ اتىنداعى كۇمىس مەدالمەن، «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ءبىلىم بەرۋ ءىسىنىڭ قۇرمەتتى قىزمەتكەرى»، «قازاق كسر ءبىلىم بەرۋ ءىسىنىڭ ۇزدىگى» جانە «كسرو ءبىلىم بەرۋ ءىسىنىڭ ۇزدىگى» توسبەلگىلەرىمەن ماراپاتتالعان. INSAM ء«مىنسىز قىزمەتتىك بەدەلى ءۇشىن» مەدالىنىڭ، سوكرات اتىنداعى جانە «ەۋروپالىق ساپا» حالىقارالىق ماراپاتتاردىڭ يەگەرى.
جارتى عاسىردان استام جوعارى ءبىلىم سالاسىندا ەرەن ەڭبەك ەتىپ، سانالى ۇرپاق، تالانتتى شاكىرت دايىنداعان بەلگىلى ۇستاز، دارىندى باسشى نادىربەك اپسالەم ۇلىنىڭ ءومىر جولى سەمەيدەگى تەحنولوگيالىق ينستيتۋتتىڭ، كەيىننەن قارجى-ەكونوميكا اكادەمياسىنىڭ دامۋ تاريحىمەن تىكەلەي بايلانىستى.
1979 جىلى ينستيتۋتتا جاڭا باس عيماراتتىڭ قۇرىلىسى جوسپارلاندى. 1980 جىلداردىڭ باسىندا عىلىمي-وندىرىستىك شەبەرحانا، زەرتحانالىق بولىمشە، اتالعان باس عيمارات، سپورت كەشەنى، وقۋ عيماراتى جانە ستۋدەنتتەرگە ارنالعان جاتاقحانا قۇرىلىستارىنا زامانىنداعى باسشىلار ۆ.د.تالالاەۆتىڭ، ن.ءا.اپسالەموۆتىڭ ىقپالى بولعانى داۋسىز. ءسويتىپ، ينستيتۋتتىڭ جاڭا ينفراقۇرىلىمى قالىپتاستى. ۋنيۆەرسيتەت عالىمدارىنىڭ دەلەگاتسياسى العاش رەت كۋبا مەن گوللانديادا وتكەن كونگرەستەرگە قاتىسىپ قايتتى.
مۇنىڭ ءبارىن نەگە ءتىزىپ وتىرمىز؟ سەبەبى اتالعان ءار ءىستىڭ باسى-قاسىندا نادىربەك اپسالەم ۇلى ءجۇردى. توقسانىنشى جىلدارى وداق تاراپ، توقىراۋ باستالعان كەزدە باس عيماراتتىڭ قۇرىلىسى باياۋلاپ، توقتاپ قالۋ قاۋىپى تۋعان. سوندا ن.اپسالەموۆتىڭ باسشىلىعىمەن ينستيتۋت رەكتوراتى قۇرىلىس جۇمىستارىن ءوز كۇشىمەن اياقتاۋعا بەلسەنە كىرىستى. قۋانىشىمىزعا وراي توقتاپ قالعان قۇرىلىس قايتا جانداندى. وقىتۋشىلار مەن ستۋدەنتتەر، تۇلەكتەر جۇمىلا كىرىسىپ، قۇرىلىستى اياقتاپ، ينستيتۋت ۇجىمى 1993 جىلى 12 قاباتتى باس عيماراتقا كوشتى.
وداق تاراعاننان كەيىن قازاقستاندا جوعارى بىلىكتى ماماندار دايارلاۋدىڭ ۇلتتىق جۇيەسى قالىپتاستى، ينستيتۋتتا بىرنەشە ماماندىقتان اسپيرانتۋرا جانە دوكتورانتۋرا اشىلدى. 1993 جىلى سەمەي ەت جانە ءسۇت ونەركاسىبىنىڭ تەحنولوگيالىق ينستيتۋتىندا تەحنيكا عىلىمدارىنىڭ كانديداتتارى عىلىمي دارەجە الۋ ءۇشىن ديسسەرتاتسيالىق جۇمىستاردى قورعاۋعا ايماقتىق مامانداندىرىلعان كەڭەسى اشىلدى. ونىڭ توراعاسى بولىپ، ينستيتۋت رەكتورى، پروفەسسور ن.اپسالەموۆ بەكىتىلدى. قۇرامىنا سونىمەن قاتار رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ عالىمدارى ەندى.
1993-2010 جىلدار ارالىعىندا جۇمىس ىستەگەن ديسسەرتاتسيالىق كەڭەستىڭ ماجىلىستەرىندە قازاقستاننىڭ بارلىق ايماعىنان كەلگەن زەرتتەۋشىلەر 10 دوكتورلىق جانە 85 كانديداتتىق ديسسەرتاتسيا قورعادى.
ن.اپسالەموۆ باستاپ كەتكەن جولمەن شاكىرتتەرى عىلىم ءۇردىسىن ءارى قاراي تالماي جالعاستىرۋدا. قازىرگى كەزدە تاماق سالاسى ماماندىقتارى بويىنشا جاڭا ۇردىستە PhD دوكتورلار دايارلاۋ سەمەيدەگى شاكارىم ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ 3 ديسسەرتاتسيالىق كەڭەستەرىندە جۇرگىزىلەدى.
سەمەيدەگى وقۋ ورىندارىن وڭتايلاندىرۋ كەزىندە دەربەس قارجى-ەكونوميكالىق اكادەمياسىن اشقان نادىربەك اپسالەم ۇلى مامان قارجىگەر، ەكونوميستەر دايىنداۋعا بەلسەنە كىرىسكەن. بەرتىن قارجى-ەكونوميكالىق اكادەميانىڭ جاڭا كورپۋسى ىسكە قوسىلىپ، ماگيستراتۋرادا التى جاڭا ماماندىق اشىلدى. الىس-جاقىن شەتەلدەردەگى وقۋ ورىندارىمەن تىعىز بايلانىس ورناتۋ، الدىڭعى قاتارلى ءبىلىم بەرۋ تەحنولوگيالارىن ەنگىزۋ، جۇمىس بەرۋشىلەرمەن تىكەلەي بايلانىستا بولۋ، جاس عىلىمي-پەداگوگيكالىق كادرلار دايارلاۋ سياقتى كەزەك كۇتتىرمەيتىن ماسەلەلەردىڭ بارىندە نادىربەك اپسالەم ۇلىنىڭ كورەگەندىگى، بولاشاقتى بولجاي بىلەتىن باسشىلىق قاسيەتتەرى ايقىن كورىنىس تاپتى. ينستيتۋتتاعى كوپتەگەن جاس ماماندى الماتىداعى ورتالىق ۋنيۆەرسيتەتتەرگە وقۋعا جىبەرىپ، ديسسەرتاتسيا قورعاتىپ، وسىلاي جوعارى بىلىكتى وقىتۋشىلار دايىنداۋدى ىسكە اسىردى.
قازىرگى تاڭدا نادىربەك ۇستازدان ءتالىم-تاربيە العان شاكىرتتەرى ەلىمىزدىڭ ءار تۇكپىرىندە جوعارى لاۋازىمداردا ەڭبەك ەتىپ ءجۇر. «ۇستازى تالانتتى بولسا، شاكىرتتەرى تالاپتى» بولادى دەگەندەي عالىم-ۇستاز رەتىندە 3 عىلىم دوكتورىن، 8 عىلىم كانديداتىن، 15-تەن ارتىق ماگيستر دايىنداپ شىعاردى.
بىردە شىعىس قازاقستان وبلىسىنىڭ قۇرمەتتى ازاماتى بولات ساپاروۆ: «نادىربەك اپسالەموۆ ەلىم، جەرىم دەگەن ۇلتجاندى ازامات. قيلى زاماندا ەل باستاعان باتىر، اۋليە تولەگەتاي بابامىزدىڭ كەسەنەسىن كوتەرۋگە باسشىلىق جاساپ، جىل سايىن جاڭاقورعانداعى بابا باسىنا زيارات ەتۋشىلەردى ءوزى باستاپ بارىپ ءجۇردى. ەل شەجىرەسىنە دە جەتىك ەدى. قابانباي بابامىزدى ناسيحاتتاۋ جولىندا ۇلكەن جۇمىستار ىستەدى. اسىل تۇقىمدى جىلقى، قۇماي تازى ۇستاپ ۇلتىمىزدىڭ سالت-ءداستۇرىن جاڭعىرتتى. ول وسىنىڭ ءبارىن ءوزى ءۇشىن ەمەس، جاس ۇرپاقتىڭ جادىندا قالتىرۋ ماقساتىندا جاسادى» دەگەن ەدى. ءبارى دە راس. ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى كوپ ناسيحاتتادى.
2009 جىل ەلدىڭ ەسىندە شىعار، تارباعاتايدا تاسقىن بولىپ، بىرنەشە اۋىلدى سۋ باسقان. قيىن شاقتا نادىربەك اپسالەم ۇلى جەدەل شتاب قۇرىپ، ازاماتتاردى قيىن-قىستاۋ كەزدە ەلگە كومەك قولىن ۇسىنۋعا شاقىردى. سول كەزدەگى ەلدىڭ بەرەكە-بىرلىگى ءالى كۇنگە دەيىن جۇرت اۋزىندا.
ارداقتى اتا، قامقور اكە، نادىربەك اپسالەم ۇلى جارى زويا تەمىرحانقىزىمەن بىرگە ءتورت بالا مەن نەمەرەلەرىنە قازاقى تاربيە بەرىپ، ۇلتجاندى ەتىپ ءوسىردى. «جاقسىنىڭ اتى ولمەيدى» دەپ نادىربەك اپسالەموۆتەي ازاماتتارعا قاراتا ايتسا كەرەك. سەكسەنگە قاراعان شاعىندا دۇنيەدەن قايتقان ن.اپسالەموۆتىڭ عۇمىر بويى اتقارعان ەڭبەكتەرىن شاعىن ءبىر ماقالا كولەمىنە توپتاستىرا الماسپىز. دەگەنمەن گازەت بەتىنە تۇسكەن شاعىن مىناۋ دۇنيە تاريحتىڭ تاسىنا قاشالعانداي بولىپ، ماڭگى قالماي ما؟!
قۇماربەك ءامىرحانوۆ،
تەحنيكا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى،
پروفەسسور
شىعىس قازاقستان وبلىسى
تايتوبەدەگى جارىلىسقا قاتىستى قىلمىستىق ءىس قوزعالدى
وقيعا • بۇگىن، 15:33
قازاقستاندىق جازۋشىلاردىڭ دەتەكتيۆ شىعارمالارى ءبىر كىتاپقا توپتاستىرىلادى
قازاقستان • بۇگىن، 15:25
مەملەكەتتىك رامىزدەردى قورلاعاندارعا ايىپپۇل مولشەرى ارتادى
ۇكىمەت • بۇگىن، 15:16
«بالانى مەكتەپكە جينايىق» اكتسياسى باستالدى
قوعام • بۇگىن، 15:08
مەملەكەت باسشىسى يادرولىق مەديتسينا ورتالىعىنا باردى
پرەزيدەنت • بۇگىن، 15:00
قازاقستاندا اعىلشىن ءتىلى ءۇشىنشى سىنىپتان باستاپ وقىتىلادى
ءبىلىم • بۇگىن، 14:57
الماتى قالالىق سوتى نەگە قورشالعانى بەلگىلى بولدى
ايماقتار • بۇگىن، 14:52
قىزىلوردا وبلىسىندا جولاۋشىدان 154 كەلى بالىق تاركىلەندى
وقيعا • بۇگىن، 14:45
رەسەيدەن زاڭسىز اكەلىنگەن الكوگول ونىمدەرى تاركىلەندى
قازاقستان • بۇگىن، 14:39
ەلوردادا حالىقارالىق ىزدەۋدە جۇرگەن قىلمىسكەر ۇستالدى
قوعام • بۇگىن، 14:30
پەتروپاۆلداعى قالالىق سوتقا «بومبا» قويىلدى
قوعام • بۇگىن، 14:23
جالعان ديپلوممەن لاۋازىمدى قىزمەتكە ورنالاسقاندار انىقتالدى
قوعام • بۇگىن، 14:10
سولتۇستىك وڭىرلەردە قانت قىمباتتادى
ايماقتار • بۇگىن، 14:01
«قاراسورا» 607 قىلمىستىڭ بەتىن اشتى
قوعام • بۇگىن، 13:40
ەكونوميكا • بۇگىن، 13:23
ەسىرتكى جارنامالاعان 1،6 مىڭنان استام سايت بۇعاتتالدى
قوعام • بۇگىن، 13:01
كيىكتى اتقان اقمولا تۇرعىنىنا قاتىستى ءىس قوزعالدى
ايماقتار • بۇگىن، 12:52
نۇر-سۇلتاندا «ارقار» كوپىرىنە جوندەۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلەدى
ەلوردا • بۇگىن، 12:42
قوستانايلىق كولىك جۇرگىزۋشى قالا ورتالىعىنىڭ استاڭ-كەستەڭىن شىعاردى
وقيعا • بۇگىن، 12:33
ەلىمىزدە 12 مىڭعا جۋىق ينتەرنەت-الاياقتىق تىركەلدى
قوعام • بۇگىن، 12:28
قازاقستاندىقتار ءوز ەركىمەن 1،3 مىڭ اتىس قارۋىن تاپسىردى
قوعام • بۇگىن، 12:18
الداعى كۇندەرى اۋا رايى قانداي بولادى
اۋا رايى • بۇگىن، 12:10
ەلوردادا جاڭا مەكتەپ پايدالانۋعا بەرىلەدى
ءبىلىم • بۇگىن، 12:04
قازاقستاندىقتاردىڭ ورتاشا زەينەتاقى مولشەرى بەلگىلى بولدى
قارجى • بۇگىن، 11:52
جامبىل وبلىسىندا تەكسەرۋ كوميسسياسىنىڭ توراعاسى سوتتالدى
ANTIKOR • بۇگىن، 11:45
وتكەن اپتادا ەلىمىزدە 3 مىڭنان استام قىلمىس تىركەلدى
قوعام • بۇگىن، 11:40
ەلەنا رىباكينا الەمدەگى ۇزدىك 25 تەننيسشىنىڭ قاتارىنا قوسىلدى
تەننيس • بۇگىن، 11:32
سۇڭگۋىرلەر جايىققا باتىپ كەتكەن بالانىڭ دەنەسىن ىزدەستىرىپ جاتىر
قوعام • بۇگىن، 11:22
ەۋروپالىقتار سۋدى ۇنەمدەي باستادى
الەم • بۇگىن، 11:15
اقمولا وبلىسىندا 650-دەن استام ادامدى كەنە شاققان
ايماقتار • بۇگىن، 11:01
مۇگەدەكتىگى بار ادامدار پورتال ارقىلى 237 مىڭنان استام قىزمەت الدى
قوعام • بۇگىن، 10:55
يسلاميادا: قازاقستان قۇراماسىنىڭ قورجىنى تاعى 2 مەدالمەن تولىقتى
سپورت • بۇگىن، 10:42
بقو-دا مۇناي ونىمدەرىنىڭ زاڭسىز اينالىمى توقتاتىلدى
وقيعا • بۇگىن، 10:35
اقتوبەدە جول اپاتىنان 4 ادام كوز جۇمدى
ايماقتار • بۇگىن، 10:21
شقو-دا جوعالىپ كەتكەن بالا ءالى تابىلعان جوق
قوعام • بۇگىن، 10:17
«كوشە اقىنى» ءفيلمى كورەيا كينوفەستيۆالىندە كورسەتىلەدى
ونەر • بۇگىن، 10:08
ەگيپەتتە شىركەۋدەگى ورتتەن 41 ادام كوز جۇمدى
الەم • بۇگىن، 09:55
وسكەمەندە اۋتيست بالا جوعالىپ كەتتى
ايماقتار • بۇگىن، 09:42
ەلوردادا 14 اۆتوبۋستىڭ قوزعالىس باعىتى وزگەردى
ەلوردا • بۇگىن، 09:34
قازاقستاننىڭ باسىم بولىگىندە كۇن ىستىق بولادى
اۋا رايى • بۇگىن، 09:25
ۇقساس جاڭالىقتار