اۋدارما جۇمىستارى اياقتالدى

– «جاڭا گۋمانيتارلىق ءبىلىم. قازاق تىلىندەگى 100 جاڭا وقۋلىق» جوبا­سىنىڭ ماقساتى – دۇنيە جۇزىن­دەگى بەدەلدى وقۋ ورىندارىندا قول­دا­نىلاتىن الەمدىك اۆتورلاردىڭ وقۋلىقتارىن قازاق تىلىنە اۋدارىپ باسىپ، ەلىمىزدەگى وقۋ ورىندارىنا جەتكىزۋ. اتاۋى ايتىپ تۇرعانداي، بۇل جوبا نەگىزىنەن گۋمانيتارلىق سالادا ءبىلىم بەرۋ باعىتىنا ارنالدى. 2017 جىلدان بەرى باس-اياعى 100 وقۋلىق اۋدارىلدى. ونىڭ ارقايسىسى 10 مىڭ دانامەن باسىلىپ، قازاقستانداعى بارلىق جوعارى وقۋ ورىندارىنا، سونىڭ ىشىندە جەكەمەنشىك جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ كىتاپحانالارىنا جەتكىزىلدى. بۇل وقۋلىقتاردىڭ ءماتىنى ەلەكتروندى نۇسقادا «قازاقستاننىڭ اشىق ۋنيۆەرسيتەتى» دەپ اتالاتىن www.openU.kz جانە 100kitap.kz سايتتارىندا ورنالاستىرىلدى. ونى وقيمىن، وسى وقۋلىقتاردىڭ نەگىزىندە جۇمىستى ۇيىمداستىرامىن دەگەن وقىتۋشىلارعا بارلىق جاعداي جاسالدى، – دەيدى «ۇلتتىق اۋدارما بيۋروسى» قوعامدىق قورىنىڭ ديرەكتورى راۋان كەنجەحان ۇلى.

سونىمەن قاتار وسى وقۋلىقتار­دىڭ نەگىزىندە قازىرگى زامان تالابىنا ساي قاشىقتان وقىتۋعا ارنال­عان ونلاين كۋرستار دايىندالدى. ءار وقۋلىقتىڭ نەگىزىندە جالپى سانى 200 كۋرس، 5 مىڭنان اسا بەينەدارىس ازىرلەندى. بۇل شەشىم ستۋدەنتتەر قاشىقتان وقۋعا ءماجبۇر بولعان پاندەميا كەزىندە ماڭىزدىلىعىن كورسەتىپ، تاپتىرماس كومەكشى قۇرال بولدى. بىلتىرعى وقۋ جىلىندا «قازاق­ستاننىڭ اشىق ۋنيۆەر­سيتەتىن­دەگى» وسى كۋرستاردى ستۋدەنتتەر 2 ملن رەت اشىپ قاراپ، قولدان­عان ەكەن. بۇگىندە اتالعان پلاتفور­ماعا 100 مىڭنان استام قولدانۋشى تىركەلگەن.

– اۋدارىلعان وقۋلىقتاردىڭ باعى­تى مەن اتاۋىنا توقتالعىم كەلە­دى. «رۋحاني جاڭعىرۋ» باعدارلا­ماسى العاش قولعا الىنعان كەزدە قام­تىلاتىن باعىتتار ايقىندالعان بولاتىن. سونىڭ ىشىندە فيلوسوفيا، الەۋمەتتانۋ، تاريح، مادەنيەتتانۋ، ءتىل ءبىلىمى، جۋرناليستيكا، ەكونوميكا باعىت­تارى بار. وسى باعىتتاردىڭ بار­لى­عى قامتىلدى. سونىمەن قاتار وقۋلىق ىرىكتەگەن كەزدە ءبىز قازاق­ستانداعى جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ تالاپ-تىلەكتەرىن ەسكەرۋگە تىرىستىق. ءوز كەزەگىندە، ەلىمىزدەگى جوعارى وقۋ ورىندارى وزدەرىنە قاجەت دەگەن وقۋلىقتارعا ۇسىنىس بەردى. وسىلايشا، جالپى سانى 800-دەن اسا وقۋلىققا ۇسىنىس كەلىپ ءتۇستى، – دەدى ر.كەنجەحان ۇلى

پرەزيدەنت جانىنداعى قوعامدىق سانانى جاڭعىرتۋ باعدارلاماسىن ىسكە اسىرۋ جونىندەگى ۇلتتىق كوميسسيانىڭ جۇمىس توبى وسى وقۋلىقتاردى ساراپتاپ، اۋدارىلۋعا ءتيىس وقۋلىقتاردىڭ كريتەريىن شىعاردى. وقۋلىقتار سول تالاپتاردىڭ نەگىزىندە ىرىكتەلدى. ارينە، 100 وقۋلىقتى 1 جىلدا اۋدارۋ مۇمكىن ەمەس. سوندىقتان اۋدارما جۇمىستارى كەزەڭ-كەزەڭگە ءبولىندى. العاشقى جىلى 17 وقۋلىق، كەيىن 30 وقۋلىق، بۇدان سوڭ تاعى 30 وقۋلىق، سوسىن قالعان 23 وقۋلىق اۋدارىلىپ، جوبا مارەسىنە جەتتى.

– اۋەلى ءبىز دۇنيە جۇزىندەگى اۋدارما ۇيىمدارىنىڭ جۇمىس ءتاسىلىن، تەح­نولوگياسىن زەرتتەپ كورۋگە تىرىس­تىق. سودان كەيىن ۋنيۆەرسيتەتتەر­دىڭ جانىنداعى وقۋلىق شىعارۋ­­مەن اينالىساتىن الدىڭعى قاتارلى باسپا ۇيلەرىمەن، حالىقارالىق ءىرى باسپا ۇيىمدارىمەن بايلانىس ورناتتىق. بۇدان سوڭ وسى جوبامەن اينالىساتىن ماماندار ماسەلەسىنە كوشتىك. قوعامدىق ۇيىم رەتىندەگى ماقساتىمىز وسى جوباعا ارالاسۋعا ءتيىس مامانداردىڭ باسىن قوسۋ، ورتاق پلاتفورما رەتىندە قىزمەت ەتۋ بولدى. بۇل رەتتە، ءبىز وتاندىق جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ ۇستازدار قاۋىمىنا، باسشىلىعىنا، عىلىمي ورتالىقتارعا ۇسىنىس جاسادىق. سونىمەن قاتار جەكەلەگەن ماماندارمەن اقىلداسىپ، جوبانىڭ رەداكتسيالىق القاسىن قۇردىق. بۇعان قوسا، ءاربىر وقۋلىققا جاۋاپتى عىلىمي، ادەبي رەداكتورلار تاڭدالدى. جوباعا باس-اياعى 300-دەن اسا مامان اتسالىستى. ولاردىڭ قاتارىندا ەلگە بەلگىلى عالىمدار، تانىمال قالامگەرلەر، قازاق ءتىلىنىڭ ماماندارى، باسپاگەرلەر بولدى، – دەيدى ر.كەنجەحان ۇلى.

«ۇلتتىق اۋدارما بيۋروسى» ەڭ الدىمەن باتىس پەن شىعىستىڭ ينتەل­لەكتۋالدىق تاريحىن بىردەي قام­تۋعا تىرىستى. ماسەلەن، اتاق­تى بەرتران راسسەلدىڭ «باتىس فيلوسوفياسىنىڭ تاريحى»، ەنتوني كەننيدىڭ فيلوسوفيا تاريحىنا ارنالعان 4 تومدىق جيناعى، سوكراتتان دەريداعا دەيىن­گى فيلوسوفيانىڭ قىسقاشا تاريحى، يسلام فيلوسوفياسى مەن كلاسسي­كالىق اراب ويشىلدارىنىڭ انتولوگيالارى، جاپون، ءۇندى جانە قىتاي فيلوسوفياسى تولىق قامتىلدى.

– الەۋمەتتانۋ جانە پسيحولوگيا توپتاماسىندا ريتتسەردىڭ «الەۋمەتتانۋ تەورياسى»، مايەرستىڭ «الەۋمەتتىك پسيحولوگيا» وقۋلىعى، ەليوت ارونسوننىڭ (The Social Animal) «كوپكە ۇمتىلعان جالعىز» اتتى ەڭبەگى، شۋلتستىڭ «قازىرگى پسيحولوگيا تاريحى» اۋدارىلدى. «حالىق سانى جانە قوعام: دەموگرافياعا كىرىسپە»، «ينتەرنەت پسيحولوگياسى» وقۋلىقتارى بۇرىن بىزدە بولماعان جاڭا پاندەرگە نەگىز قالادى. ءتىل ءبىلىمى جانە ادەبيەتتانۋ سالاسىندا اۋدارىلعان وقۋلىقتار قاتارىندا ستيۆەن پينكەردىڭ (The Language Instinct) ء«تىل – ينستينكت»، ۆيكتوريا فرومكيننىڭ ء«تىل بىلىمىنە كىرىسپەسىن» جانە مايكل راياننىڭ 5 تومدىق «ادەبيەت تەورياسى» اتتى جيناعىن ايرىقشا اتاپ وتكىم كەلەدى، – دەيدى ر.كەنجەحان ۇلى.

ەكونوميكا، مەنەدجمەنت جانە كاسىپكەرلىك توپتاماسىندا ميكرو جانە ماكروەكونوميكا باعىتىن­داعى بىرقاتار وقۋلىق قازاق تىلىندە العاش رەت جارىق كوردى. سول ارقىلى قازاقستاندىق ەكونوميكالىق جانە بيزنەس-مەكتەپتەر تۇڭعىش قازاق تىلىندەگى MBA سەكىلدى ىسكەر­لىك باس­قارۋ، بيزنەسكە قاجەتتى مامان­دىق­تاردى وقىتا باستادى.

– تاريح، انتروپولوگيا جانە ءدىنتانۋ باعىتىندا ماكگروحيل باس­پاسى دايىنداعان ادامزات تاريحىن تولىق قامتىعان، ەكى تومدىق «پانوراما: دۇنيەجۇزى تاريحى»، «تاريحي ءبىلىم ءپانى مەن زەرتتەۋ ادىستەرى»، «انتروپولوگيا تاريحى مەن تەورياسى»، ەنتوني ءسميتتىڭ «ۇلت­تىڭ ەتنوستىق تامىرى» اتتى زەرت­تەۋى، سونداي-اق كەرون ارمسترونگ­تىڭ الەمگە ايگىلى (History of God) ەڭبەگى قازاقشا «قۇدايتانۋ بايانى» دەگەن اتپەن العاش رەت شىقتى. ەلىمىزدەگى شىعارماشىلىق جانە ونەر باعىتىنداعى وقۋ ورىندارى ارنايى ءوتىنىش ايتىپ، ۇسىنىس­تارىن جولداعان بولاتىن. سونىڭ نەگى­زىن­دە جوباعا وسى باعىتتاعى بىر­قاتار وقۋلىق قوسىلدى، – دەيدى ر.كەنجەحان ۇلى.

مۇنداي وقۋلىقتاردىڭ قاتارىندا الەمدىك بەستسەللەر سانا­­لاتىن ەرنست گومبريحتىڭ (The Story of Art) «ونەر تاريحى»، كەمبريدج باسپاسىنىڭ «ونەر في­لو­سوفياسى» مەن 2 تومدىق «الەم­­دىك مۋزىكا تاريحى» اۋدارىل­دى. سونىڭ ناتيجەسىندە كوپتە­گەن الەمدىك ونەر جانە مۋزىكا جاۋھار­لارى العاش رەت قازاقشا اتاۋ الىپ، سيپاتتالىپ، تالداندى. سونى­مەن بىرگە تەاترتانۋ، كينو تەوريا­سى مەن تاريحى، ستسەناري جازۋ، رەجيس­سۋرا نەگىزدەرى، ەتيكا تەوريا­سى مەن قازىرگى ماسەلەلەرى، بورەۆ­تىڭ «ەستەتيكاسى» جانە يۋري لوت­ماننىڭ «سەميوسفەراسى» اۋدارى­لىپ، انا تىلىمىزدەگى ونەر جانە اسەم­دىك تۋرالى تانىمنىڭ كوكجيەگىن ايتارلىقتاي كەڭەيتتى.