ابايدىڭ العاشقى ساپارى

1851 جىلى قىركۇيەك ايىندا اشىلعان دەسەدى مەشىتتى. 1845 جىل­دىڭ تامىزىندا تۋعان اباي التى جاس ۇلكەن بولادى سوندا. «التى جاسار الپامىس» سارىنى كەلەدى ويعا. كينوداعى ەمەس، ەرتەگى-جىر ۇلگىسىندەگى ءتۇرى. التى جاسىندا ەر اتانباۋشى ما ەدى الپامىس؟! بالا دا، باتىر دا، دانا دا ءوزى. ۇقساستىق دەيمىز بە، كەزدەيسوق كورەمىز بە، ايتەۋىر سول مەشىت اشىلعاندا بولاشاق ۇلى اقىن التى-اق جاستا ەكەن. وقۋ­شى، ستۋدەنت كەزىمىزدە «اباي جو­لىنان» ءيبراھيمنىڭ اكەسىمەن قار­قا­رالىعا ساپارىن وقىعاندا، ەرەسەك شاعىن ەلەستەتۋشى ەدىك. كوركەم شىعارماداعى شىندىق دەسەك تە، اقىننىڭ قاتارىنان وزىپ تۋعانىنا بۇل دا ءبىر مىسال. ايتپەسە، اكەسى قۇنانباي بەس-التىداعى بالاسىن تەككە الىپ جۇرە مە؟

قارقارالى دۋانىنا قۇنانباي مىرزانىڭ اعا سۇلتان بولعانى، ابايدىڭ بارعانى، قارقارالىنىڭ ءبىر توپ قازاعى اقىن شوجەنى قولتىقتاپ، قوشتاپ، قۇرمەتتەپ ولەڭ سۇراعانى – ءبارى-ءبارى وسى مەشىت تاريحىمەن تىعىز بايلانىستى اڭگىمەلەر روماندا. اسىرەسە، ەستەن كەتپەيتىنى – بالا ابايدىڭ بوجەيگە بەرگەن سالەمى مەن بوجەيدىڭ ابايعا بەرگەن باتاسى. سوندا ۇلكەندەردىڭ جاۋلىعىن كەك تۇتپاعان بالا اباي بەينەسىنىڭ دە ارتىنان ۇلجانداي تەكتى انانىڭ اسىل ونەگەسى قىلاڭ بەرىپ قالماي ما؟! بۇل مەيلى كوركەم شىندىق، يا تاريحي شىندىق بولسا دا، مۇحتار اۋەزوۆ شىعارماسىنىڭ اسىل دانەگى دەر ەدىك.

«قارقارالىعا جۇرەرىندە اتىنا مىنگەلى جاتقان ابايعا اناسى ۇلجان ءوزىنىڭ اق ساۋساقتارىن جيرەن اتتىڭ جالىنا سالىپ، بىلاي دەپ ءۇن قاتادى:

– بالام، ۇلكەندەر بىردە تاتۋ، بىردە اراز بولا بەرەتىن. «كۇندەستىڭ ك ۇلى كۇندەس» دەگەندى سەن بىلمەي-اق قوي. بوجەكەڭدى كورگەن جەردە سالەمىڭدى ءتۇزۋ بەر. ءبىر كەزدە جاقسى جاقىنىڭ ەدى. كىم تەنتەك، كىم ماقۇل؟ قايدان ءبىلدىڭ؟ اكەڭ دۇشپان دەسە، سەن ءادىل بول! جاماندىققا كىم تابىل­مايدى دەيسىڭ، جاناشىردان ايىرىلما! – دەيدى.

قارقارالىعا بارعاننان كەيىن بالا شاكىرت بوجەكەڭدى الىستان كورىپ قا­لادى دا لەزدە، كوكىرەگىنە قولىن قويىپ، داۋىستاپ:

– اسسالاۋماعالەيكۇم!.. – دەپ ءيىلىپ سالەم بەرەدى. قاسىنداعى بايسال ءتۇرىن تىجىرايتىپ، انتۇرعاننىڭ بالا­سىنىڭ سالەمىن نەگە الاسىڭ دە­گەندەي الايا ابايعا قاراعاندا بوجەكەڭ:

– بالام، ءجونىڭدى ايتشى، ءبىزدى كورسەڭ، سالەم بەر دەپ اكەڭ ايتىپ پا ەدى، جوق وزدىگىڭمەن ىستەدىڭ بە؟ – دەدى.

– بوجەكە، اكەم ەمەس، ءوزىم بەرىپ تۇرعان سالەمىم سىزگە!..

بۇل جاۋاپتى ەستىگەن سوڭ بوجەي بار ىقىلاسىمەن بالاعا جاقىنداپ:

– اكەڭ ايتپاي، ءوزىڭ بىلگەن بولساڭ، باتامدى بەرەيىن. كوزىڭنەن جاقسى جانار كوردىم عوي، شىراعىم، ەندىگىنىڭ جۇگى سەندە قالار، بالام! جولىڭ بولسىن! جالعىز-اق وزگەنى بەرسە دە، اكەڭنىڭ قاتتىلىعىن بەرمەسىن! – دەپ بەتىن سيپاپ ءجۇرىپ كەتەدى».

قۇنانباي مەن بوجەي قىرعي قاباق، اراز. ونى بالا بولسا دا اباي بىلەدى. قيادان قاراپ، الىستى شالعان اناسىنىڭ ءسوزى قاپەرىندە. بۇل جەردە نۇرلى اقىل مەن جىلى جۇرەك – بوجەيدە. بايسال تىجىرايعاندا ءمىز باقپاعان بوجەكەڭنىڭ وسى قاسيەتى – ناعىز پاراسات يەسىنىڭ ارەكەتىندەي كورىنەدى. قۇنانباي مىرزامەن الىسۋعا جاراعان بوجەي تەگىن بولسىن با؟! ابايدى تانىپ تۇر عوي. ايقاس ۇستىندە جاقتاستارى قۇنەكەڭدى نىساناعا العاندا، اتقىزباي امان الىپ قالىپ، سوڭىنان ءوزى سوققىعا جىعىلعاندا: «مەن سەنى وققا قيماپ ەم، سەن مەنى بوققا قيدىڭ با، قۇنانباي؟!» دەگەن بوجەيدىڭ ىرىلىگى مەن كىسىلىگى ءوز الدىنا بولەك اڭگىمە. 

وعان دەيىن بولىس بولعان قۇنانباي مىرزانىڭ اعا سۇلتان اتانىپ، مەشىت سالىپ، اتاعى اسپانداعان تۇس. سودان بەرى دە نە كورمەدى بۇل مەشىت؟! سوق­تىقپالى، سوقپاقسىز عۇمىر كەشىپ، مىڭ­مەن جالعىز الىسقان اقىنمەن بۇل دا تاعدىرلاس. بارا-بارا قۇدايسىز شولاق بەلسەندىلەر ورتەپ جىبەرمەك تە بولعان كورىنەدى. ايشىعىن اتىپ تا تۇسىرگەن زامان بولىپتى. ءبارى ءبىر وسى كۇنگە مەشىت جەتىپ وتىر. «قارقارالى باسىندا جالعىز ارشا»، سودان سوڭ مەشىت بار. اللانىڭ ءۇيى دەسەدى ەل. ءشوپ تە شىعاتىن جەرىنە شىعادى. بالا ابايدىڭ شىڭعىستاۋدان كەيىن كورگەن جارىعى قارقارالى بولىپ تۇر عوي. جىگىتتىڭ ءۇش جۇرتى بولسا، ابايدىڭ ءوز جۇرتىنان كەيىنگى نا­عاشى ءھام قايىن جۇرتى دا قار­قا­رالى توپىراعى. ارقاعا ات باسىن تىرەگەندەردىڭ كوبى قارقارالىنى كورسەم دەيدى. جولى تۇسكەندەرى قار­قا­رالىدان، قۇنانباي قاجى مەشى­تىنەن شىعا سالىپ شايتانكولگە جونەلەدى. بىراق كىم قالاي بارادى قارقارالىعا؟ بۇل ەندى باسقا اڭگىمە.