قازاقستان ەكونوميكاسىندا قانداي وزگەرىستەر بولادى؟

ادب-نىڭ جەتەكشى «Asia Development Review 2021» ەكونوميكالىق باسىلىمىنا قوسىمشا COVID-19 پاندەمياسى جاعدايىندا ايماقتاعى ەكونوميكالىق ءوسۋ مەن ينفلياتسياعا قاتىستى جاڭارتىلعان بولجامداردى ۇسىنادى. اتالعان بولجامدا كورسەتىلگەندەي، دامىپ كەلە جاتقان ازياداعى ەكونوميكالىق ءوسىمدى ءساۋىر ايىنداعى بولجام بويىنشا 7،3%-دان 7،2% دەڭگەيىندە جوبالايدى، ويتكەنى ايماقتاعى كەيبىر ەلدەردە جاڭا كوروناۆيرۋستىق ينفەكتسيالار باياۋ قالپىنا كەلەدى.

ازيا ەلدەرىنىڭ ءوسۋ بولجامى 2021 جىلعا قاراي 7،5% جانە 2022 جىلعا قاراي 5،7% قۇرايدى، سايكەسىنشە 7،7% جانە 5،6%.  

«ازيا-تىنىق مۇحيتى ايماعىندا COVID-19 پاندەمياسىنان قالپىنا كەلتىرۋ جالعاسۋدا، دەگەنمەن بۇل جول جاڭارعان ەپيدەميالار، جاڭا ۆيرۋس شتامدارى جانە بىركەلكى ەمەس ۆاكتسينالار اراسىندا نازىك بولىپ قالادى»، دەدى ادب باس ەكونوميسى ياسۋيۋكي ساۆادا.

ياسۋيۋكي ساۆادا ناقتىلاپ وتكەندەي، ساۋدا، ونەركاسىپ جانە تۋريزم سياقتى كەزەڭ-كەزەڭمەن جانە ستراتەگيالىق جاڭارۋ جاسىل، ينكليۋزيۆتى جانە تۇراقتى قالپىنا كەلتىرۋگە قول جەتكىزۋ ءۇشىن ماڭىزدى.  

ساراپشىلار COVID-19 پاندەمياسى بولجامداردىڭ ەڭ ۇلكەن قاۋپى بولىپ قالا بەرەتىنىن تاعى ەسكەرتىپ وتىر. ەپيدەميا وشاعىنىڭ اۋماعى ءارتاراپتانا باستادى. دەرتتى جۇقتىرعاندار سانى تاۋلىگىنە شامامەن 434 000 جاعدايعا جەتتى.

ماۋسىم ايىنىڭ سوڭىندا ولاردىڭ سانى 109000-عا دەيىن تومەندەدى. ءوسىم نەگىزىنەن وڭتۇستىك ازيا، وڭتۇستىك-شىعىس ازيا جانە تىنىق مۇحيتىندا بولدى.

ورتالىق ازيانىڭ ءوسۋ بولجامى ساۋىردەگى 3،4%-دان 3،6%-عا دەيىن جاقساردى. بۇل نەگىزىنەن ارمەنيا، گرۋزيا جانە سۋبايماقتاعى ەڭ ءىرى ەكونوميكالارى بار قازاقستان ءۇشىن بولجامداردىڭ جاقسارۋىمەن بايلانىستى.

ورتالىق ازيانىڭ 2022 جىلعا ارنالعان ءوسۋ بولجامى 4% دەڭگەيىندە قالادى.

2021 جىلعا ارنالعان قازاقستانداعى ەكونوميكالىق ءوسىمنىڭ بولجامى اعىمداعى جىلدىڭ ءساۋىر ايىندا بولجانعان 3،2%-دان 3،4%-عا دەيىن تۇزەتىلدى. ءجىو ءوسىمى 2021 جىلدىڭ قاڭتار-مامىرىندا تۇتىنۋشىلىق شىعىنداردىڭ قالپىنا كەلۋىنە بايلانىستى جىلدىق نەگىزدە 1،6% قۇرادى، ويتكەنى بولشەك تاۋار اينالىمى قاڭتار-ساۋىردە 6،2% ءوستى. ماشينا جاساۋ، قۇرىلىس ماتەريالدارى، جەڭىل ونەركاسىپ جانە قۇرىلىس 7،2%-عا ءوستى، ال تاۋ-كەن ءوندىرىسىن قوسپاعاندا ينۆەستيتسيالار العاشقى 5 ايدا 25،5%-عا ءوستى.

حالىقتىڭ جان باسىنا شاققانداعى ناقتى تابىسى ءبىرىنشى توقساندا 3،4% ءوستى، بۇعان جالاقىنىڭ جوعارىلاۋى جانە الەۋمەتتىك قىزمەتتەرگە مەملەكەتتىك شىعىندار اسەر ەتتى. مامىر ايىندا ۇكىمەت ەكونوميكانى قالپىنا كەلتىرۋ باعدارلامالارىن قولداۋ ءۇشىن قوسىمشا فيسكالدىق شارالاردى ۇسىندى. الداعى ايلاردا ءوسۋدى قولدايتىن فاكتورلار - پاندەمياعا بايلانىستى شەكتەۋلەردى الىپ تاستاۋ، مۇناي باعاسىنىڭ جوعارىلاۋى جانە مۇناي ەكسپورتتاۋشى ەلدەر ۇيىمىمەن جانە ونىڭ سەرىكتەستەرىمەن كەلىسىلگەن وپەك + مۇناي ءوندىرىسىنىڭ ارتۋى. 2022 جىلعا ارنالعان قازاقستانداعى ەكونوميكالىق ءوسىمنىڭ بولجامى 3،5% دەڭگەيىندە قالادى.

وڭتۇستىك ازيا، وڭتۇستىك-شىعىس ازيا جانە تىنىق مۇحيتىنا ارنالعان بولجامدار 2021 جىلعا تومەندەتىلدى، ويتكەنى جاڭا ورشۋلەر ەكونوميكالىق بەلسەندىلىككە كەدەرگى بولاتىن شەكتەۋلەر اكەلدى. وڭتۇستىك ازيانىڭ F2120 ءوسۋ بولجامى 9،5% -دان 8،9% -عا دەيىن قايتا قارالدى. ءۇندىستاننىڭ ەكونوميكالىق ءوسۋ بولجامى 1 پايىزدىق پۋنكتكە قىسقارىپ، 10 پايىزدى قۇرادى. وڭتۇستىك-شىعىس ازيانىڭ 2021 جىلعا ارنالعان بولجامى 4،4%-دان 4%-عا دەيىن قايتا قارالدى، بۇل كەزدە تىنىق مۇحيتى ايماعى 1،4%-دان 0،3%-عا دەيىن ازايدى. الايدا، 2022 جىلعا ارنالعان وسى وڭىرلەردىڭ ءوسۋ بولجامدارى سايكەسىنشە 7%، 5،2% جانە 4% دەيىن كوتەرىلدى. بيىلعى ازيا-تىنىق مۇحيتى ايماعىنداعى ينفلياتسيا بولجامى 2،4%-دان 2،4%-عا دەيىن كوتەرىلدى، بۇل مۇناي مەن شيكىزات باعالارىنىڭ ءوسۋىن كورسەتەدى. 2022 جىلعا ارنالعان بولجام 2،7% دەڭگەيىندە قالادى.