تولەگەن مۇحامەدجانوۆ: از ۋاقىتتا مادەنيەت ورداسىنا اينالدى

ەلباسى ۇسىنىسىمەن
كەلدىم

– تولەگەن مۇحامەدجان ۇلى، استا­نا­نىڭ العاشقى قا­لىپ­­تاسۋى قالا اكىمىنىڭ ورىنباسارى رەتىندە كوز ال­دىڭىزدا ءوتتى، وسى لا­ۋا­زىمدى قىز­مەت­كە قالاي تاعايىن­دال­دىڭىز؟

− مەنىڭ ومىردەگى ارمانىم دا، ماقساتىم دا – مۋزىكا بولدى. سوندىقتان لاۋازىمعا ونشا قىزىقپادىم. ونەردى بارىنەن جوعارى سانادىم. الايدا قوعامدىق جۇمىستان ەشقاشان باس تارتقان جوقپىن. توقسانىنشى جىلداردىڭ ورتا كەزىندە قازاقستان-امەريكا كومپانياسى كەڭەسىنىڭ باسشىسى، تەگى يراندىق ازاماتپەن ارالاسا ءجۇرىپ، سوعان سول كەزدەگى ەكونوميكالىق جاعدايدان قينالىپ جۇرگەن ادامدارعا قايىرىمدىلىق ءىس-شاراسىن وتكىزەيىك دەگەن ويىمدى ايتتىم. ول ونى بىردەن قولداپ، وعان باسقا دا شەتەلدىك كومپانيالار اتسالىسىپ، قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىمەن بىرگە 18-قازان «رۋحاني كەلىسىم» كۇنىنە وراي رەسپۋبليكا كولەمىندە ءبىر كۇندە 60 مىڭ ادامعا قايىرىمدىلىق داستارقانىن جايدىق.

1997 جىلى 5 قاراشادا مەملەكەتتىك رامىزدەر الماتىدان اقمولاعا رەسمي تۇردە كوشىرىلدى دە، سول وقيعا كەزىندە ەلباسىمەن كەزدەسىپ، ول كىسى اتالعان ءىس-شاراعا ريزاشىلىعىن ءبىلدىردى. 13 جەلتوقساندا استانادا تاۋەلسىزدىك مەرە­كەسىنە ارنالعان جيىن ءوتتى دە، سوندا تۇڭعىش پرەزيدەنت قولىنان «پاراسات» وردەنىن الىپ «نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى، «كىشكەنتاي ەڭبەگىمدى باعا­لاعانىڭىزعا قۋانىشتىمىن، ارقاشان ءسىزدىڭ ساربازىڭىز بولۋعا دايىنمىن» دەپ العىسىمدى جەتكىزدىم. سودان ەكى اپتا وتكەسىن يمانعالي نۇرعالي ۇلى تاسماعامبەتوۆ حابارلاسىپ: «بۇگىن الما­­تىعا كەلدىم. سەندە شارۋام بار. ەلباسى ساعان اقمولا قالاسى اكىمىنىڭ ورىن­باسارى بولۋعا ۇسىنىسىن ايتتى» دەگەندە شالقامنان تۇسە جازدادىم. ءۇش ۇيىقتاسام تۇسىمە كىرمەگەن ۇسىنىس. ەلباسىعا بەرگەن ۋادەم بار، ءبىر جاعىنان، ەكى عاسىر توعىسىنداعى ۇلى كوشكە قازاق­تىڭ ءبىر پەرزەنتى رەتىندە ءوز ۇلەسىمدى قوسۋ­دى ازاماتتىق بورىشىم دەپ ۇقتىم.

– بۇل قاي كەز ەدى؟

– 1997 جىل، 27 جەلتوقسان. ءدال جاڭا جىلدىڭ قارساڭى.

– اقمولاعا قاشان كەلدىڭىز؟

– 1998 جىلى 5 قاڭتاردا كەلدىم. ۇشاق­تان تۇسسەم دالا تاستاي قاراڭعى، قاڭتاردىڭ ايازى كارىنە ءمىنىپ العان. قايدا بارارىمدى بىلمەيمىن، ەشكىمگە كۇتىپ ال دەپ ايتقان جوق ەدىم. سونى بايقاعان بولۋى كەرەك، مەنىمەن بىرگە كەلگەن يمانعالي نۇرعالي ۇلى: «تولەگەن، ءبىزدىڭ ۇيگە ءجۇر، بىرگە تۇرامىز» دەپ ەرتىپ اكەتتى. ءسويتىپ، يمەكەڭنىڭ شاعىن پاتەرىنە ورنالاستىم. كەيىن ءبىزدىڭ قاتا­رىمىزعا قايرات ءمامي قوسىلدى، ۇشەۋ­مىز التى اي ءبىر پاتەردە تۇرىپ، جاستىق شا­عىمىزعا قايتا ورالعانداي اسەردە جۇر­دىك.

− جاڭا قىزمەتتى جاتىرقاعان جوق­سىز با؟

− جوق، بىراق ەپتەپ تايساقتادىم. مەنىڭ جولىم بولعانى – يمەكەڭمەن بىرگە تۇردىق، سول كىسى كەشكە ۇيگە كەلگەندە: «بۇگىن نە ىستەدىڭ؟» دەپ سۇراپ، قانداي شارۋا بولسا دا قول ۇشىن سوزىپ، تاجىريبەسىمەن ءبولىسىپ وتىردى.

− العاشقى جۇمىس كۇنىڭىز قالاي باستالدى؟

− الدىمەن قالا اكىمى ادىلبەك رىس­كەلدى ۇلى جاقسىبەكوۆپەن جۇزدەسىپ، ال­داعى جۇمىس جوسپارىمەن تانىستىم. قالا ەندى «استانا» بولىپ جاتقان قىم-قۋىت كەزەڭ، شارۋا دەگەن باستان اسادى، ونىڭ جىلدامدىعىنا ىلەسۋ دە وڭاي بولعان جوق. قارجى دا تاپشى. سوعان قاراماستان قالا باسشىسى مەن ونىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى اسقار ۇزاقباي ۇلى مامين ەكەۋى مادەنيەت سالاسىن دامىتۋعا ۇلكەن قولداۋ كورسەتتى. الدارىنا قانداي جوبامەن بارسام دا، قولىمنان قاقپاي، قارجى ءبولدى. العاشقى جۇمىس كۇنى قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى ايمان مۇساقوجاەۆانى قابىلدادىم، ول كىسى ەلوردادان مۋزىكا اكادەمياسىن اشۋ تۋرالى يدەياسىمەن كەلىپتى. بۇل يدەيانى كەيىن ەلباسى دا قولداپ، قالا اكىمدىگى دە كومەكتەسىپ، مۋزىكا اكادەمياسى اشىلدى. قازىر ول قازاق ۇلتتىق ونەر ۋنيۆەرسيتەتىنە اينالدى. سول قاڭتار ايىندا پرەزيدەنت اكىمشىلىگىندە الداعى 10 ماۋسىمداعى استانانىڭ حالىقارالىق تۇساۋكەسەرىنە بايلانىستى جيىن ءوتىپ، دايىندىق جۇمىستارى ءسوز بولدى. ارينە، ونى ۇيىمداستىرۋ قالا اكىمدىگىنە جۇكتەلدى. ءبىز ونىڭ ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك ەكەنىن تۇسىندىك. تۇساۋكەسەردى وتكىزۋدىڭ قۇجاتتارى دايىندالىپ، بەلگىلەنگەن جۇمىستاردى اتقاراتىن توپ قۇرىلىپ، وعان جەتەكشى رەتىندە اندرەي كونچالوۆ­سكي بەكىتىلىپتى.

– اتاقتى رەسەيلىك رەجيسسەر عوي…

– ءيا. ەندى مەن دە شىعارماشىلىق ادا­مىمىن. ماعان وسىنداي اۋقىمدى ءىس-شارانى «نەگە وزگە ۇلتتىڭ وكىلى وتكىزۋى كەرەك؟» دەگەن وي كەلدى. سودان جينالعاندارعا «تۇساۋكەسەردى نەگە ءوزىمىز وتكىزبەيمىز؟» دەپ ەدىم، كەيبىرەۋلەر: «بىزدە ونداي مۇمكىندىك جوق» دەپ جاۋاپ بەردى. «نەگە جوق؟ بىزدە دە تالانتتار جەتەدى، قاجەت دەسەڭىزدەر، تاۋىپ بەرەمىن» دەدىم. بۇل ۇسىنىسىمدى سول كەزدەگى مادەنيەت ءمينيسترى قىرىمبەك كوشەرباەۆ پەن قالا اكىمى ادىلبەك جاقسىبەكوۆ قولداپ، مەنى توپ جەتەكشىسى ەتىپ قويدى. ءسويتىپ، ىسكە كىرىستىك. اۋەلى وسى سالادا تاجىريبەسى بار كاسىبي مامانداردى جيناپ، اقىلداستىم. جوسپار قۇردىق. كۇندە كەشكە جينالىپ باسىمىزدا قازانداي قايناعان يدەيامىزدى ايتامىز. ەندى ءىس-شارانىڭ ستسەناريىن جازۋ كەرەك دەسەم، ەشكىم جازبايدى. ءوزىمنىڭ كۇندەلىكتى جۇمىستان قولىم تيمەيدى. الەۋمەتتىك سالانىڭ دا شەشىلمەگەن ماسەلەلەرى جەتەرلىك. اقىرى، جىگىتتەر ستسەناريدى قاعازعا ءتۇسىرىپ اكەلدى. وقىدىم، ءبارى دۇرىس سەكىلدى كورىندى.

– سوسىن نە ىستەدىڭىز؟

– پرەزيدەنت اكىمشىلىگىنىڭ باسشىسى احمەتجان ەسىموۆتىڭ توراعالىعىمەن تۇساۋكەسەردى وتكىزۋگە ارنالعان كوميسسيا­نىڭ وتىرىسى ءوتتى. ونىڭ مۇشەلەرى – جيىر­ما شاقتى ادام. نەگىزگى شارۋالار تالقىلاندى. ماعان دا ءسوز بەرىلىپ، ستسەناريدى وقي باستاپ ەدىم، وتىرعاندار «دۋ» كۇلدى. ىڭعايسىزدانىپ قالدىم. قىس­قاسى، جازىلعان ستسەناريدى ەشكىم جارات­پادى. قايتا جازىپ اكەلىڭىزدەر دەپ تاپسىردى. جۇمىسقا كەلدىم. ەشقانداي كوڭىل كۇي جوق. سودان بەلگىلى اقىن دوسىم، ەكەۋمىز بىرىگىپ تالاي ءان جازعان با­قىت قايىربەكوۆكە حابارلاسىپ، وعان بارلىق جايدى ءتۇسىندىردىم. ءبىر اپتا­نىڭ ىشىندە باكەڭ قولىما ستسەناريدى ۇس­تاتتى. وقىپ كورسەم، كەرەمەت. «ماڭ­گىلىك ەل جۇرەگى – استانا!»دەگەنجاندى تەبى­رەنتەتىن سوزدەرمەن ورىلگەن، ءبىز مۇنى تۇساۋ­كەسەردىڭ ۇرانى ەتىپ الدىق. الدى­مەن ستسەناريدى سول كەز­دەگى مەم­لەكەتتىك حاتشى ءابىش كەكىلباي­ ۇلىنا اپار­دىم. مارقۇم ءابىش اعا ونى وقىپ، جوعارى باعا­لادى. كوميسسيا مۇشەلەرىنىڭ دە كوڭى­لىنەن شىقتى.

قازاق ۇلتتىق اسپاپتارى وركەسترى قۇرىلدى

– سول كەزدە قالانىڭ مادەنيەت بولى­مىنە قاراستى شىعارماشىلىق ۇجىم بولدى ما؟

– اقمولا وبلىستىق فيلارمونياسى سەكىلدى مادەني مەكەمەلەر بولعانىمەن تىكەلەي قالاعا قارايتىن ونەر ۇجىمى بولمادى. العاش بولىپ قازاق ۇلتتىق اسپاپتار وركەسترى قۇرىلدى. بىردە سونىڭ دايىندىعىنا باردىم. ونەرپازدار وتىرعان عيماراتتى كورىپ، شوشىپ كەتتىم. تۇك جاعداي جوق. سۋىق. توزىپ تۇرعان نىسان. سوعان قاراماستان ديريجەر، قازاق­ستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى مىر­زاعالي ايدابولوۆ مۋزىكانتتارمەن دايىندىق وتكىزىپ، 15 ساۋىردە جاستار سارايىندا وركەستردىڭ تۇساۋكەسەرىن وتكىزدى. جالپى سول كەزدەگى ونەر ادامدارىنىڭ ەرىك-جىگەرىنە باسىمدى يەمىن. ولاردىڭ جانكەشتى ەڭبەگىن ەرلىك دەپ باعالايمىن. كەيىن سيمفونيالىق، ەسترادالىق، ۇرمەلى اسپاپتار وركەسترلەرى قۇرىلىپ، ونەر ۇجىمدارى كوبەيە باستادى.

– ەلوردانىڭ العاشقى تۇساۋكەسەرىن وتكىزۋدىڭ باسى-قاسىندا ءجۇردىڭىز، سوعان توقتالاسىز با؟

– تۇساۋكەسەردى وتكىزۋ ءۇشىن مەم­لەكەت­تىك كوميسسيا جۇيەلى جۇمىس ىستەدى. ەلباسىنىڭ ءوزى ونى قاداعالاپ وتىردى. مادەني شاراعا ەكى اي قالعاندا مەملەكەت باسشىسى ءابىش كەكىلباي ۇلى، احمەتجان ەسىموۆ، ادىلبەك جاقسىبەكوۆ جانە مەنى قابىلداپ، مەرەكەلىك باعدارلامانى تال­قىلاپ، سوڭعى نۇكتەسىن قويدى. ۇكىمەت باس­شىسى نۇرلان بالعىمباەۆ تۇساۋكەسەر وتكىزۋ مەن شەتەلدىك جۇلدىزداردى شا­قى­رۋعا كەرەكتى قارجىنى تاۋىپ بەردى. ول كىسى وعان قالتالى بيزنەسمەندەردى دەمەۋشىلىككە تارتتى.

– مىسالى، قانشا ءىس-شارا ءوتتى؟

– قالاداعى 64 الاڭدا 100-دەن اسا ءىس-شارا ۇيىمداستىرىلدى. پرەزيدەنت اكىمشىلىگىنىڭ قولداۋىمەن تۇساۋكەسەردىڭ الدىندا بارلىق وبلىستىڭ مادەني كۇندەرى بولدى. ونى قىزىل­وردا وبلىسى باستاپ، الماتى قالاسى اياق­تادى. ءاربىر ايماق جاي كەلگەن جوق، ەلورداعا سىيلىق جاسادى. سپورتتىق الاڭدار مەن دالا ساحنالارىن ورناتتى. قىزىقتى مادەني باعدارلامالارىن ۇسىنىپ، ازىق-ت ۇلىك جارمەڭكەسىن وتكىزدى. ءسويتىپ، ەلوردانىڭ مادەني دەڭگەيى ءبىر كوتەرىلىپ قالدى. قازىر سول كۇندەردى ساعىنا ەسىمە الامىن. وسى الەمدىك دەڭ­گەيدە وتكەن تۇساۋكەسەردى وتكىزۋگە قالا اكىمدىگى جۇدىرىقتاي جۇ­مىلىپ جۇمىس ىستەدى.

– وعان قانداي مارتەبەلى قوناقتار مەن ونەر جۇلدىزدارى كەلدى؟

– استانانىڭ العاشقى تويىنا ون ەكى مەملەكەتتىڭ باسشىسى قاتىستى. الەمگە ەسىمدەرى تانىمال ونەر شەبەرلەرى مەن حالىقارالىق فەستيۆالدەردىڭ جەڭىمپازدارى شاقىرىلدى. ايگىلى Modern Talking ونەر كورسەتتى. رەسەيدەن فيليپپ كيركوروۆ باستاعان ەسترادا انشىلەرى بولدى. سونىمەن بىرگە وتاندىق ونەر جۇلدىزدارى دا ءان شىرقادى.قاجىمۇقان اتىنداعى ستاديوندا ۇلكەن مەرەكەلىك باعدارلاما ۇيىمداستىرىلدى. گالا-كونتسەرت كەشكى 19.00-دە باستالىپ، تاڭعى 5.00-دە اياقتالدى

– وسى كەرەمەت كەشتە­ عا­رىش الە­مىمەن دە تەلەكوپىر ۇيىمداس­تى­رىل­عا­نى ءمالىم...

– ول وقيعا كوپ ادامنىڭ ويىندا قالعان بولار. گالا-كونتسەرتتە عارىشقا ەكىنشى مارتە ۇشقان عارىشكەرىمىز، حالىق قاھارمانى تالعات مۇساباەۆپەن تىكەلەي ەفير ارقىلى تەلەكوپىر وت­كىزدىك. بۇل تاريحي ءسات مەرەكەنىڭ كور­كىن اشا ءتۇستى. قازاقتىڭ باتىر ۇلى جاڭا ەلوردانىڭ تۇساۋكەسەر تويىمەن ەلباسىن، حالقىمىزدى قۇتتىقتاپ، عا­رىش كەڭىستىگىنەن سالەم جولدادى. قازىر وسى تىكەلەي ەفيردى قالاي وتكىز­گەنىمىزگە تاڭعالامىن. بۇل شارۋا ۇلكەن دايىن­دىقپەن جاسالدى. ماسكەۋگە شىعىپ، سونداعى كوسموس سالاسىنا جاۋاپتى ماماندارمەن كەلىسسوز جۇرگىزىلىپ، رۇقسات الىندى. ءبارى دە ويداعىداي جۇزەگە استى.

جەتى ايدا وپەرا جانە بالەت تەاترى اشىلدى

– ەلىمىزدىڭ باس ورداسىن زيا­لى قاۋىم­سىز ەلەستەتە المايمىز. زيالى­لاردان ءبىرىنشى بولىپ ەلورداعا كىمدەر اتباسىن تىرەدى؟

– ەلباسى استانانىڭ ساياسي-ەكونو­ميكالىق جانە مادەني ورتالىق بولۋىنا باسا ءمان بەردى. ول كىسى كەزدەسكەن سايىن «زيالى قاۋىمنىڭ جاعدايى قالاي؟» دەپ سۇرايدى. ويتكەنى ايتۋلى تۇلعالار ارقىلى ەلوردانىڭ ابى­رويى اسىپ، مارتەبەسى بيىكتەيدى. زيا­لىلار شاھاردىڭ رۋحاني ومىرىنە تىڭ سەرپىن بەرەدى. العاشىندا ءبىر شوعىر زيالىلاردى شاقىردىق. ءبىرازى كەلگىسى كەلمەدى. ەلورداعا العاش كەلگەن مارقۇم ءابىش اعامىز بولدى. سودان كەيىن بىرقاتار زيالى ازاماتتار جۇمىس بابىمەن نەمەسە وتباسىلىق جاعدايىمەن كوشىپ كەلە باستادى. بىزگە ەرەكشە اسەر ەتكەن جاعداي – اتاقتى رەجيسسەر ءازىربايجان مامبەتوۆتىڭ كەلۋى. ار­داقتى ازامات ەلورداعا ءوز ەركىمەن كەلىپ، ق.قۋانىشباەۆ اتىنداعى قازاق تەاترى­نىڭ باس رەجيسسەرى بولدى. اعانىڭ اسىل جارى، كورنەكتى كومپوزيتور عازيزا احمەتقىزى جۇبانوۆا – مەنىڭ ۇستازىم. ءوز باسىم تالانتتى تۇلعانى تۋعان اعام­داي قارسى الدىم. ەلباسى دا جىلى قابىلدادى. جەتپىستىڭ ۇستىندەگى ادام. تەاتردا جان سالىپ جۇمىس ىستەدى. تاماشا قويىلىمداردى ساحنالادى. اكىمدىك شاھاردىڭ رۋحاني الەمىن كوتەرگەن اعامىزدى «پاراسات» وردەنىنە ۇسىندى. بىراق تۇڭعىش پرەزيدەنت ازەكەڭنىڭ وتاندىق تەاتر ونەرىنىڭ دامۋىنا قوسقان ۇلەسى مەن استاناعا ءوز ەركىمەن كەلگەن ەرلىگىن جوعارى باعالاپ «حالىق قاھارمانى» اتاعىمەن ماراپاتتادى. سونداي-اق نۇرسۇلتان نازارباەۆ ءبىر كۇندە 38 تالانتتى جاسقا پاتەر كىلتىن تاپسىردى.

– قانداي مادەني نىساندار پايدا­لانۋعا بەرىلدى؟

– بۇگىنگى قالاداعى ىرگەلى ونەر ۇجىم­دارىنىڭ دەنى سول كەزدە قۇرىلدى. 1999 جىلى ەلوردالىق ونەرپازداردىڭ قاتى­سۋىمەن سالتاناتتى كونتسەرت ءوتىپ، ونى ەلباسى كەلىپ تاماشالادى. ءبىز وعان الماتىدان بىردە-ءبىر ونەرپاز شاقىر­عان جوقپىز. سونى قالا باسشىسى پرەزيدەنتكە ايتقان بولۋى كەرەك، سالتاناتتى كەشتەن كەيىن ادىلبەك رىس­كەلدى ۇلى تەلەفون سوعىپ، «تولەگەن ەلباسى بىزگە تاپسىرما بەردى. ەندى ەلوردادان وپەرا جانە بالەت تەاترىن اشۋىمىز قاجەت» دەدى. سودان اقپان ايىندا تەاتر قۇرۋ تۋرالى ۇكىمەتتىڭ قاۋلىسى شىعىپ، جۇمىس باستالدى.

– بۇل بۇرىنعى كۇلاش بايسەيىتوۆا اتىن­داعى وپەرا جانە بالەت تەاترى عوي…

– ءيا. نەگىزى مامانداردىڭ ايتۋىن­شا، وپەرا جانە بالەت تەاترىن سالۋ ءۇشىن ءبىراز ۋاقىت كەرەك ەكەن. ال ءبىز سونىڭ بارلىعىن جەتى ايدا دايىندادىق. وسى­عان ءوزىم قايرانمىن. تەاترعا بۇرىنعى «تەمىرجولشىلار» سارايى بەرىلدى. عيما­راتتى بارىپ كورسەم، ابدەن توزىعى جەتكەن. ونى «قازاقستان تەمىر جولى» ۇلت­تىق كومپانياسى ءوز مويىندارىنا الىپ، كۇردەلى جوندەۋدەن وتكىزدى. ەندى ونەر ۇجىمىن جاساقتاۋ ءۇشىن ساحنا مامانى كەرەك. بىزدە ءبىر بالەت ءارتىسى، وركەستر نە حور مۇشەلەرى جوق. سودان قالاعا الماتىداعى سەلەزنەۆ اتىن­داعى حورەوگرافيا ۋچيليششەسىنىڭ گاسترولدىك ساپارىن ۇيىمداستىردىق. ولار كەلىپ، ەلوردالىقتارعا ونەرىن كورسەتتى. قويىلىمنان كەيىن جاستاردى جيناپ:«جاقىندا وسىندا وپەرا جانە بالەت تەاترى اشىلادى. سوعان ءبارىڭىز كەلىڭىزدەر. بولاشاقتارىڭىز جاڭا ونەر ورداسىمەن بىرگە قالانادى» دەپ جاستارعا بار جاعدايدى تۇسىندىردىك. سول جاستار تولىعىمەن تەاتردا قالدى. مىنە، بۇگىنگى الەمگە ءمالىم ىرگەلى تەاتردىڭ ىرگەسىن جاس تالانتتى قىز-جىگىتتەر قالادى. سول جىلى قازان ايىندا تەاتر شىمىلدىعى م.تولەباەۆتىڭ ء«بىرجان-سارا» وپەراسى مەن چايكوۆسكيدىڭ «اققۋ كولى» بالەتىمەن اشىلدى.

قالانى قازاقىلاندىرۋ قولعا الىندى

– باس شاھاردىڭ ءبىلىم مەن دەنساۋ­لىق سالاسى قالاي دامىدى؟

– اقمولا استانا بولعان كۇننەن باس­تاپ ءبىلىم مەن دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنا ەرەكشە ماڭىز بەرىلدى. سول ۋاقىتتاعى قالانىڭ تۇرعىنى – 217 مىڭ ادام. جەرگىلىكتى ۇلت 17 پايىزدى قۇرادى. ءبىر عانا قازاق مەكتەبى بولدى. الدىمەن قالانى قازاقىلاندىرۋ ماسەلەسى قولعا الىندى. ءتىل باسقارماسى قۇرىلدى. كوشە اتاۋلارىن اۋىستىردىق. انا تىلىمىزدە ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپتەردى كوبەيتۋدى ويلاستىردىق. مەملەكەتتىك بالاباقشالار كوپتەپ بوي كوتەرە باس­تادى. اۋرۋحانالار مەن ەمحانالار قۇ­رىلىسى توقتاۋسىز ءجۇردى. 1999 جىلى رەسپۋبليكالىق كلينيكالىق اۋرۋحانا پايدالانۋعا بەرىلدى. بۇرىنعى ساكەن سەيفۋللين اتىنداعى پەدينستيتۋت ل.ن.گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنە اينالدى. بۇرىننان تانىمال اقمولا اۋىلشارۋاشىلىق ينستيتۋتى اگرارلىق ۋنيۆەرسيتەت بولدى.

قازىر شاھاردىڭ 70 پايىزىن جەرگىلىكتى ۇلت وكىلدەرى قۇرايدى. بۇل سولاي بولۋ قاجەت. ويتكەنى استانا – قازاقتىڭ ەلورداسى. سول كەزدە جان-جاقتان جۇرت اعىلىپ كوشىپ كەلە باستادى. جالپى قالانىڭ دامۋىنا ءاربىر وتباسىنىڭ قوسقان ۇلەسى زور.

− سول جىلداردى ءجيى ەسكە الاسىز با؟

− ارينە. بىردە ادىلبەك رىسكەلدى ۇلى ويلانىپ تۇرىپ: «تولەگەن، ءبىز قانداي باقىتتى ادامبىز، ميلليونداعان ادام­داردىڭ ىشىنەن ەلباسى بىزگە سەنىم ارتىپ، ەلور­دانىڭ ىرگەتاسىن قالاۋعا تاريحي مىندەت جۇكتەدى» دەپ تولقىپ ايتقانى بار. شىندىعىندا، مەن ءوزىمدى باقىتتى ادام رەتىندە سەزىنەمىن. وسىنداي ەكى عاسىر توعىسىندا جۇزەگە اسقان ۇلى كوشتىڭ ورتاسىندا ءجۇرىپ، ەلگە قىزمەت جاساعانىمدى − تاعدىرىمنىڭ سىيى دەپ باعالايمىن. جەتى جىل قاتارىنان قالا اكىمىنىڭ ورىن­باسارى بولىپ قىزمەت اتقاردىم. ودان كەيىن پارلامەنت ءماجى­لىسى ءۇشىنشى شاقى­رىلىمىنىڭ دەپۋ­تاتى، پارلامەنت سەناتىنىڭ دەپۋتاتى بولدىم. بۇگىنگى كۇنگە دەيىن استا­نا­نىڭ وركەندەۋىنە قولىمنان كەلگەنشە ۇلەسىمدى قوسىپ كەلەمىن. ەلوردا از ۋا­قىت­تا مادەنيەت ورداسىنا اينالىپ ۇل­گەردى.

− بۇگىندە ونەرگە دەگەن كوزقاراس وزگەردى، بۇعان ءسىز قالاي قارايسىز؟

− ونىڭ ءبارى زاماننىڭ سۇرانىسىنا بايلانىستى دەپ ويلايمىن. ءبىز كەڭەس داۋى­رىندە وستىك، وندا ونەرگە دەگەن كوز­قاراس باسقاشا بولدى، كلاسسيكالىق مۋ­زىكاعا كوڭىل ءبولىندى. قازىر نارىق كەزەڭى، ءبارى قارجىعا كەلىپ تىرەلەدى. سودان دا بولار جەڭىل-جەلپى دۇنيە العا شىقتى. ول ءۇشىن بىرەۋگە وكپەلەۋگە، سىن ايتۋعا بولمايدى. بۇل ماڭگىلىك ەمەس، ادامزات تاريحىندا وسىنداي كەزەڭدەر بولعان. ۋاقىتشا نارسە دەپ قابىلدايمىن. ماڭگىلىك دەگەنىمىز – كلاسسيكالىق ونەر. سوناۋ قۇرمانعازى، داۋلەتكەرەي، اقان سەرى، ءبىرجان سال اتالارىمىزدان باستاپ، مۇقان تولەباەۆ، عازيزا جۇبانوۆا، نۇرعيسا تىلەنديەۆ، ءشامشى قال­داياقوۆ سەكىلدى اعا-اپالارىمىزدىڭ ونەرى حالقىمىزبەن بىرگە جاساي بەرمەك.

– جۇرەكتىڭ نازىك قىلىن شەرتەتىن شىعارمالارىڭىزدى جۇرتشىلىق جاقسى كورەدى. قازىر كوپ كورىنبەيسىز، نە جازىپ ءجۇرسىز؟

– ونەر ادامىنا كوپ كورىنۋ مىندەت ەمەس. ءبىر دانىشپان «ونەردى ءسۇيۋ نە بولماسا ءوزىڭ ارقىلى ونەردى ءسۇيۋ دەگەن بار» دەپ ايتقان ەكەن. ءوزىم ونەردى جان-تانىممەن جاقسى كورەمىن. كومپوزيتورلىق – مەنىڭ ماماندىعىم. سول ءۇشىن الماتى مەم­لەكەتتىك كونسەرۆاتورياسى مەن پ.ي.چايكوۆسكيي اتىنداعى ماسكەۋ مەم­لەكەت­تىك كونسەرۆاتورياسىنىڭ اسپيرانتۋراسىن ءبىتىردىم.

كەيىنگى جىلدارى اسپاپتىق مۋزىكاعا شىعارمالار جازىپ ءجۇرمىن. ماسكەۋدەن اسپاپتى مۋزىكالىق 14 تۋىندىم ەنگەن ديسكىم مەن «جان لۋنا» دەگەن بۇر­كەنشىك اتپەن ورىس تىلىندە ەكى تومدىق جىر جيناعىم جارىق كوردى. سونداي-اق مۇقاعالي ماقاتاەۆ اعامىزدىڭ ولەڭىنە جازىلعان سوڭعى ەكى ءانىمدى، تانىمال انشىلەر مەيرامبەك بەسپاەۆ پەن تولقىن زابيروۆا ورىنداپ، تىڭدارماننىڭ ىقىلاسىنا بولەندى. قىسقاسى، ءبىر كۇن بوس وتىرمايمىن، شىعارماشىلىق ىزدەنىستەمىن.

− اڭگىمەڭىزگە راحمەت.

اڭگىمەلەسكەن

ازامات ەسەنجول،

«Egemen Qazaqstan»