ۇلتتىق مۋزىكا ونەرىندە ايشىقتى قولتاڭباسى بار بەلگىلى كومپوزيتور، مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى، نۇر-سۇلتان قالاسىنىڭ قۇرمەتتى ازاماتى تولەگەن مۇحامەدجانوۆ ەلوردانىڭ العاشقى جىلدارىندا قالا اكىمىنىڭ ورىنباسارى بولىپ، باس شاھاردىڭ رۋحانياتى مەن مادەنيەتىنىڭ دامۋىنا ايتارلىقتاي ۇلەس قوستى. ءبىز بۇگىن سول تاريحي جىلدارعا شەگىنىپ، اڭگىمە وربىتتىك.

ەلباسى ۇسىنىسىمەن
كەلدىم
– تولەگەن مۇحامەدجان ۇلى، استانانىڭ العاشقى قالىپتاسۋى قالا اكىمىنىڭ ورىنباسارى رەتىندە كوز الدىڭىزدا ءوتتى، وسى لاۋازىمدى قىزمەتكە قالاي تاعايىندالدىڭىز؟
− مەنىڭ ومىردەگى ارمانىم دا، ماقساتىم دا – مۋزىكا بولدى. سوندىقتان لاۋازىمعا ونشا قىزىقپادىم. ونەردى بارىنەن جوعارى سانادىم. الايدا قوعامدىق جۇمىستان ەشقاشان باس تارتقان جوقپىن. توقسانىنشى جىلداردىڭ ورتا كەزىندە قازاقستان-امەريكا كومپانياسى كەڭەسىنىڭ باسشىسى، تەگى يراندىق ازاماتپەن ارالاسا ءجۇرىپ، سوعان سول كەزدەگى ەكونوميكالىق جاعدايدان قينالىپ جۇرگەن ادامدارعا قايىرىمدىلىق ءىس-شاراسىن وتكىزەيىك دەگەن ويىمدى ايتتىم. ول ونى بىردەن قولداپ، وعان باسقا دا شەتەلدىك كومپانيالار اتسالىسىپ، قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىمەن بىرگە 18-قازان «رۋحاني كەلىسىم» كۇنىنە وراي رەسپۋبليكا كولەمىندە ءبىر كۇندە 60 مىڭ ادامعا قايىرىمدىلىق داستارقانىن جايدىق.
1997 جىلى 5 قاراشادا مەملەكەتتىك رامىزدەر الماتىدان اقمولاعا رەسمي تۇردە كوشىرىلدى دە، سول وقيعا كەزىندە ەلباسىمەن كەزدەسىپ، ول كىسى اتالعان ءىس-شاراعا ريزاشىلىعىن ءبىلدىردى. 13 جەلتوقساندا استانادا تاۋەلسىزدىك مەرەكەسىنە ارنالعان جيىن ءوتتى دە، سوندا تۇڭعىش پرەزيدەنت قولىنان «پاراسات» وردەنىن الىپ «نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى، «كىشكەنتاي ەڭبەگىمدى باعالاعانىڭىزعا قۋانىشتىمىن، ارقاشان ءسىزدىڭ ساربازىڭىز بولۋعا دايىنمىن» دەپ العىسىمدى جەتكىزدىم. سودان ەكى اپتا وتكەسىن يمانعالي نۇرعالي ۇلى تاسماعامبەتوۆ حابارلاسىپ: «بۇگىن الماتىعا كەلدىم. سەندە شارۋام بار. ەلباسى ساعان اقمولا قالاسى اكىمىنىڭ ورىنباسارى بولۋعا ۇسىنىسىن ايتتى» دەگەندە شالقامنان تۇسە جازدادىم. ءۇش ۇيىقتاسام تۇسىمە كىرمەگەن ۇسىنىس. ەلباسىعا بەرگەن ۋادەم بار، ءبىر جاعىنان، ەكى عاسىر توعىسىنداعى ۇلى كوشكە قازاقتىڭ ءبىر پەرزەنتى رەتىندە ءوز ۇلەسىمدى قوسۋدى ازاماتتىق بورىشىم دەپ ۇقتىم.
– بۇل قاي كەز ەدى؟
– 1997 جىل، 27 جەلتوقسان. ءدال جاڭا جىلدىڭ قارساڭى.
– اقمولاعا قاشان كەلدىڭىز؟
– 1998 جىلى 5 قاڭتاردا كەلدىم. ۇشاقتان تۇسسەم دالا تاستاي قاراڭعى، قاڭتاردىڭ ايازى كارىنە ءمىنىپ العان. قايدا بارارىمدى بىلمەيمىن، ەشكىمگە كۇتىپ ال دەپ ايتقان جوق ەدىم. سونى بايقاعان بولۋى كەرەك، مەنىمەن بىرگە كەلگەن يمانعالي نۇرعالي ۇلى: «تولەگەن، ءبىزدىڭ ۇيگە ءجۇر، بىرگە تۇرامىز» دەپ ەرتىپ اكەتتى. ءسويتىپ، يمەكەڭنىڭ شاعىن پاتەرىنە ورنالاستىم. كەيىن ءبىزدىڭ قاتارىمىزعا قايرات ءمامي قوسىلدى، ۇشەۋمىز التى اي ءبىر پاتەردە تۇرىپ، جاستىق شاعىمىزعا قايتا ورالعانداي اسەردە جۇردىك.
− جاڭا قىزمەتتى جاتىرقاعان جوقسىز با؟
− جوق، بىراق ەپتەپ تايساقتادىم. مەنىڭ جولىم بولعانى – يمەكەڭمەن بىرگە تۇردىق، سول كىسى كەشكە ۇيگە كەلگەندە: «بۇگىن نە ىستەدىڭ؟» دەپ سۇراپ، قانداي شارۋا بولسا دا قول ۇشىن سوزىپ، تاجىريبەسىمەن ءبولىسىپ وتىردى.
− العاشقى جۇمىس كۇنىڭىز قالاي باستالدى؟
− الدىمەن قالا اكىمى ادىلبەك رىسكەلدى ۇلى جاقسىبەكوۆپەن جۇزدەسىپ، الداعى جۇمىس جوسپارىمەن تانىستىم. قالا ەندى «استانا» بولىپ جاتقان قىم-قۋىت كەزەڭ، شارۋا دەگەن باستان اسادى، ونىڭ جىلدامدىعىنا ىلەسۋ دە وڭاي بولعان جوق. قارجى دا تاپشى. سوعان قاراماستان قالا باسشىسى مەن ونىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى اسقار ۇزاقباي ۇلى مامين ەكەۋى مادەنيەت سالاسىن دامىتۋعا ۇلكەن قولداۋ كورسەتتى. الدارىنا قانداي جوبامەن بارسام دا، قولىمنان قاقپاي، قارجى ءبولدى. العاشقى جۇمىس كۇنى قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى ايمان مۇساقوجاەۆانى قابىلدادىم، ول كىسى ەلوردادان مۋزىكا اكادەمياسىن اشۋ تۋرالى يدەياسىمەن كەلىپتى. بۇل يدەيانى كەيىن ەلباسى دا قولداپ، قالا اكىمدىگى دە كومەكتەسىپ، مۋزىكا اكادەمياسى اشىلدى. قازىر ول قازاق ۇلتتىق ونەر ۋنيۆەرسيتەتىنە اينالدى. سول قاڭتار ايىندا پرەزيدەنت اكىمشىلىگىندە الداعى 10 ماۋسىمداعى استانانىڭ حالىقارالىق تۇساۋكەسەرىنە بايلانىستى جيىن ءوتىپ، دايىندىق جۇمىستارى ءسوز بولدى. ارينە، ونى ۇيىمداستىرۋ قالا اكىمدىگىنە جۇكتەلدى. ءبىز ونىڭ ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك ەكەنىن تۇسىندىك. تۇساۋكەسەردى وتكىزۋدىڭ قۇجاتتارى دايىندالىپ، بەلگىلەنگەن جۇمىستاردى اتقاراتىن توپ قۇرىلىپ، وعان جەتەكشى رەتىندە اندرەي كونچالوۆسكي بەكىتىلىپتى.
– اتاقتى رەسەيلىك رەجيسسەر عوي…
– ءيا. ەندى مەن دە شىعارماشىلىق ادامىمىن. ماعان وسىنداي اۋقىمدى ءىس-شارانى «نەگە وزگە ۇلتتىڭ وكىلى وتكىزۋى كەرەك؟» دەگەن وي كەلدى. سودان جينالعاندارعا «تۇساۋكەسەردى نەگە ءوزىمىز وتكىزبەيمىز؟» دەپ ەدىم، كەيبىرەۋلەر: «بىزدە ونداي مۇمكىندىك جوق» دەپ جاۋاپ بەردى. «نەگە جوق؟ بىزدە دە تالانتتار جەتەدى، قاجەت دەسەڭىزدەر، تاۋىپ بەرەمىن» دەدىم. بۇل ۇسىنىسىمدى سول كەزدەگى مادەنيەت ءمينيسترى قىرىمبەك كوشەرباەۆ پەن قالا اكىمى ادىلبەك جاقسىبەكوۆ قولداپ، مەنى توپ جەتەكشىسى ەتىپ قويدى. ءسويتىپ، ىسكە كىرىستىك. اۋەلى وسى سالادا تاجىريبەسى بار كاسىبي مامانداردى جيناپ، اقىلداستىم. جوسپار قۇردىق. كۇندە كەشكە جينالىپ باسىمىزدا قازانداي قايناعان يدەيامىزدى ايتامىز. ەندى ءىس-شارانىڭ ستسەناريىن جازۋ كەرەك دەسەم، ەشكىم جازبايدى. ءوزىمنىڭ كۇندەلىكتى جۇمىستان قولىم تيمەيدى. الەۋمەتتىك سالانىڭ دا شەشىلمەگەن ماسەلەلەرى جەتەرلىك. اقىرى، جىگىتتەر ستسەناريدى قاعازعا ءتۇسىرىپ اكەلدى. وقىدىم، ءبارى دۇرىس سەكىلدى كورىندى.
– سوسىن نە ىستەدىڭىز؟
– پرەزيدەنت اكىمشىلىگىنىڭ باسشىسى احمەتجان ەسىموۆتىڭ توراعالىعىمەن تۇساۋكەسەردى وتكىزۋگە ارنالعان كوميسسيانىڭ وتىرىسى ءوتتى. ونىڭ مۇشەلەرى – جيىرما شاقتى ادام. نەگىزگى شارۋالار تالقىلاندى. ماعان دا ءسوز بەرىلىپ، ستسەناريدى وقي باستاپ ەدىم، وتىرعاندار «دۋ» كۇلدى. ىڭعايسىزدانىپ قالدىم. قىسقاسى، جازىلعان ستسەناريدى ەشكىم جاراتپادى. قايتا جازىپ اكەلىڭىزدەر دەپ تاپسىردى. جۇمىسقا كەلدىم. ەشقانداي كوڭىل كۇي جوق. سودان بەلگىلى اقىن دوسىم، ەكەۋمىز بىرىگىپ تالاي ءان جازعان باقىت قايىربەكوۆكە حابارلاسىپ، وعان بارلىق جايدى ءتۇسىندىردىم. ءبىر اپتانىڭ ىشىندە باكەڭ قولىما ستسەناريدى ۇستاتتى. وقىپ كورسەم، كەرەمەت. «ماڭگىلىك ەل جۇرەگى – استانا!»دەگەنجاندى تەبىرەنتەتىن سوزدەرمەن ورىلگەن، ءبىز مۇنى تۇساۋكەسەردىڭ ۇرانى ەتىپ الدىق. الدىمەن ستسەناريدى سول كەزدەگى مەملەكەتتىك حاتشى ءابىش كەكىلباي ۇلىنا اپاردىم. مارقۇم ءابىش اعا ونى وقىپ، جوعارى باعالادى. كوميسسيا مۇشەلەرىنىڭ دە كوڭىلىنەن شىقتى.
قازاق ۇلتتىق اسپاپتارى وركەسترى قۇرىلدى
– سول كەزدە قالانىڭ مادەنيەت بولىمىنە قاراستى شىعارماشىلىق ۇجىم بولدى ما؟
– اقمولا وبلىستىق فيلارمونياسى سەكىلدى مادەني مەكەمەلەر بولعانىمەن تىكەلەي قالاعا قارايتىن ونەر ۇجىمى بولمادى. العاش بولىپ قازاق ۇلتتىق اسپاپتار وركەسترى قۇرىلدى. بىردە سونىڭ دايىندىعىنا باردىم. ونەرپازدار وتىرعان عيماراتتى كورىپ، شوشىپ كەتتىم. تۇك جاعداي جوق. سۋىق. توزىپ تۇرعان نىسان. سوعان قاراماستان ديريجەر، قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى مىرزاعالي ايدابولوۆ مۋزىكانتتارمەن دايىندىق وتكىزىپ، 15 ساۋىردە جاستار سارايىندا وركەستردىڭ تۇساۋكەسەرىن وتكىزدى. جالپى سول كەزدەگى ونەر ادامدارىنىڭ ەرىك-جىگەرىنە باسىمدى يەمىن. ولاردىڭ جانكەشتى ەڭبەگىن ەرلىك دەپ باعالايمىن. كەيىن سيمفونيالىق، ەسترادالىق، ۇرمەلى اسپاپتار وركەسترلەرى قۇرىلىپ، ونەر ۇجىمدارى كوبەيە باستادى.
– ەلوردانىڭ العاشقى تۇساۋكەسەرىن وتكىزۋدىڭ باسى-قاسىندا ءجۇردىڭىز، سوعان توقتالاسىز با؟
– تۇساۋكەسەردى وتكىزۋ ءۇشىن مەملەكەتتىك كوميسسيا جۇيەلى جۇمىس ىستەدى. ەلباسىنىڭ ءوزى ونى قاداعالاپ وتىردى. مادەني شاراعا ەكى اي قالعاندا مەملەكەت باسشىسى ءابىش كەكىلباي ۇلى، احمەتجان ەسىموۆ، ادىلبەك جاقسىبەكوۆ جانە مەنى قابىلداپ، مەرەكەلىك باعدارلامانى تالقىلاپ، سوڭعى نۇكتەسىن قويدى. ۇكىمەت باسشىسى نۇرلان بالعىمباەۆ تۇساۋكەسەر وتكىزۋ مەن شەتەلدىك جۇلدىزداردى شاقىرۋعا كەرەكتى قارجىنى تاۋىپ بەردى. ول كىسى وعان قالتالى بيزنەسمەندەردى دەمەۋشىلىككە تارتتى.
– مىسالى، قانشا ءىس-شارا ءوتتى؟
– قالاداعى 64 الاڭدا 100-دەن اسا ءىس-شارا ۇيىمداستىرىلدى. پرەزيدەنت اكىمشىلىگىنىڭ قولداۋىمەن تۇساۋكەسەردىڭ الدىندا بارلىق وبلىستىڭ مادەني كۇندەرى بولدى. ونى قىزىلوردا وبلىسى باستاپ، الماتى قالاسى اياقتادى. ءاربىر ايماق جاي كەلگەن جوق، ەلورداعا سىيلىق جاسادى. سپورتتىق الاڭدار مەن دالا ساحنالارىن ورناتتى. قىزىقتى مادەني باعدارلامالارىن ۇسىنىپ، ازىق-ت ۇلىك جارمەڭكەسىن وتكىزدى. ءسويتىپ، ەلوردانىڭ مادەني دەڭگەيى ءبىر كوتەرىلىپ قالدى. قازىر سول كۇندەردى ساعىنا ەسىمە الامىن. وسى الەمدىك دەڭگەيدە وتكەن تۇساۋكەسەردى وتكىزۋگە قالا اكىمدىگى جۇدىرىقتاي جۇمىلىپ جۇمىس ىستەدى.
– وعان قانداي مارتەبەلى قوناقتار مەن ونەر جۇلدىزدارى كەلدى؟
– استانانىڭ العاشقى تويىنا ون ەكى مەملەكەتتىڭ باسشىسى قاتىستى. الەمگە ەسىمدەرى تانىمال ونەر شەبەرلەرى مەن حالىقارالىق فەستيۆالدەردىڭ جەڭىمپازدارى شاقىرىلدى. ايگىلى Modern Talking ونەر كورسەتتى. رەسەيدەن فيليپپ كيركوروۆ باستاعان ەسترادا انشىلەرى بولدى. سونىمەن بىرگە وتاندىق ونەر جۇلدىزدارى دا ءان شىرقادى.قاجىمۇقان اتىنداعى ستاديوندا ۇلكەن مەرەكەلىك باعدارلاما ۇيىمداستىرىلدى. گالا-كونتسەرت كەشكى 19.00-دە باستالىپ، تاڭعى 5.00-دە اياقتالدى
– وسى كەرەمەت كەشتە عارىش الەمىمەن دە تەلەكوپىر ۇيىمداستىرىلعانى ءمالىم...
– ول وقيعا كوپ ادامنىڭ ويىندا قالعان بولار. گالا-كونتسەرتتە عارىشقا ەكىنشى مارتە ۇشقان عارىشكەرىمىز، حالىق قاھارمانى تالعات مۇساباەۆپەن تىكەلەي ەفير ارقىلى تەلەكوپىر وتكىزدىك. بۇل تاريحي ءسات مەرەكەنىڭ كوركىن اشا ءتۇستى. قازاقتىڭ باتىر ۇلى جاڭا ەلوردانىڭ تۇساۋكەسەر تويىمەن ەلباسىن، حالقىمىزدى قۇتتىقتاپ، عارىش كەڭىستىگىنەن سالەم جولدادى. قازىر وسى تىكەلەي ەفيردى قالاي وتكىزگەنىمىزگە تاڭعالامىن. بۇل شارۋا ۇلكەن دايىندىقپەن جاسالدى. ماسكەۋگە شىعىپ، سونداعى كوسموس سالاسىنا جاۋاپتى ماماندارمەن كەلىسسوز جۇرگىزىلىپ، رۇقسات الىندى. ءبارى دە ويداعىداي جۇزەگە استى.
جەتى ايدا وپەرا جانە بالەت تەاترى اشىلدى
– ەلىمىزدىڭ باس ورداسىن زيالى قاۋىمسىز ەلەستەتە المايمىز. زيالىلاردان ءبىرىنشى بولىپ ەلورداعا كىمدەر اتباسىن تىرەدى؟
– ەلباسى استانانىڭ ساياسي-ەكونوميكالىق جانە مادەني ورتالىق بولۋىنا باسا ءمان بەردى. ول كىسى كەزدەسكەن سايىن «زيالى قاۋىمنىڭ جاعدايى قالاي؟» دەپ سۇرايدى. ويتكەنى ايتۋلى تۇلعالار ارقىلى ەلوردانىڭ ابىرويى اسىپ، مارتەبەسى بيىكتەيدى. زيالىلار شاھاردىڭ رۋحاني ومىرىنە تىڭ سەرپىن بەرەدى. العاشىندا ءبىر شوعىر زيالىلاردى شاقىردىق. ءبىرازى كەلگىسى كەلمەدى. ەلورداعا العاش كەلگەن مارقۇم ءابىش اعامىز بولدى. سودان كەيىن بىرقاتار زيالى ازاماتتار جۇمىس بابىمەن نەمەسە وتباسىلىق جاعدايىمەن كوشىپ كەلە باستادى. بىزگە ەرەكشە اسەر ەتكەن جاعداي – اتاقتى رەجيسسەر ءازىربايجان مامبەتوۆتىڭ كەلۋى. ارداقتى ازامات ەلورداعا ءوز ەركىمەن كەلىپ، ق.قۋانىشباەۆ اتىنداعى قازاق تەاترىنىڭ باس رەجيسسەرى بولدى. اعانىڭ اسىل جارى، كورنەكتى كومپوزيتور عازيزا احمەتقىزى جۇبانوۆا – مەنىڭ ۇستازىم. ءوز باسىم تالانتتى تۇلعانى تۋعان اعامداي قارسى الدىم. ەلباسى دا جىلى قابىلدادى. جەتپىستىڭ ۇستىندەگى ادام. تەاتردا جان سالىپ جۇمىس ىستەدى. تاماشا قويىلىمداردى ساحنالادى. اكىمدىك شاھاردىڭ رۋحاني الەمىن كوتەرگەن اعامىزدى «پاراسات» وردەنىنە ۇسىندى. بىراق تۇڭعىش پرەزيدەنت ازەكەڭنىڭ وتاندىق تەاتر ونەرىنىڭ دامۋىنا قوسقان ۇلەسى مەن استاناعا ءوز ەركىمەن كەلگەن ەرلىگىن جوعارى باعالاپ «حالىق قاھارمانى» اتاعىمەن ماراپاتتادى. سونداي-اق نۇرسۇلتان نازارباەۆ ءبىر كۇندە 38 تالانتتى جاسقا پاتەر كىلتىن تاپسىردى.
– قانداي مادەني نىساندار پايدالانۋعا بەرىلدى؟
– بۇگىنگى قالاداعى ىرگەلى ونەر ۇجىمدارىنىڭ دەنى سول كەزدە قۇرىلدى. 1999 جىلى ەلوردالىق ونەرپازداردىڭ قاتىسۋىمەن سالتاناتتى كونتسەرت ءوتىپ، ونى ەلباسى كەلىپ تاماشالادى. ءبىز وعان الماتىدان بىردە-ءبىر ونەرپاز شاقىرعان جوقپىز. سونى قالا باسشىسى پرەزيدەنتكە ايتقان بولۋى كەرەك، سالتاناتتى كەشتەن كەيىن ادىلبەك رىسكەلدى ۇلى تەلەفون سوعىپ، «تولەگەن ەلباسى بىزگە تاپسىرما بەردى. ەندى ەلوردادان وپەرا جانە بالەت تەاترىن اشۋىمىز قاجەت» دەدى. سودان اقپان ايىندا تەاتر قۇرۋ تۋرالى ۇكىمەتتىڭ قاۋلىسى شىعىپ، جۇمىس باستالدى.
– بۇل بۇرىنعى كۇلاش بايسەيىتوۆا اتىنداعى وپەرا جانە بالەت تەاترى عوي…
– ءيا. نەگىزى مامانداردىڭ ايتۋىنشا، وپەرا جانە بالەت تەاترىن سالۋ ءۇشىن ءبىراز ۋاقىت كەرەك ەكەن. ال ءبىز سونىڭ بارلىعىن جەتى ايدا دايىندادىق. وسىعان ءوزىم قايرانمىن. تەاترعا بۇرىنعى «تەمىرجولشىلار» سارايى بەرىلدى. عيماراتتى بارىپ كورسەم، ابدەن توزىعى جەتكەن. ونى «قازاقستان تەمىر جولى» ۇلتتىق كومپانياسى ءوز مويىندارىنا الىپ، كۇردەلى جوندەۋدەن وتكىزدى. ەندى ونەر ۇجىمىن جاساقتاۋ ءۇشىن ساحنا مامانى كەرەك. بىزدە ءبىر بالەت ءارتىسى، وركەستر نە حور مۇشەلەرى جوق. سودان قالاعا الماتىداعى سەلەزنەۆ اتىنداعى حورەوگرافيا ۋچيليششەسىنىڭ گاسترولدىك ساپارىن ۇيىمداستىردىق. ولار كەلىپ، ەلوردالىقتارعا ونەرىن كورسەتتى. قويىلىمنان كەيىن جاستاردى جيناپ:«جاقىندا وسىندا وپەرا جانە بالەت تەاترى اشىلادى. سوعان ءبارىڭىز كەلىڭىزدەر. بولاشاقتارىڭىز جاڭا ونەر ورداسىمەن بىرگە قالانادى» دەپ جاستارعا بار جاعدايدى تۇسىندىردىك. سول جاستار تولىعىمەن تەاتردا قالدى. مىنە، بۇگىنگى الەمگە ءمالىم ىرگەلى تەاتردىڭ ىرگەسىن جاس تالانتتى قىز-جىگىتتەر قالادى. سول جىلى قازان ايىندا تەاتر شىمىلدىعى م.تولەباەۆتىڭ ء«بىرجان-سارا» وپەراسى مەن چايكوۆسكيدىڭ «اققۋ كولى» بالەتىمەن اشىلدى.
قالانى قازاقىلاندىرۋ قولعا الىندى
– باس شاھاردىڭ ءبىلىم مەن دەنساۋلىق سالاسى قالاي دامىدى؟
– اقمولا استانا بولعان كۇننەن باستاپ ءبىلىم مەن دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنا ەرەكشە ماڭىز بەرىلدى. سول ۋاقىتتاعى قالانىڭ تۇرعىنى – 217 مىڭ ادام. جەرگىلىكتى ۇلت 17 پايىزدى قۇرادى. ءبىر عانا قازاق مەكتەبى بولدى. الدىمەن قالانى قازاقىلاندىرۋ ماسەلەسى قولعا الىندى. ءتىل باسقارماسى قۇرىلدى. كوشە اتاۋلارىن اۋىستىردىق. انا تىلىمىزدە ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپتەردى كوبەيتۋدى ويلاستىردىق. مەملەكەتتىك بالاباقشالار كوپتەپ بوي كوتەرە باستادى. اۋرۋحانالار مەن ەمحانالار قۇرىلىسى توقتاۋسىز ءجۇردى. 1999 جىلى رەسپۋبليكالىق كلينيكالىق اۋرۋحانا پايدالانۋعا بەرىلدى. بۇرىنعى ساكەن سەيفۋللين اتىنداعى پەدينستيتۋت ل.ن.گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنە اينالدى. بۇرىننان تانىمال اقمولا اۋىلشارۋاشىلىق ينستيتۋتى اگرارلىق ۋنيۆەرسيتەت بولدى.
قازىر شاھاردىڭ 70 پايىزىن جەرگىلىكتى ۇلت وكىلدەرى قۇرايدى. بۇل سولاي بولۋ قاجەت. ويتكەنى استانا – قازاقتىڭ ەلورداسى. سول كەزدە جان-جاقتان جۇرت اعىلىپ كوشىپ كەلە باستادى. جالپى قالانىڭ دامۋىنا ءاربىر وتباسىنىڭ قوسقان ۇلەسى زور.
− سول جىلداردى ءجيى ەسكە الاسىز با؟
− ارينە. بىردە ادىلبەك رىسكەلدى ۇلى ويلانىپ تۇرىپ: «تولەگەن، ءبىز قانداي باقىتتى ادامبىز، ميلليونداعان ادامداردىڭ ىشىنەن ەلباسى بىزگە سەنىم ارتىپ، ەلوردانىڭ ىرگەتاسىن قالاۋعا تاريحي مىندەت جۇكتەدى» دەپ تولقىپ ايتقانى بار. شىندىعىندا، مەن ءوزىمدى باقىتتى ادام رەتىندە سەزىنەمىن. وسىنداي ەكى عاسىر توعىسىندا جۇزەگە اسقان ۇلى كوشتىڭ ورتاسىندا ءجۇرىپ، ەلگە قىزمەت جاساعانىمدى − تاعدىرىمنىڭ سىيى دەپ باعالايمىن. جەتى جىل قاتارىنان قالا اكىمىنىڭ ورىنباسارى بولىپ قىزمەت اتقاردىم. ودان كەيىن پارلامەنت ءماجىلىسى ءۇشىنشى شاقىرىلىمىنىڭ دەپۋتاتى، پارلامەنت سەناتىنىڭ دەپۋتاتى بولدىم. بۇگىنگى كۇنگە دەيىن استانانىڭ وركەندەۋىنە قولىمنان كەلگەنشە ۇلەسىمدى قوسىپ كەلەمىن. ەلوردا از ۋاقىتتا مادەنيەت ورداسىنا اينالىپ ۇلگەردى.
− بۇگىندە ونەرگە دەگەن كوزقاراس وزگەردى، بۇعان ءسىز قالاي قارايسىز؟
− ونىڭ ءبارى زاماننىڭ سۇرانىسىنا بايلانىستى دەپ ويلايمىن. ءبىز كەڭەس داۋىرىندە وستىك، وندا ونەرگە دەگەن كوزقاراس باسقاشا بولدى، كلاسسيكالىق مۋزىكاعا كوڭىل ءبولىندى. قازىر نارىق كەزەڭى، ءبارى قارجىعا كەلىپ تىرەلەدى. سودان دا بولار جەڭىل-جەلپى دۇنيە العا شىقتى. ول ءۇشىن بىرەۋگە وكپەلەۋگە، سىن ايتۋعا بولمايدى. بۇل ماڭگىلىك ەمەس، ادامزات تاريحىندا وسىنداي كەزەڭدەر بولعان. ۋاقىتشا نارسە دەپ قابىلدايمىن. ماڭگىلىك دەگەنىمىز – كلاسسيكالىق ونەر. سوناۋ قۇرمانعازى، داۋلەتكەرەي، اقان سەرى، ءبىرجان سال اتالارىمىزدان باستاپ، مۇقان تولەباەۆ، عازيزا جۇبانوۆا، نۇرعيسا تىلەنديەۆ، ءشامشى قالداياقوۆ سەكىلدى اعا-اپالارىمىزدىڭ ونەرى حالقىمىزبەن بىرگە جاساي بەرمەك.
– جۇرەكتىڭ نازىك قىلىن شەرتەتىن شىعارمالارىڭىزدى جۇرتشىلىق جاقسى كورەدى. قازىر كوپ كورىنبەيسىز، نە جازىپ ءجۇرسىز؟
– ونەر ادامىنا كوپ كورىنۋ مىندەت ەمەس. ءبىر دانىشپان «ونەردى ءسۇيۋ نە بولماسا ءوزىڭ ارقىلى ونەردى ءسۇيۋ دەگەن بار» دەپ ايتقان ەكەن. ءوزىم ونەردى جان-تانىممەن جاقسى كورەمىن. كومپوزيتورلىق – مەنىڭ ماماندىعىم. سول ءۇشىن الماتى مەملەكەتتىك كونسەرۆاتورياسى مەن پ.ي.چايكوۆسكيي اتىنداعى ماسكەۋ مەملەكەتتىك كونسەرۆاتورياسىنىڭ اسپيرانتۋراسىن ءبىتىردىم.
كەيىنگى جىلدارى اسپاپتىق مۋزىكاعا شىعارمالار جازىپ ءجۇرمىن. ماسكەۋدەن اسپاپتى مۋزىكالىق 14 تۋىندىم ەنگەن ديسكىم مەن «جان لۋنا» دەگەن بۇركەنشىك اتپەن ورىس تىلىندە ەكى تومدىق جىر جيناعىم جارىق كوردى. سونداي-اق مۇقاعالي ماقاتاەۆ اعامىزدىڭ ولەڭىنە جازىلعان سوڭعى ەكى ءانىمدى، تانىمال انشىلەر مەيرامبەك بەسپاەۆ پەن تولقىن زابيروۆا ورىنداپ، تىڭدارماننىڭ ىقىلاسىنا بولەندى. قىسقاسى، ءبىر كۇن بوس وتىرمايمىن، شىعارماشىلىق ىزدەنىستەمىن.
− اڭگىمەڭىزگە راحمەت.
اڭگىمەلەسكەن
ازامات ەسەنجول،
«Egemen Qazaqstan»
پاۆلودار وبلىسىندا ەر ادامنان زاڭسىز قارۋ تاركىلەندى
ايماقتار • بۇگىن، 13:55
پاكىستانداعى جارىلىستان قازا تاپقانداردىڭ سانى 72-گە جەتتى
الەم • بۇگىن، 13:33
تالاپتاردى ساقتاماعان كاسىپكەرلەر اكىمشىلىك جاۋاپكەرشىلىكتەن بوساتىلادى
ۇكىمەت • بۇگىن، 13:18
شەكاراداعى اۋىلدارعا ەرەكشە كوڭىل بولىنەدى
قوعام • بۇگىن، 13:03
ادام قۇقىقتارى جونىندەگى كوميسسيانىڭ قۇرامى وزگەردى
قوعام • بۇگىن، 12:57
ەكولوگيا جانە تابيعي رەسۋرستار ۆيتسە-ءمينيسترى تاعايىندالدى
تاعايىنداۋ • بۇگىن، 12:48
بىزگە حالىقپەن اشىق جانە ناقتى بايلانىس قاجەت – ءاليحان سمايىلوۆ
ۇكىمەت • بۇگىن، 12:34
التاي كولگىنوۆ: LRT قۇرىلىسى مەنىڭ قۇزىرەتىمە جاتپايدى
قوعام • بۇگىن، 12:23
سەناتورلار ەڭبەك داۋلارىن رەتتەۋ تۋرالى زاڭدى تالقىلادى
پارلامەنت • بۇگىن، 12:13
كاسىپكەرلىك سالاسىنداعى 66 زاڭنامالىق اكتىگە وزگەرتۋلەر ەنگىزىلەدى
بيزنەس • بۇگىن، 12:02
ەكىباستۇزدا جىلۋ جۇيەسى ۋاقىتشا ءوشىرىلدى
ايماقتار • بۇگىن، 11:51
ماشينا جاساۋ سالاسىن دامىتۋ بويىنشا كەشەندى جوسپار ازىرلەنىپ جاتىر
قازاقستان • بۇگىن، 11:42
ەكونوميكا • بۇگىن، 11:30
«قارلىعاش» بالاباقشاسى «انامنىڭ ەرتەگىسى» جوباسىن قولعا الدى
قوعام • بۇگىن، 11:23
كاسىپكەرلەرگە كەدەرگى بولاتىن ارتىق تالاپتار قارالادى
قوعام • بۇگىن، 11:22
پاۆلوداردا جول اپاتىنان 3 ادام زارداپ شەكتى
ايماقتار • بۇگىن، 11:15
بيزنەسكە تەرىس اسەر ەتەتىن تالاپتارعا «رەتتەۋشى گيلوتينا» ءادىسى قولدانىلادى
ۇكىمەت • بۇگىن، 11:03
ساياسات نۇربەك ماروككو ەلشىسىمەن كەزدەستى
قازاقستان • بۇگىن، 10:59
جانساي سماعۇلوۆ – دزيۋدودان پورتۋگاليا گران-ءپريىنىڭ كۇمىس جۇلدەگەرى
سپورت • بۇگىن، 10:33
«AMANAT» پارتياسىنىڭ كەزەكتەن تىس سەزى 7 اقپاندا وتەدى
قوعام • بۇگىن، 10:18
استانا مەن چەليابينسك اراسىندا اۋە رەيسى اشىلادى
تۋريزم • بۇگىن، 10:06
اقتوبەدە ەسىرتكى ساتۋمەن اينالىسقان تۇرعىن ۇستالدى
قوعام • بۇگىن، 09:56
الەم كۋبوگىندە ەل قورجىنى تاعى ءبىر جۇلدەمەن تولىقتى
سپورت • بۇگىن، 09:45
اۋا رايى • بۇگىن، 09:33
سەناتتا بيۋدجەتتىك پروتسەستەردى جەتىلدىرۋ ماسەلەلەرى تالقىلاندى
پارلامەنت • بۇگىن، 09:28
ەلىمىزدە 49 ادام ىندەت جۇقتىردى
كوروناۆيرۋس • بۇگىن، 09:14
31 قاڭتارعا ارنالعان ۆاليۋتا باعامى
قارجى • بۇگىن، 09:02
سايلاۋ • بۇگىن، 08:58
قوعام • بۇگىن، 08:55
ايماقتار • بۇگىن، 08:50
ءبىلىم • بۇگىن، 08:45
جالعان حابار تاراتقانعا جازا قاتاڭ
قوعام • بۇگىن، 08:40
ونەر • بۇگىن، 08:35
مەديتسينا • بۇگىن، 08:35
بالالار مەن جاسوسپىرىمدەر تەننيسى داميدى
تەننيس • بۇگىن، 08:30
سايلاۋ • بۇگىن، 08:25
ۇكىمەت • بۇگىن، 00:01
ەل بولاشاعىنا ارنالعان باعدارلاما
قوعام • كەشە
زەينەتاقى قورى ءىرى جوبالاردى ينۆەستيتسيالايدى
ەكونوميكا • كەشە
1 700 جولاۋشىنىڭ وتەلگەن شىعىنى
ەكونوميكا • كەشە
ۇقساس جاڭالىقتار