قانداستار قامقورلىققا ءزارۋ

وسىعان وراي ۇكىمەت باسشىسى اسقار مامين جۋىردا Nur Otan پارتياسىنىڭ 2025 جىلعا دەيىنگى «وزگەرىستەر جولى: ءاربىر ازاماتقا لايىقتى ءومىر» سايلاۋالدى باعدارلاماسىن ىسكە اسىرۋ جونىندەگى جول كارتاسىنا سايكەس 2025 جىلعا دەيىن 80 مىڭ ەتنوستىق قازاقتىڭ، ونىڭ ىشىندە بيىل 12 مىڭ اعايىننىڭ اتاجۇرتقا ورالۋىنا جاردەمدەسۋدى جوسپارلاپ وتىر­عان­دىعىن مالىمدەدى. بۇل كەيىنگى جىلدارمەن سالىستىرعاندا بىرنەشە ەسە كوپ. دەمەك، قازاقستان تاۋەلسىزدىگىنىڭ اق تاڭى اتقاندا تۇڭعىش پرەزيدەنتىمىز – ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ دۇنيەجۇزى قازاق­تارىنا ارنايى ۇندەۋ جولداپ، ەلگە ورالۋعا شاقىرۋىنىڭ ارقاسىندا باس­تالعان ۇلى كوش قارقىنى تاعى ۇدەي تۇسپەك.

ال وسى كوش جولىنداعى ءبىرتالاي بوگەسىن ەلباسىنىڭ تىكەلەي ارالاسۋى­مەن الىنىپ تاستالعانىمەن، ءالى دە اياق­تان شالاتىن كەدەرگىلەر بار. ءتىپتى پار­لامەنتتە كوشى-قون زاڭناماسىن جە­تىل­دىرۋگە قاتىستى زاڭ جوبالارىن قا­راۋ بارىسىندا قانداستار كوتەرگەن كەي­بىر كوكەيكەستى ماسەلەلەردىڭ ءتۇيىنى شە­شىلمەي، الداعى ۋاقىت ەنشىسىنە قال­دى­رىلعاندىعى بەلگىلى. سولاردىڭ ءبىرى – كەيبىر شەتەلدەردەن اتاجۇرتقا قونىس اۋدارىپ كەلگەن اعايىنداردىڭ ۇلتى قازاق ەكەندىگىن دالەلدەۋدىڭ قيىندىعى. اتاپ ايتقاندا، بۇل تۇركيا، اۋعانستان، پاكىستان، ساۋد ارابياسى جانە يران يسلام رەسپۋبليكاسىنان كوشىپ كەلگەن جانە كەلگىسى كەلەتىن ەتنوستىق قازاقتار ءۇشىن وزەكتى ماسەلە بولىپ وتىر. سەبەبى اتالعان مەملەكەتتەر ازاماتتارىنىڭ تول­قۇجاتتارىندا ۇلتى كورسەتىلمەيدى. ال ۇلتى قازاق ەكەندىگى ءتيىستى قۇجات بو­يىنشا ايعاقتالماعان اعايىندارىمىز جە­تى اتاسىن جاتقا ايتىپ، انا تىلىندە بۇل­بۇلداي سايراپ تۇرسا دا، ولارعا قانداس مارتەبەسى مەن جەڭىلدەتىلگەن تار­تىپپەن قازاقستان ازاماتتىعىن الۋ قۇ­قىعى بەرىلمەيدى. سونىڭ سالدارىنان اتا-بابالارىنىڭ ايتىپ كەتكەن اماناتىن ورىنداپ، اڭساعان اتاجۇرتىنا كەلگەندە قازاق ەكەندىگىن ەش قۇجاتپەن دالەلدەي الماي، مەملەكەت قولداۋىنان قاعىلىپ، رەنجىپ جۇرگەن اعايىندار بار.

ارينە، بۇل ەش ويلانباستان، وپ-وڭاي شەشە سالاتىن دا ماسەلە ەمەس. ويتكەنى ونىڭ استارىندا ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك مۇد­دەسى بار. ماسەلەن، وسىدان بىرەر جىل بۇ­رىن ازاماتتىق سوعىستان ازاپ شەك­كەن اۋعانستاننان قازىرگى تۇركىستان وب­لى­سىنا كوشىپ كەلىپ باسساۋعالاپ، وز­دەرىن «قازاقتارمىز» دەپ اتاپ، قازاق­ستان ازاماتتىعىن جەڭىلدەتىلگەن تار­تىپ­­پەن الۋعا تىرىسقان ءبىر توپ ادام­نىڭ شىندىعىندا اۋعاندىقتار ەكەنى اشكەرەلەنگەن. سوندىقتان تول­قۇجات­تارىندا ۇلتى كورسەتىلمەگەن اعايىن­دار­دىڭ ەتنوستىق قازاق ەكەندىگىن انىقتاۋ مە­حانيزمىن جاساپ، زاڭداستىرماي بولمايدى.

بۇل رەتتە نازار اۋدارارلىق تاجىريبە دە بار: قازاقستان ۇكىمەتىنىڭ 1992 جىلعى 23 قىركۇيەكتەگى №791 قاۋلىسىنا سايكەس دۇنيەجۇزى قازاقتارىنىڭ قاۋىم­داس­تى­­عىنا الىستان كەلگەن اعايىن­دار­دىڭ ۇلتى قازاق ەكەندىگىن راستايتىن انىق­تاما بەرۋ فۋنكتسياسى بەرىلگەن. الاي­دا، اتالعان قاۋلىنىڭ كۇشى ۇكى­مەت­­­تىڭ 2005 جىلعى 9 اقپانداعى №124 قاۋ­لىسىمەن جويىلعان. سوعان قا­را­ماس­تان، قازاقستانعا كوشىپ كەلگەن ەت­نوستىق قازاقتاردىڭ قانداس مارتەبەسى مەن ازاماتتىق الۋىنا دۇنيەجۇزى قازاق­تارى قاۋىمداستىعىنىڭ بەرگەن انىق­تاماسى نەگىز رەتىندە قابىلدانىپ كەلگەن. تەك 2017 جىلدان باستاپ بۇعان تىيىم سالىنعان.

ال وتكەن جىلى پارلامەنتتە كوشى-قونعا قاتىستى زاڭ جوباسىن قاراۋ كەزىن­دە ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ مينيسترلىگىنىڭ وكىلدەرى اتالعان انىقتامانى بەرۋ ماسەلەسىن وڭىرلەردىڭ اكىمدىكتەرى جانىنان ارنايى كوميسسيا قۇرۋ ارقىلى شەشۋدى قاراستىراتىندىعىن جەتكىزگەن بولاتىن. سودان بەرى ءبىرسىپىرا ۋاقىت وتسە دە، قولىندا شەشىم قابىلداۋ قۇزىرەتى بار شەنەۋنىكتەردىڭ الىستاعى اعايىننىڭ اتاجۇرتقا ورالار جولىنا ەلەۋلى توس­قاۋىل قويىپ تۇرعان، تالاي ەتنوستىق قازاقتىڭ ءوز ەلىندە وگەيسىتىلۋىنە سەبەپ بولىپ وتىرعان وزەكتى ماسەلەنى شەشۋگە اسىعار ءتۇرى كورىنبەيدى.

دەگەنمەن الداعى ۋاقىتتا ۇكىمەت وسى پروبلەمانى شەشۋ ماقساتىندا ءتيىستى زاڭ نورماسىن ازىرلەپ، ءماجىلىستىڭ قارا­ۋىنا ۇسىناتىن بولسا، ەسكەرەرلىك جايت­تاردى ايتا كەتكەن ابزال. رەسپۋب­لي­كالىق ماڭىزى بار قالالار مەن وب­لىس­تاردىڭ اكىمدىكتەرى جانىنان قۇرى­لاتىن كوميسسياعا مۇددەلى مەملەكەتتىك ورگان­داردىڭ وكىلدەرىمەن قاتار، بىلىكتى دە بەدەلدى ءتىل ماماندارىن، ەتنوگرافتار مەن تاريحشىلاردى، سونداي-اق دۇنيە­جۇزى قازاقتارى قاۋىمداستىعى مەن «وتانداستار» قورىنىڭ وكىلدەرىن ەنگىزگەن ءجون. بۇعان قوسا، اتاجۇرتىنا ورالعىسى كەلەتىن ەتنوستىق قازاقتاردىڭ قۇجاتتارىن جيناپ، كوشىپ باراتىن وڭىر­لەر اكىمدىكتەرىنىڭ جانىنداعى كوميس­سيالاردىڭ قاراۋىنا ۇسىنىس ەنگىزۋ ءۇشىن شەتەلدەردەگى قازاقستان كونسۋلدارىنا ءتيىستى وكىلەتتىلىك بەرۋ جانە سول كوميسسيالاردىڭ وتىرىستارىنا كون­­سۋلدىقتار وكىلدەرىنىڭ جانە ءوتىنىش بەرۋ­­شى اعايىنداردىڭ ونلاين رەجىمدە قا­تى­س­ۋى­ قاراستىرىلسا، قۇبا-قۇپ.

قولدانىستاعى كوشى-قون زاڭناماسىنا سايكەس سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ كونسۋلدىق قىزمەتى قازاقستانعا قونىس اۋدارۋ تۋرالى ءوتىنىش بەرگەن شەتەل ازاماتى بولىپ سانالاتىن ۇلتى قازاق ازاماتتاردىڭ قۇجاتتارىن قابىلدايدى، تىركەيدى جانە ولاردى حالىقتىڭ كوشى-قون ماسەلەلەرى جونىندەگى ۋاكىلەتتى ورگانعا جىبەرەدى، سونداي-اق ولارمەن ءتيىستى اڭگىمەلەسۋدەن كەيىن «س10» ۆيزاسىن رەسىمدەيدى. ول الىستاعى اعايىنداردىڭ قازاقستانعا كوشىپ كەلۋىنە جول اشادى. الايدا، «وتانداستار» قورى باسشى­لا­رىنىڭ ايتۋىنشا، كەيىنگى كەزدە بەل­گى­سىز سەبەپتەرگە بايلانىستى كونسۋلدار تاراپىنان اتالعان ۆيزانى بەرۋ جۇمىستارى باياۋ جۇرگىزىلۋدە، ال كەيبىر ەلدەردە توقتاپ قالعان. بيىل قانداستاردى قابىلداۋعا ارنالعان كۆو­تا مولشەرىن ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ مينيسترلىگى نەبارى 1426 ادام دەپ بەكىت­كەن­دىگى دە ويلاندىرماي قويمايدى. اتالعان مەملەكەتتىك ورگاندار باسشىلارى ەندى مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاپسىرماسىنا جانە Nur Otan پارتياسىنىڭ سايلاۋالدى باعدارلاماسىنا سايكەس اتاجۇرتقا ورالۋدى ويلاعان شەتەلدەردەگى اعايىندارعا شىنداپ بەت بۇرعانى ءجون. قانداستارعا بولىنگەن كۆوتا سانىن كو­بەي­تۋ، شەتەل­دەر­دەگى اتاجۇرتقا قونىس اۋدارۋعا نيەت قىلعان اعايىنداردىڭ ۇلتىن انىقتاۋ مەحانيزمىن ازىرلەۋ ما­سەلەلەرىن تەزدەتىپ شەشۋ، ولاردىڭ وتى­نىش­ت­ەرىن قاراۋ، ۆيزا بەرۋ جۇمىستارىن جەدەلدەتۋ كە­رەك­تىگى انىق. سولتۇستىك جانە شىعىس وڭىرلەردىڭ اكىمدەرى پرەزيدەنتتىڭ: «جەرگىلىكتى بيلىك مۇنداي جۇمىستاردى جوعارىعا كوپىرگەن اقپار بەرۋ ءۇشىن ەمەس، مەملەكەتتىك مۇددە جانە اعايىنعا شىنايى جاناشىرلىق تۇرعىسىنان جاساۋعا ءتيىس»، دەگەن ءسوزىن بۇلجىماس باسشىلىققا الىپ، شەتەلدەردەگى ەتنوستىق قازاقتاردى بارىنشا كوبىرەك قابىلداۋعا كۇش سالسا، قۇبا-قۇپ.