ايۆاردىڭ ارمانى

ەكى جىلدان بەرى تاريحي وتانى – قازاقستانعا قونىس اۋدارعان ول بۇگىندە الماتىلىققا اينالعان. ايتپاقشى، ايۆار جۋىردا عانا «قانداس» مارتەبەسىنە يە بولدى. اڭگىمەمىزدىڭ القيسساسىن وسىدان باستاعانبىز. ءسوز اراسىندا العاش ەلگە كەلگەندە كەزدەسكەن قيىندىقتار جايىندا، اتاجۇرتپەن تۇراقتى مادەني-رۋحاني بايلانىسى جوق رەسەيدەگى قازاقتار ءۇشىن ماڭىزدى بولىپ وتىرعان ماسەلەردى دە اڭگىمەلەپ بەردى.

ەڭ ۇلكەن قيىندىق – تىركەۋگە تۇرۋ

ايۆار قازىر قازاقستان ازاماتتىعىن الۋعا قۇجات جيناستىرىپ جاتىر. ودان بولەك، ساۋدانى كاسىپ ەتىپ، كىتاپ، كيىم-كەشەك ساتادى. ارينە، قولى قالت ەتە قالعاندا رەسەيلىك قازاقتاردىڭ تۇرمىس-سالتى جايىنداعى بلوگىن قوسىمشا جۇرگىزۋدى قاپەرىنەن شىعارعان ەمەس. ويتكەنى بۇل – ايۆارعا ناعىز ەركىندىك بەرەتىن شىعارماشىلىق جۇمىس. قوعامداعى وزگەرىستەرگە وزىندىك كوزقاراسىن ءبىلدىرىپ جۇرگەن ازامات رەتىندە ول باستاپقىدا شاعىن بەينەروليك تۇسىرۋدەن باستاعان. YouTube ارناسىنا جۇكتەگەن ۇلتتىق سالت-ءداستۇر، ىرىم-تىيىم جايلى اجەسىمەن وربىتكەن اڭگىمە 100 مىڭنان استام رەت كورىلىپ، تەز تانىلعان. مۇنداي تانىمالدىلىق ايۆارعا جاڭا وي سالىپ، بىرتە-بىرتە بەلسەندى بولا باستايدى.

– 2016 جىلى بۇكىلرەسەيلىك «ورليونوك» بالالار ورتالىعىندا جۇمىس ىستەپ جۇرگەنىمدە بەينەروليك ءتۇسىرۋدى قولعا الدىم. اجەممەن اڭگىمەمىز تەز تانىلعانىن كورىپ، ەتنوگرافيالىق تاقىرىپتاعى ىزدەنىستەرىمدى بەس جىلدان بەرى جالعاستىرىپ كەلەمىن، – دەيدى ول. ال «تۋعان جەرگە تۋىمدى تىكسەم» دەگەن وي ونىڭ بالا كۇننەن بەرگى اڭسارىنا اينالعان ارمان.

– رەسەيدەن قازاقستانعا قونىس اۋدارۋىمنىڭ باستى سەبەبى – وسىندا ءومىر ءسۇرىپ، ءوز حالقىما قانداي دا ءبىر جولمەن پايدا اكەلسەم دەگەن تىلەكتەن تۋدى. ويتكەنى بالا كەزىمنەن قازاقستان تۋرالى كوپ ەستىدىم، اۋەلى وسى جەرگە بارعىم كەلدى، سودان كەيىن كوشسەم دەپ قاتتى ارماندادىم. 15 جاسىمدا «ون جىلدان سوڭ الماتىدا تۇرامىن» دەپ ونداعى دوستارىمدى قوناققا شاقىرعان حاتىم ءالى ساقتاۋلى. رەسەيدىڭ الىس اۋىلىندا بۇل مۇمكىن ەمەستەي كورىنەتىن. ال قازىر مەن الماتىدامىن جانە بارلىق ويىم ورىندالدى، – دەيدى ول. ەلگە كەلە قالعاندا تۋعان-تۋىسىنداي اق نيەتىمەن جىك-جاپپار بولىپ قارسى العان مۇنداعى اعايىنعا ءدان ريزا. اراسىندا اس-اۋقاتپەن سىيلاپ، پاتەر جالداۋعا كومەكتەسىپ، قوناققا شاقىرعان بەيتانىس جاندار دا بولعان. ايۆاردان ەلگە كەلگەندە قانداي قيىندىقتارعا كەزدەستىڭىز دەپ سۇراعانىمىزدا، شەت مەملەكەتتەن كەلەتىندەر ءۇشىن باستى ماسەلە – تىركەۋگە تۇرۋ ەكەنىن ايتتى. سەبەبى قازاقستاندا تۋىسى يا تانىسى بولماعاندىقتان، تىركەۋگە تۇرا الماعان ءارى تىركەۋ مەرزىمىن ۇزارتۋ ءۇشىن ىرگەلەس قىرعىزستانعا بارىپ كەلىپ امالداۋعا تۋرا كەلگەن.

– ءبىز ءۇشىن باستى ماسەلە تىركەۋگە تۇرعىزاتىن ادامداردى ىزدەپ تابۋ بولدى. بار ۋاقىتىم سوعان كەتتى دەۋگە بولادى، ومىرىمدە كەزدەسكەن ۇلكەن قيىندىق وسى بولعان شىعار، – دەگەن ايۆار مۇنىڭ بارلىعى ارتتا قالعانىن، الماتىداي اسەم قالانىڭ جانىندا مۇنداي قيىندىققا كوز جۇما قاراۋعا بولاتىنىن جىميا جەتكىزدى. ال الماتى – ۇلكەن قالا. شىعارماشىلىقتىڭ قالاسى. تاۋ، جاسىل جەلەكتى تابيعات، وزىندىك كەلبەتى مەن مادەنيەتى بار. ءار اتتاپ باسقان قادامىڭ تاريحقا تۇنىپ تۇر.

رەسەي قازاقتارى تىلىنەن ايىرىلىپ بارادى

بۇگىندە بەيرەسمي مالىمەت بويىنشا رەسەيدە ميلليوننان استام قازاق ءومىر ءسۇرىپ جاتىر. ايۆاردىڭ رەسەيدەگى قازاقتاردىڭ تىنىس-تىرشىلىگى مەن بۇگىنگى جاعدايىنان حابارى مول. زەرتتەپ، زەردەلەپ جۇرگەن تاقىرىبى دا وسى سالا بولعاندىقتان، كورشى ەلدەگى اعايىندار جايىنا كەلگەندە ىركىلىپ قالمادى. ونىڭ ايتۋىنشا، اۋىل-ايماقتاعى قازاقتار اراسىندا قالاعا كوشۋ ءۇردىسى قىزۋ جۇرۋدە. بۇل ءبىر جاعىنان ءداستۇرلى ءومىر سالتىنان الىستاتقانىمەن، وڭ تۇسى دا بار كورىنەدى: ۇلكەن قالالاردا قاۋىمداستىقتار مەن ۇيىمدار قۇرىپ، قازاق مادەنيەتىن جۇمىلا زەرتتەيدى، قوعامدىق ومىرگە بەلسەنە ارالاسادى. ماسەلەن، قازاق اتىنان سپورت پەن كينودا، عىلىمدا تانىلىپ جۇرگەن ازامات مۇساعاليەۆ پەن ۆياچەسلاۆ دوسمۇحامەتوۆ، ارمان داۋلەتياروۆ سىندى تۇلعالاردىڭ مادەنيەتارالىق ديالوگتاردا ىقپالى زور. مادەنيەتتىڭ التىن وزەگى – ونەر دەيتىن بولساق، ادەبيەت، مۋزىكا، كينو ناسيحاتى ارقىلى جاستار اراسىندا ءوز ءتىلى مەن دىلىنە، تاريحىنا دەگەن قىزىعۋشىلىق ارتا تۇسكەن. دەسە دە اتاجۇرتتان قول ءۇزىپ قالعان ونداعى قازاقتاردى الاڭداتاتىن وزەكتى ماسەلە – انا ءتىلىن ساقتاپ قالۋ بولىپ وتىر. ويتكەنى رەسەيدە قازاق مەكتەپتەرى اتىمەن جوق، ال قازاق ءتىلىن شالا-شارپى بىلەتىن اتا-انانىڭ بالاسىنا ءتىل ۇيرەتۋگە شاماسى كەلە بەرمەيدى.

– ءدال قازىر رەسەيلىك قازاقتار اراسىندا قازاق ءتىلىنىڭ جويىلىپ بارا جاتقانى انىق كورىنەدى. جاستار قازاق ءتىلىن بىلمەيدى، ءوزارا سويلەسپەيدى. ويتكەنى ولارعا ءتىل ۇيرەتەتىن ورتالىق جوق. قازاقستان شەتەلدەگى قازاقتار اراسىندا ونلاين رەجىمدە قازاق ءتىلىن وقىتۋدى دامىتىپ جاتىر، بىراق مەن بۇل يدەياعا كۇمانمەن قارايمىن. ويتكەنى بالالار ءۇشىن ونلاين وقۋ ءداستۇرلى مەكتەپتەردى الماستىرا المايدى، – دەگەن ايۆار وزگە جۇرتپەن ەتەنە ءسىڭىسىپ، ۇلتتىق قاسيەتىنەن ايىرىلىپ بارا جاتقان قازاقتار ءۇشىن قازاقستان بيلىگى ناقتى ءىس-شارالاردى تەز ارادا قولعا الۋى ءتيىس دەپ بىلەدى. ايتۋىنشا، رەسەيدە قازاق مەكتەپتەرىنىڭ جوقتىعى ونداعى قازاقتاردىڭ مادەني، ساياسي ءومىرىن ءتۇپ-تامىرىمەن وزگەرتىپ وتىر.

– قازاق ۇلتىنىڭ وزگە ەتنوسپەن اسسيميلياتسياسىن توقتاتۋ ءۇشىن قازاق ءتىلى مەن مادەنيەتىن زەرتتەيتىن ورتالىقتار اشۋ قاجەت. رەسەيىڭ 10 مىڭنان استام قازاق تۇراتىن ءار قالاسىندا، وڭىرىندە بىرىڭعاي ستاندارتتاردا جۇمىس ىستەيتىن ورتالىقتار اشىلسا دەيمىن. تەك جۇيەلى جۇمىس قانا قازاق تىلىنە قاتىستى جاعدايدى وزگەرتە الادى، ايتپەسە رەسەي قازاقتارىنىڭ اراسىندا انا ءتىلىنىڭ جوعالىپ كەتۋى ءسوزسىز. ال ءتىل قۇردىمعا كەتكەن جەردە ۇلتتىڭ دا جويىلۋى وڭاي، – دەيدى ايۆار. ونىڭ ايتۋىنشا، وسى ارقىلى الىستاعى اعايىن قازاقستانمەن تىعىز بايلانىستا بولا وتىرىپ، اسىرەسە، جاستار جاعى تاريحي وتانىنا قونىس اۋدارۋعا ىنتالى بولماق.

                                                   اتاجۇرتقا ورالعىسى كەلەتىندەر كوپ

ايۆاردىڭ اڭگىمەسىنەن اڭعارعانىمىزداي، تاريحي وتانىنا كوشىپ كەلگىسى كەلەتىن قازاق كوپ. بىراق ولاردى تەجەپ وتىرعان باستى بوگەسىن – قازاقستاننىڭ كوشى-قون تۋرالى زاڭناماسىن مۇلدەم بىلمەيدى، ويتكەنى، قازاقستاننىڭ قۇزىرلى ۇيىمدارىنىڭ بۇل تاراپتا جۇمىس ىستەۋى بەلسەندى ەمەس.

– سونىمەن قاتار، ولاردى كۇتىپ وتىرعان جاناشىرى، جاقىنى بولماعاندىقتان، كەلە قالعاندا تىركەۋگە تۇرۋ قيىن. سونداي-اق قازاق ءتىلىن بىلمەگەندىكتەن، جۇمىس تابىلمايدى دەگەن قورقىنىش بار. رەسەي قالالارىنداعى قازاقستان ەلشىلىگىنەن ماردىمدى اقپارات الا الماعان ولاردىڭ قانداستارعا كورسەتىلەتىن مەملەكەتتىك قولداۋ شارالارى جايىندا ماعلۇماتى از، – دەگەن ول قۇزىرلى ۇيىمداردىڭ شەت مەملەكەتتەردەن كەلەتىن ەتنوستىق قازاقتاردى تىركەۋ ماسەلەسىن شەشىپ بەرىپ، ءارى قارايعى ءىس-شارالار تۋرالى تولىق اقپاراتتى ءبىر ورتالىقتان الۋدى جۇيەلەندىرسە، ۇتىمدى بولاتىندىعىن جەتكىزدى. ايتۋىنشا، بۇرىنىراقتا بولعان مۇنداي ورتالىقتار قازىر تۇبەگەيلى جابىلىپ قالعان.

اڭگىمەمىزدىڭ سوڭىندا قوعامداعى وزگەرىستەرگە بەي-جاي قارامايتىن ازامات رەتىندە ءوزىن نە ويلاندىرىپ جۇرگەنىن، قانداي تالاپ-تىلەگى بار ەكەنىن سۇراعانبىز.

 – مەنى قازاقستاننىڭ بولاشاعى الاڭداتادى. ەلىمنىڭ ەشكىمگە تاۋەلسىز، ەركىن بولعانىن قالايمىن. كەز كەلگەن ساتتە تۋعان جەرىن دامىتۋعا، وركەندەتۋگە كۇش سالاتىن مىقتى ازاماتتاردى تاربيەلەي بەرسە دەگەن تىلەگىم بار، – دەيدى ايۆار.

 زادىندا يگىلىكتى قوعام ءوز تىرشىلىگىنە ءمان ۇستەگەن ادام بولمىسىمەن قالىپتاسىپ، ماعىنالى بولا تۇسسە كەرەك. تۋعان حالقىنا، وتانىنا دەگەن سۇيىسپەنشىلىكتى ءوز ءومىرىنىڭ تۇپقازىعى ەتكەن ايۆاردىڭ ۇستانىمىنان قوعامنىڭ ءبىرتۇتاس بەينەسىن جاقسى جاققا وزگەرتۋگە قولعابىس ەتسەم دەگەن قۇلشىنىس پەن ەرىك-جىگەر اڭعارىلادى.