ەندى مىنە، ادامزات قوعامى ساۋدا مەن قارجى سالاسىندا تاعى ءبىر رەۆوليۋتسيانى باستان كەشۋدە. دامىعان ينتەرنەت جەلىسى بىزگە اقشاسىز ەسەپ ايىرىسۋدىڭ مول مۇمكىندىگىن ۇسى­نۋدا. مۇنىڭ پايداسىن كوپتەگەن ادام كورىپ جاتىر. قازىر دۇكەنگە بارىپ زات ساتىپ الۋ ءۇشىن قالتامىزعا اقشا سالىپ شىقپايتىن بولدىق. قالالى جەرلەردە كەز كەلگەن دۇكەن قولما-قول اقشاسىز-اق ەسەپ ايىرىسا بەرەدى. بۇل ءۇشىن قالتاڭدا بانكتىڭ پلاستيكالىق كارتاسى بولسا، جەتىپ جاتىر. تەك سول كارتانىڭ ىشىندە ەسەپ ايىرىساتىنداي قارجى بولسا، بولعانى.

كوپشىلىك قاۋىمنىڭ Kaspi بانك كارتاسىن ۇستايتىنى بەلگىلى. ويتكەنى بۇل بانك قولما-قول اقشاسىز ەسەپ ايىرىسۋدىڭ موبيلدىك جۇيەسىن باسقا بانكتەردەن بۇرىن ازىرلەپ، ەلىمىزدە كليەنتتەرىنىڭ سانىن ارتتىرىپ الدى. Kaspi بانك كارتاسى كوپ ىسكە جارايدى. ونىمەن تاكسيگە دە تولەم تولەي الاسىز. ۇشاققا، پويىزعا بيلەت ساتىپ الۋ ءۇشىن بۇرىنعىداي ۆوكزالدارعا جۇگىرىپ جاتپايسىز. قازىر باسقا بانك­تەر دە وسىنداي قىزمەت تۇرلەرىن دامىتا تۇسۋدە.

 قىسقاسى، كوپتەگەن شارۋاڭىزدى ينتەرنەتتەگى ارناۋلى باعدارلامالار ارقىلى ۇيدەن شىقپاي-اق اتقارا بەرەسىز. ال كوشەدە كەلە جاتساڭىز، موبيلدىك جۇيە مەن قۇرالدى پايدالانا الاسىز. ەلەكتروندى ۇكىمەتتىڭ دامۋى ناتيجەسىندە كوپتەگەن سا­لىق تۇرلەرىن دە ۇيدە وتىرىپ تولەۋ مۇم­كىندىگى بار. بۇل ادام ءۇشىن قارجىمەن قاتار بارعان سايىن قۇنى ارتا تۇسكەن التىن ۋاقىتتى ۇنەمدەۋگە الىپ كەلىپ وتىر. ءسويتىپ الەمدە العاش رەت ينتەرنەت جەلىسى پايدا بولعان كەزدە مايكروسوفت كومپانياسىنىڭ باسشىسى بيلل گەيتس ايتقان «بولاشاقتا كىم ينتەرنەتتەن تىس قالسا، سول ومىردەن دە تىس قالادى» دەگەن ءسوزىنىڭ ابدەن شىندىققا اينالعانىن كورىپ وتىرمىز.

سونىمەن اقشاسىز ەسەپ ايىرىسۋ الەم بويىنشا جىلدان-جىلعا قارقىن­مەن دامىپ كەلەدى دەسەك، قازىر بۇل ءىستىڭ كوش باسىندا ەۋروپالىق ەلدەردىڭ، سونىڭ ىشىندە سكانديناۆيا ەلدەرىنىڭ تۇرعانىن كورەمىز. ماسەلەن، قازىر شۆەتسيادا حالىقتىڭ ءبارى قولما-قول اقشاسىز ەسەپ ايىرىسۋعا كوشىپ، تەك 13 پايىزى عانا قالتالارىنا اق­شا سالىپ جۇرەتىن بولعان. وسىعان وراي ساراپشىلار ەندى ءۇش-ءتورت جىل­دىڭ ىشىندە شۆەتسيانىڭ الەمدە العاش­قى­لاردىڭ ءبىرى بولىپ «اقشاسىز قوعامعا» وتەتىنىن ايتۋدا.

جالپى، الەمنىڭ قاي ەلى بولسىن، قازىر «قولما-قول اقشاسىز بولاشاققا» قاراي اسىعا قادام باسۋدا. بۇل ىستە كوپ ەلدىڭ ءجۇرىسى شيراق. ماسەلەن، كورشىمىز رەسەيدە بىلتىر حالىقتىڭ 70 پا­يىزى تولەم تولەۋدى اقشاسىز جۇزەگە اسىرعان. رەسەيدەن ءبىزدىڭ ەلىمىز دە قالىسايىن دەپ تۇرعان جوق. قازاقستان قارجىگەرلەر قاۋىمداستىعىنىڭ ما­لىم­دەۋىنشە، 2020 جىلى ەلىمىزدە «قول­ما-قول اقشاسىز تولەم رەۆوليۋتسياسى» ورنىعىپ، ۆيرتۋالدى ترانزاكتسيالار كولەمى 2،6 ەسە وسكەن.

«2020 جىلى قازاقستانداعى «قول­ما-قول اقشاسىز ەسەپ ايىرىسۋ ەۆوليۋتسياسى» «رەۆوليۋتسيامەن» الماستى­رىلدى: ەلدەگى قولما-قول اقشاسىز ترانزاكتسيالار كولەمى 2،6 ەسە ءوسىپ، 34،6 ترلن تەڭگەنى قۇرادى. بۇل رەتتە قولما-قول اقشاسىز وپەراتسيالاردىڭ ۇلەسى 45،5%-دان 67،4%-عا دەيىن ۇل­عايدى» دەلىنگەن قا­ۋىم­داستىق ءباسپاسوز قىز­مەتىنىڭ تا­رات­قان مالىمدەمەسىندە.

قاۋىمداستىق ساراپشىلارى قول­ما-قول اقشاسىز وپەراتسيالار ءتا­سىلى اراسىندا ينتەرنەتتەگى ترانزاك­تسيالار ەڭ تانىمال ەكەنىن ايتۋدا. مۇنى فاك­تىلەر دە راستايدى. ستاتيستيكالىق ور­گاندار مالىمەتىنشە، بىلتىر بار­لىق قولما-قول اقشاسىز وپەراتسيا­لار كولەمىنىڭ 81 پايىزى سونىڭ ۇلە­سىنە تيگەن. ياعني 2020 جىلدىڭ قورى­تىن­دىسى بويىنشا ينتەرنەت ارقىلى ترانزاكتسيا كولەمى 28،2 ترلن تەڭگەنى قۇراعان. سونىمەن قاتار اينالىستاعى كرەديتتىك كارتالار سانى ەكى ەسەگە (5،3 ملن بىرلىكتەن 10،9 ملن بىرلىككە دەيىن)، ال دەبيتتىك كارتالار 40 پايىزعا (25،5 ملن بىرلىكتەن 35،6 ملن بىرلىككە دەيىن) وسكەن. بۇل ەلىمىزدىڭ ءار 100 تۇرعىنىنا بۇگىندە 189 دەبيتتىك جانە 58 كرەديتتىك كارتا تيەسىلى ەكەنىن كورسەتەدى. ءسويتىپ قالتاعا اقشا ەمەس، بانك كارتاسىن سالاتىن زامان كەلىپ وتىر. ءتىپتى ينتەر­نەتتىڭ دامۋىنىڭ ناتيجەسىندە قازىر كوپ ادامدار قالتاسىنا كارتا دا سالمايدى. قولىنداعى ۇيالى بايلانىس قۇرالى ارقىلى ەسەپ ايىرىسا بەرەدى.

«قازاقستاندا قولما-قول اقشا­سىز ترانزاكتسيالاردىڭ تانىمالدىعى جىل سايىن ءوسىپ كەلەدى: 2018 جىلى وعان بارلىق وپەراتسيا كولەمىنىڭ 29 پايىزى، 2019 جىلى – 46، 2020 جى­­لى 67 پايىزى تيەسىلى بولدى. ەگەر COVID-19 پاندەمياسىنا دەيىن بانك­تەر مەن فينتەح-كومپانيالار­دىڭ تولەم ينفراقۇرىلىمىن جوسپار­لى تۇردە دامىتۋ قولما-قول اقشاسىز تولەمدەر نارىعىنىڭ نەگىزگى درايۆەرى بولسا، وندا 2020 جىلدىڭ ەكىنشى توق­سانىندا ەسەپ ايىرىسۋدىڭ قولما-قول اقشاسىز نىسانىن دامىتۋ ءۇشىن الەۋمەتتىك الىستاتۋدىڭ شەكتەۋ شارالارى قوسىمشا سەرپىن بەردى» دەيدى وسىعان وراي قاۋىمداستىق ساراپشىلارى.

ءسويتىپ ء«بىر جاماندىقتىڭ ءبىر جاق­سىلىعى بولادى» دەگەندەي، ەكونوميكامىز بەن الەۋمەتتىك ومىرىمىزگە كوپ كەسەلىن تيگىزگەن پاندەميا جاعدايى ەكىنشى جاعىنان قولما-قول اقشاسىز ەسەپ ايىرىسۋدىڭ كۇرت دامۋىنا اكە­لۋدە. بۇل ءۇردىس بۇكىل الەمدە باي­قالۋدا. بۇعان مەملەكەتتىك ورگاندار قىز­مەتىنىڭ جاڭا جاعدايدا جۇمىس ىستەۋ تاسىلىنە كوشىرىلۋى دە ءوز اسەرىن تيگىز­گەنىن ايتۋىمىز كەرەك.

«مەملەكەت الەۋمەتتىك بايلانىس­تاردى بارىنشا ازايتۋعا جانە حا­لىقتىڭ كىرىسىنىڭ ازايۋىن وتەۋگە ۇم­تىلا وتىرىپ، لوكداۋن كەزەڭىندە بانك­تەر بولىمشەلەرى مەن ساۋدا جانە سەر­ۆيس كاسىپورىندارىنا قاشىقتان قىز­مەت كورسەتۋ پايداسىنا بارۋدى شەك­تەيتىن، سونداي-اق زارداپ شەككەن ازا­ماتتارعا ماتەريالدىق كومەك تو­لەۋدى كوزدەيتىن زاڭنامالىق شارالار پا­كەتىن قابىلدادى. ناتيجەسىندە جۇز­دەگەن مىڭ قازاقستاندىقتاردا ەسەپ ايى­رىسۋدىڭ قولما-قول اقشاسىز نىسانىنا كوشۋگە قوسىمشا ىنتالاندىرۋلار مەن مۇمكىندىكتەر پايدا بولدى. بۇل قاشىقتان قولجەتىمدى تاۋارلار مەن قىزمەتتەردى ءبىرىنشى كەزەكتە تاڭ­داۋدى انىقتايتىن جاڭا تۇتىنۋ ما­دەنيەتىن قالىپتاستىرۋعا نەگىز بولدى» دەيدى ساراپشىلار.

ايتا كەتۋ كەرەك، قولما-قول اقشا­سىز ترانزاكتسيالاردى جۇزەگە اسىرۋ ءىسى ازىرگە بارلىق وڭىردە بىردەي ەمەس. ماسەلەن، تۇرعىندارىنىڭ سانى ميلليوننان اسقان الماتى، نۇر-سۇلتان جانە شىمكەنت قالالارىندا اقشاسىز ەسەپ ايىرىسۋ ءىسىنىڭ بارىنشا جەدەلدەي تۇسكەنى سەزىلەدى. ساراپشىلار مۇ­نى تولەم كارتالارى مەن ءمو­بيلدى تولەمدەردى قابىلدايتىن ساتۋشى­لار­دىڭ كوپتىگىمەن تۇسىندىرەدى. سونداي-اق مەگاپوليس تۇرعىندارىنىڭ قارجى­لىق ساۋاتتىلىعى مەن تۇتىنۋىنىڭ جوعا­رى دەڭگەيى جاقسى كومەك بولعانىن ايتادى. بۇل مىسال جاناما تۇردە جان باسىنا شاققانداعى بانك كارتالارى­نىڭ سانىمەن دە راستالادى. ماسەلەن، الماتىدا (قولما-قول اقشاسىز ترانزاكتسيالار كولەمى بويىنشا رەيتينگ كوشباسشىسى) ءبىر تۇرعىنعا 5،1 دە­بيت­تىك جانە 1،4 كرەديتتىك كارتادان كەلەدى، ال سولتۇستىك قازاقستان وبلىسى ءۇشىن ءتيىستى كورسەتكىشتەر (رەيتينگ اۋتسايدەرى) جان باسىنا شاققاندا 1،3 دەبيتتىك جانە 0،4 كرەديتتىك كارتالاردى قۇرايدى.

وسىلايشا، كارانتيندىك، الەۋ­مەت­تىك قاۋىپسىزدىك شارالارىمەن بىر­گە تا­ۋارلار مەن قىزمەتتەرگە اقى تو­لەۋ ءۇشىن تسيفرلى ارنالاردىڭ تانى­مالدىعى مەن قولجەتىمدىلىگى قازاق­ستاننىڭ «اقشاسىز قوعامعا» قاراي باسقان قادامىن بارىنشا جەدەلدەتە تۇسۋدە.

ساراپشىلاردىڭ پىكىرىنشە، قالىپ­تاسىپ كەلە جاتقان جاعدايدىڭ ەلىمىز ءۇشىن الداعى ۋاقىتتاعى پايداسى مول بولماق. بۇل ۇدەرىس بولاشاقتا ادام­دار ءۇشىن ساۋدا-ساتتىق جاساۋ مەن قىزمەتتەر الۋدى، ياعني جالپى ءومىر­دى جەڭىلدەتىپ، ۋاقىتتى ۇنەمدەۋگە اكەل­سە، سونىمەن قاتار كولەڭكەلى ەكو­نوميكا مەن جەمقورلىق ۇلەسىنىڭ قىس­قارۋىنا دا يگى اسەر ەتپەك.